Góry Gamburcewa: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne techniczne |
znaczna rozbudowa, źródła/przypisy |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Antarctica Without Ice Sheet.png|mały|Topografia podłoża skalnego Antarktydy. Góry Gamburcewa są widoczne jako brunatny (wysoko położony) obszar w centrum Antarktydy Wschodniej.]] |
|||
'''Góry Gamburcewa''' – podlodowcowe pasmo górskie zlokalizowane we wschodniej części Antarktydy, pod lodowym płaskowyżem [[Dome A]] (Dome Argus). Jego długość wynosi ponad 1 tys. km, a wysokość ponad 3000 m n.p.m.<ref name="Zamrożone góry">{{cytuj pismo |nazwisko = Hołdys |imię = Andrzej |tytuł = Zamrożone góry |url = http://www.newsweek.pl/artykuly/sekcje/newsweek_nauka/zamrozone-gory,68372,1 |czasopismo = [[Newsweek Polska]] |wydanie = 48 (2010) |strony = 80-81 |data = 2010-11-28 |język = pl |data dostępu = 18 grudnia 2010}}</ref> Pasmo, które jest całkowicie pokryte poand 600 m warstwą lodu i śniegu, zostało odkryte w [[1958]] podczas III Radzieckiej Ekspedycji Antarktycznej i nazwane imieniem radzieckiego sejsmologa i geofizyka, [[Grigorij Gamburcew|Grigorija Gamburcewa]]. Naukowcy uważają Góry Gamburcewa za matecznik lodowców, które pokryły Antarktydę 34 miliony lat temu. Według tezy S. Coxa i S. Thompsona z University of Arizona część Gór Gamburcewa jest pokryta lodem już od 300 mln lat, czyli od [[Paleozoik|paleozoiku]]<ref name="Zamrożone góry" />. |
|||
'''Góry Gamburcewa''' – podlodowcowe [[pasmo górskie]] we wschodniej części [[Antarktyda|Antarktydy]], przykryte lodową kopułą [[Dome A]] (Dome Argus), najwyższą częścią [[lądolód|lądolodu]] antarktycznego. Góry pokrywają obszar o wymiarach co najmniej 700×250 km, a ich najwyższe szczyty przekraczają 2800 m [[n.p.m.]]. Pokrywający je lodowiec mierzy od kilkuset do ponad 4000 m grubości{{r|mapped}}. |
|||
== Odkrycie i nazwa == |
|||
| ⚫ | |||
Pasmo to zostało niespodziewanie odkryte w [[1958]] podczas III Radzieckiej Ekspedycji Antarktycznej, dzięki badaniom [[sejsmika|sejsmicznym]]. Zostało nazwane na cześć radzieckiego sejsmologa i geofizyka, [[Grigorij Gamburcew|Grigorija Gamburcewa]]{{r|Zamrożone góry}}. Wnętrze [[Antarktyda Wschodnia|Antarktydy Wschodniej]] było wcześniej uważane za nieaktywną tektonicznie [[Archaik|archaiczną]] [[Platforma (geologia)|platformę kontynentalną]], o generalnie płaskiej i niezróżnicowanej powierzchni{{r|survey}}. |
|||
== Geografia == |
|||
Góry Gamburcewa przypominają [[Europa|europejskie]] [[Alpy]] nie tylko obszarem, ale także [[Rzeźba wysokogórska|alpejską rzeźbą terenu]]{{r|mapped}}. Posiadają one ostre [[Grań|granie]] i szczyty, dzielące je doliny są często [[dolina V-kształtna|V-kształtne]], a nie [[Dolina U-kształtna|U-kształtne]], jak doliny poddane długotrwałemu działaniu [[Lodowiec górski|lodowców górskich]]{{r|invisible}}. W górach tych znajdują się także [[Jezioro podlodowcowe|jeziora podlodowcowe]] i łączące je rzeki{{r|Zamrożone góry|data}}. |
|||
Naukowcy uważają Góry Gamburcewa za matecznik lodowców, które zaczęły rozrastać się na Antarktydzie 34 miliony lat temu, pod koniec [[eocen]]u, po czym połączyły z lodowcami gór [[Ziemia Królowej Maud|Ziemi Królowej Maud]] i pokryły cały kontynent{{r|nature}}. W tej części Antarktydy mógł się zachować także najstarszy lód na Ziemi, mający ponad 1,2 miliona lat{{r|data}}. Wydobycie takich [[rdzeń lodowy|rdzeni lodowych]] pozwoliłoby odtworzyć historię zmian klimatu w znacznie dłuższym okresie, niż obecnie. |
|||
== Geologia == |
|||
Pochodzenie Gór Gamburcewa stanowiło geologiczną zagadkę. Ostatnia kolizja kontynentalna na tym obszarze miała miejsce ok. 500 milionów lat temu{{r|data}}; z tym obrazem kłóciło się istnienie gór o młodej rzeźbie terenu. Postulowano, że mogą one mieć charakter [[Góry wulkaniczne|wulkaniczny]], a utworzyła je [[plama gorąca]]{{r|data}}, jednak na podstawie [[magnetometria|magnetometrii]] teza ta została wykluczona. Według hipotezy S. Coxa i S. Thompsona z [[University of Arizona]] część Gór Gamburcewa miałaby być pokryta lodem już od 300 mln lat, czyli od [[paleozoik]]u{{r|Zamrożone góry}}. |
|||
Współcześnie sądzi się, że historia geologiczna tych gór była następująca: [[Górotwór (geologia)|orogen kolizyjny]], który legł u podstaw dzisiejszych gór Gamburcewa, powstał miliard lat temu, gdy na Ziemi utworzył się [[superkontynent]] [[Rodinia]]. Utworzone wtedy szczyty zostały całkowicie [[Erozja|zerodowane]] w następnych erach, pozostawiając jedynie zgrubienie [[litosfera|litosfery]], chłodne korzenie gór. W [[mezozoik]]u, gdy rozpadał się superkontynent [[Gondwana|Gondwany]], uaktywniony został [[Wschodnioantarktyczny System Ryftowy]] i podniosła się temperatura litosfery. Góry zostały na nowo wypiętrzone; pocięły je rzeki i doliny lodowców, aż ostatecznie ok. 34 miliony lat temu pokrył je lód{{r|unravel|solved|uplift}}. |
|||
Gdyby tempo formowania się lądolodu Antarktydy Wschodniej było powolne, szczyty gór najprawdopodobniej zostałyby zerodowane i całe pasmo przypominałoby raczej wielki płaskowyż{{r|nsf}}. Tempo erozji gór może być oszacowane pośrednio, poprzez badanie skał przetransportowanych z gór do [[Zatoka Prydza|Zatoki Prydza]]. Z analiz wynika, że jest ono o rząd wielkości niższe niż np. dla Alp. Wiąże się to z zachowaniem lodowców w zimnych klimatach, które nie erodują skał tak intensywnie, jak w cieplejszych strefach, a wręcz mogą pełnić funkcję ochronną{{r|invisible}}. Rzeźba Gór Gamburcewa najprawdopodobniej nie ulegała już zmianom w ciągu ostatnich 14 milionów lat{{r|nature}}. |
|||
| ⚫ | |||
<ref name="mapped">{{Cytuj stronę | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7908824.stm | tytuł = 'Ghost peaks' mapped under ice | nazwisko = Amos | imię = Jonathan | data = 2009-02-25 | opublikowany = BBC News | język = en | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
<ref name="Zamrożone góry">{{cytuj pismo |nazwisko = Hołdys |imię = Andrzej |tytuł = Zamrożone góry |url = http://www.newsweek.pl/artykuly/sekcje/newsweek_nauka/zamrozone-gory,68372,1 |czasopismo = [[Newsweek Polska]] |wydanie = 48 (2010) |strony = 80-81 |data = 2010-11-28 |język = pl |data dostępu = 18 grudnia 2010}}</ref> |
|||
<ref name="survey">{{Cytuj stronę | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6145642.stm | tytuł = Survey targets 'ghost' mountains | nazwisko = Amos | imię = Jonathan | data = 2006-12-13 | opublikowany = BBC News | język = en | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
<ref name="invisible">{{Cytuj stronę | url = http://www.wired.com/wiredscience/2010/10/gamburtsev-mountains | tytuł = Antarctic Ice Sheet Preserves Invisible Mountain Range | nazwisko = Witze | imię = Alexandra | data = 2010-10-15 | opublikowany = Wired Science | język = en | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
<ref name="data">{{Cytuj stronę | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8420837.stm | tytuł = Data to expose 'ghost mountains' | nazwisko = Amos | imię = Jonathan | data = 2009-12-18 | opublikowany = BBC News | język = en | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
<ref name="nature">{{Cytuj pismo | autor=Sun Bo |autor2= Martin J. Siegert |autor3= Simon M. Mudd |autor4=David Sugden i inni |tytuł= The Gamburtsev mountains and the origin and early evolution of the Antarctic Ice Sheet| wolumin=459 |strony=690-693 |data=2009-06-04 | doi=10.1038/nature08024 | czasopismo = Nature}}</ref> |
|||
<ref name="unravel">{{Cytuj stronę | url = http://www.earth.columbia.edu/articles/view/2918 | tytuł = Researchers Unravel Origins of Antarctica's Ice-Covered Mountains | data = 2011-11-17 | opublikowany = Earth Institute, [[Columbia University]] | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
<ref name="solved">{{Cytuj stronę | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-15749757 | tytuł = Gamburtsev 'ghost mountains mystery solved' | nazwisko = Amos | imię = Jonathan | data = 2011-11-17 | opublikowany = BBC News | język = en | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
<ref name="uplift">{{Cytuj pismo | autor= Fausto Ferraccioli |autor2= Carol A. Finn |autor3= Tom A. Jordan |autor4=Robin E. Bell i inni |tytuł= East Antarctic rifting triggers uplift of the Gamburtsev Mountains| wolumin=479 |strony=388–392 |data=2011-11-17 | doi=10.1038/nature10566 | czasopismo = [[Nature]]}}</ref> |
|||
<ref name="nsf">{{Cytuj stronę | url = http://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=114172 | tytuł = U.S.-led, International Research Team Confirms Alps-like Mountain Range Exists under East Antarctic Ice Sheet | data = 2009-02-24 | opublikowany = National Science Foundation | data dostępu = 2014-01-20}}</ref> |
|||
}} |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* {{cytuj stronę|tytuł=Antarctic |
* {{cytuj stronę|tytuł=Dispatches from the Bottom of the Earth: An Antarctic Expedition in Search of Lost Mountains Encased in Ice |opublikowany=[[Scientific American]]|imię=Robin |nazwisko=Bell |data=2008-11-12 |url=http://www.scientificamerican.com/article/antarctic-expedition-in-search-of-lost-mountains/ |data dostępu=2014-01-20}} |
||
* [http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42377000/gif/_42377276_antarctic_map2416.gif Mapa Antarktydy pokazująca 'Dome A' oraz Góry Gamburcewa] |
|||
[[Kategoria:Góry Antarktydy]] |
[[Kategoria:Góry Antarktydy]] |
||
Wersja z 10:31, 21 sty 2014
Góry Gamburcewa – podlodowcowe pasmo górskie we wschodniej części Antarktydy, przykryte lodową kopułą Dome A (Dome Argus), najwyższą częścią lądolodu antarktycznego. Góry pokrywają obszar o wymiarach co najmniej 700×250 km, a ich najwyższe szczyty przekraczają 2800 m n.p.m.. Pokrywający je lodowiec mierzy od kilkuset do ponad 4000 m grubości[1].
Odkrycie i nazwa
Pasmo to zostało niespodziewanie odkryte w 1958 podczas III Radzieckiej Ekspedycji Antarktycznej, dzięki badaniom sejsmicznym. Zostało nazwane na cześć radzieckiego sejsmologa i geofizyka, Grigorija Gamburcewa[2]. Wnętrze Antarktydy Wschodniej było wcześniej uważane za nieaktywną tektonicznie archaiczną platformę kontynentalną, o generalnie płaskiej i niezróżnicowanej powierzchni[3].
Geografia
Góry Gamburcewa przypominają europejskie Alpy nie tylko obszarem, ale także alpejską rzeźbą terenu[1]. Posiadają one ostre granie i szczyty, dzielące je doliny są często V-kształtne, a nie U-kształtne, jak doliny poddane długotrwałemu działaniu lodowców górskich[4]. W górach tych znajdują się także jeziora podlodowcowe i łączące je rzeki[2][5].
Naukowcy uważają Góry Gamburcewa za matecznik lodowców, które zaczęły rozrastać się na Antarktydzie 34 miliony lat temu, pod koniec eocenu, po czym połączyły z lodowcami gór Ziemi Królowej Maud i pokryły cały kontynent[6]. W tej części Antarktydy mógł się zachować także najstarszy lód na Ziemi, mający ponad 1,2 miliona lat[5]. Wydobycie takich rdzeni lodowych pozwoliłoby odtworzyć historię zmian klimatu w znacznie dłuższym okresie, niż obecnie.
Geologia
Pochodzenie Gór Gamburcewa stanowiło geologiczną zagadkę. Ostatnia kolizja kontynentalna na tym obszarze miała miejsce ok. 500 milionów lat temu[5]; z tym obrazem kłóciło się istnienie gór o młodej rzeźbie terenu. Postulowano, że mogą one mieć charakter wulkaniczny, a utworzyła je plama gorąca[5], jednak na podstawie magnetometrii teza ta została wykluczona. Według hipotezy S. Coxa i S. Thompsona z University of Arizona część Gór Gamburcewa miałaby być pokryta lodem już od 300 mln lat, czyli od paleozoiku[2].
Współcześnie sądzi się, że historia geologiczna tych gór była następująca: orogen kolizyjny, który legł u podstaw dzisiejszych gór Gamburcewa, powstał miliard lat temu, gdy na Ziemi utworzył się superkontynent Rodinia. Utworzone wtedy szczyty zostały całkowicie zerodowane w następnych erach, pozostawiając jedynie zgrubienie litosfery, chłodne korzenie gór. W mezozoiku, gdy rozpadał się superkontynent Gondwany, uaktywniony został Wschodnioantarktyczny System Ryftowy i podniosła się temperatura litosfery. Góry zostały na nowo wypiętrzone; pocięły je rzeki i doliny lodowców, aż ostatecznie ok. 34 miliony lat temu pokrył je lód[7][8][9].
Gdyby tempo formowania się lądolodu Antarktydy Wschodniej było powolne, szczyty gór najprawdopodobniej zostałyby zerodowane i całe pasmo przypominałoby raczej wielki płaskowyż[10]. Tempo erozji gór może być oszacowane pośrednio, poprzez badanie skał przetransportowanych z gór do Zatoki Prydza. Z analiz wynika, że jest ono o rząd wielkości niższe niż np. dla Alp. Wiąże się to z zachowaniem lodowców w zimnych klimatach, które nie erodują skał tak intensywnie, jak w cieplejszych strefach, a wręcz mogą pełnić funkcję ochronną[4]. Rzeźba Gór Gamburcewa najprawdopodobniej nie ulegała już zmianom w ciągu ostatnich 14 milionów lat[6].
- ↑ a b Jonathan Amos: 'Ghost peaks' mapped under ice. BBC News, 2009-02-25. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b c Andrzej Hołdys. Zamrożone góry. „Newsweek Polska”, s. 80-81, 2010-11-28. [dostęp 18 grudnia 2010]. (pol.).
- ↑ Jonathan Amos: Survey targets 'ghost' mountains. BBC News, 2006-12-13. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b Alexandra Witze: Antarctic Ice Sheet Preserves Invisible Mountain Range. Wired Science, 2010-10-15. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b c d Jonathan Amos: Data to expose 'ghost mountains'. BBC News, 2009-12-18. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ a b Sun Bo, Martin J. Siegert, Simon M. Mudd, David Sugden i inni. The Gamburtsev mountains and the origin and early evolution of the Antarctic Ice Sheet. „Nature”. 459, s. 690-693, 2009-06-04. DOI: 10.1038/nature08024.
- ↑ Researchers Unravel Origins of Antarctica's Ice-Covered Mountains. Earth Institute, Columbia University, 2011-11-17. [dostęp 2014-01-20].
- ↑ Jonathan Amos: Gamburtsev 'ghost mountains mystery solved'. BBC News, 2011-11-17. [dostęp 2014-01-20]. (ang.).
- ↑ Fausto Ferraccioli, Carol A. Finn, Tom A. Jordan, Robin E. Bell i inni. East Antarctic rifting triggers uplift of the Gamburtsev Mountains. „Nature”. 479, s. 388–392, 2011-11-17. DOI: 10.1038/nature10566.
- ↑ U.S.-led, International Research Team Confirms Alps-like Mountain Range Exists under East Antarctic Ice Sheet. National Science Foundation, 2009-02-24. [dostęp 2014-01-20].
Linki zewnętrzne
- Robin Bell: Dispatches from the Bottom of the Earth: An Antarctic Expedition in Search of Lost Mountains Encased in Ice. Scientific American, 2008-11-12. [dostęp 2014-01-20].