Zatrucie tlenkiem węgla

Efekt toksyczny tlenku węgla

{{{nazwa naukowa}}}
Synonimy	{{{synonimy}}}
Specjalizacja	{{{specjalizacja}}}
Objawy	{{{objawy}}}
Powikłania	{{{powikłania}}}
Początek	{{{początek}}}
Czas trwania	{{{czas trwania}}}
Typy	{{{typy}}}
Przyczyny	{{{przyczyny}}}
Czynniki ryzyka	{{{czynniki ryzyka}}}
Rozpoznanie	{{{rozpoznanie}}}
Różnicowanie	{{{różnicowanie}}}
Zapobieganie	{{{zapobieganie}}}
Leczenie	{{{leczenie}}}
Leki	{{{leki}}}
Rokowanie	{{{rokowanie}}}
Zapadalność	{{{zapadalność}}}
Śmiertelność	{{{śmiertelność}}}
Klasyfikacje
ICD-11	{{{ICD11}}} {{{ICD11 nazwa}}}
ICD-10	T58
DSM-5	{{{DSM-5}}} {{{DSM-5 nazwa}}}
DSM-IV	{{{DSM-IV}}} {{{DSM-IV nazwa}}}

{{Choroba infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | zapadalność = | commons = | ICD11 nazwa = | DSM-5 = | DSM-5 nazwa = | typy = | specjalizacja = | czas trwania = | leki = | synonimy = | powikłania = | DSM-IV = | śmiertelność = | DSM-IV nazwa = | czynniki ryzyka = | leczenie = | zapobieganie = | objawy = | rozpoznanie = | początek = | nazwa naukowa = | ICD11 = | opis grafiki = | różnicowanie = | alt grafiki = | przyczyny = | rokowanie = Nieznane pola: "DSM nazwa łacińska", "MeshYear", "DSM", "nazwa łacińska", "DSM nazwa" oraz "podpis grafiki".

Zatrucie tlenkiem węgla (pot. zaczadzenie) – najczęściej spotykane zatrucie gazowe, powodowane jest przez wdychanie tlenku węgla. Stanowi 75% wszystkich zatruć samobójczych i od 32% (w Szwajcarii) do 55% (w Austrii) zatruć przypadkowych. Jest najczęstszą przyczyną śmiertelnych zatruć w wielu krajach.

W Stanach Zjednoczonych z powodu zatrucia tlenkiem węgla umiera rocznie co najmniej 400 osób.

W Polsce, jak wynika ze statystyk Państwowej Straży Pożarnej, w okresie od września 2012 r. do marca 2013 r. w wyniku zatrucia tlenkiem węgla zginęło 91 osób, a 2216 zostało poszkodowanych.

Tlenek węgla poza produkcją przemysłową może powstać m.in. w wyniku spalania gazu czy paliw płynnych. W gospodarstwie domowym może powstawać np. w kuchni podczas używania kuchenki gazowej czy innego urządzenia podłączonego do gazu lub łazienki gdzie np. woda ogrzewana jest gazem.

Czad jest bezbarwny, bezwonny i lżejszy od powietrza. Najwięcej zatruć stwierdza się w sezonie zimowym. Jest to prawdopodobnie związane z mniejszą wentylacją pomieszczeń i koniecznością używania urządzeń grzewczych.

Przyczyny zatruć tlenkiem węgla

• pożary budynków
• wadliwe lub użytkowane w pomieszczeniach o niesprawnej wentylacji, piecyki gazowe, węglowe i inne
• zatrucia przemysłowe
• zatrucia samobójcze
• spaliny silnikowe

Działanie na organizm człowieka

Czad wchłania się drogą oddechową w ilości zależnej od jego stężenia w powietrzu, częstości oddechów (wentylacji płuc) i czasu narażenia. Wydalany jest tą samą drogą, w stanie niezmienionym.

Jego trujące działanie polega na łączeniu się z hemoglobiną i innymi metaloproteinami zawierającymi żelazo (oksydaza cytochromowa). Połączenie hemoglobiny z tlenkiem węgla nazywane karboksyhemoglobiną tworzy się 210 razy łatwiej i charakteryzuje się znacznie większą trwałością niż połączenie z tlenem, co powoduje że transport tlenu z płuc do tkanek jest drastycznie zmniejszony. Dochodzi do niedotlenienia tkanek - hipoksji. Poza tym tlenek węgla zwiększa stabilność połączenia hemoglobiny z tlenem przez co utrudnia oddawanie tlenu tkankom, co jeszcze bardziej pogłębia efekt niedotlenienia.

Na skutek działania czadu w pierwszej kolejności ulegają uszkodzeniu narządy najbardziej wrażliwe na niedotlenienie czyli układ krążenia i ośrodkowy układ nerwowy. W cięższych zatruciach dochodzi do zaburzenia gospodarki węglowodanowej, krwawień w różnych narządach i wystąpienia rozległych obszarów martwiczych.

Objawy

Objawy zatrucia tlenkiem węgla zależnie od stężenia objętościowego w powietrzu:

stężenie objętościowe CO w powietrzu	objawy zatrucia
0,01–0,02%	lekki ból głowy przy ekspozycji przez 2-3 godziny
0,04%	silny ból głowy zaczynający się ok. 1 godzinę po wdychaniu tego stężenia;
0,08%	zawroty głowy, wymioty i konwulsje po 45 minutach wdychania; po dwóch godzinach trwała śpiączka;
0,16%	silny ból głowy, wymioty, konwulsje po 20 minutach; zgon po dwóch godzinach
0,32%	intensywny ból głowy i wymioty po 5-10 minutach; zgon po 30 minutach;
0,64%	ból głowy i wymioty po 1-2 minutach; zgon w niecałe 20 minut;
1.28%	utrata przytomności po 2-3 wdechach; śmierć po 3 minutach.

Objawy zatrucia tlenkiem węgla w zależności od stężenia karboksyhemoglobiny we krwi:

% karboksyhemoglobiny we krwi	objawy zatrucia
<4	brak objawów
4-8	niższa koncentracja, popełnianie drobnych błędów w testach
8-10	popełnianie ważnych błędów w testach
10-20	uczucie ucisku i lekki ból głowy, rozszerzenie naczyń skórnych
20-30	ból głowy, tętnienie w skroniach
30-40	silny ból głowy, osłabienie, oszołomienie, nudności, możliwość zapaści
40-50	silny ból głowy, osłabienie, oszołomienie, nudności, zaburzenia czynności serca, przyspieszenie tętna, zapaść
50-60	zaburzenia czynności serca, przyspieszenie tętna, śpiączka przerywana drgawkami
60-70	śpiączka przerywana drgawkami, upośledzenie czynności serca i oddychania, możliwość śmierci
70-80	tętno nikłe, oddychanie zwolnione aż do porażenia, zgon

Charakterystyczne dla ostrego zatrucia czadem jest różowe, karminowe zabarwienie skóry.

Objawami zatrucia przewlekłego są:

• osłabienie pamięci
• upośledzenie psychiczne
• utrata łaknienia
• utrata czucia w palcach
• senność w dzień i bezsenność w nocy
• zaburzenia krążenia, zmiany w morfologii krwi
• objawy parkinsonizmu: drżenia mięśni, maskowaty wyraz twarzy
• "chód pingwini" - ostrożne poruszanie się z szeroko rozstawionymi nogami
• szaroziemiste zabarwienie skóry.

Badanie

U osób z podejrzeniem zatrucia tlenkiem węgla wykonuje się badanie krwi na karboksyhemoglobinę, która jest biomarkerem narażenia na CO. Nie ma ścisłej korelacji między wynikiem tego badania i ciężkością stanu klinicznego. Rokowanie bardziej zależy od czasu przebywania danej osoby w trującej atmosferze niż stężenia tlenku węgla w powietrzu oddechowym, mimo to jednak poziom powyżej 70% karboksyhemoglobiny we krwi oznacza nieodwracalne zmiany w mózgu będące wynikiem niedotlenienia, czyli w konsekwencji zgon.

Leczenie

• przerwanie kontaktu osoby zatrutej z tlenkiem węgla
• Tlenoterapia konwencjonalna i w komorze hiperbarycznej. Określenie optymalnego schematu leczenia jest kontrowersyjne.
• transfuzja krwi
• zapobieganie obrzękowi mózgu
• leczenie kwasicy metabolicznej
• leczenie hipertermii
• ogólne leczenie objawowe (np. zapobieganie zapaleniu płuc, odleżynom itp.)

U zatrutych osób uratowanych przed śmiercią często występują odległe powikłania ze strony ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, obserwuje się obniżenie ilorazu inteligencji, zaburzenia pamięci, zanik mowy, uszkodzenie wzroku i węchu.

Trujące działanie tlenku węgla zostało wykorzystane przez Niemców (podczas II wojny światowej) do zagazowywania ludzi. Gaz wydechowy samochodu był wprowadzany do zamkniętej przestrzeni naczepy, gdzie przebywali ludzie.

Ciekawostki

Zwierzęta, których krew nie zawiera hemoglobiny (np. owady) mogą żyć w atmosferze składającej się w 80% z czadu i w 20% z tlenu.

Bibliografia

Witold Seńczuk red.: Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów Wydanie IV. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1.brak strony w książce

Literatura uzupełniająca

• Nick A Buckley, David N Juurlink, Geoff Isbister, Michael H Bennett, Eric J Lavonas. Hyperbaric oxygen for carbon monoxide poisoning. „Cochrane Database of Systematic Reviews”. 4, 2011. John Wiley & Sons, Ltd. DOI: 10.1002/14651858.CD002041.pub3. PMID: 21491385. 

Linki zewnętrzne

• Nie dla czadu! - Portal Ppoż

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.