Ruch antyszczepionkowy

Antyszczepionkowcy – ludzie opowiadający się za ograniczeniem lub zniesieniem obowiązku szczepień. W kontrowersji szczepionkowej opowiadają się po stronie głoszącej, że szczepionki są szkodliwe dla zdrowia.

Ilustracja z 1802, przedstawiająca ludzi z cechami krowimi, które zdaniem ówczesnych przeciwników szczepień miały się wykształcić po podaniu szczepienia na krowiankę

Historia

Początki ruchu antyszczepionkowego datują się na wiek XIX. Jednym z krytyków szczepień był Alfred Russel Wallace, współodkrywca zjawiska doboru naturalnego. Między 1840 a 1853 w Wielkiej Brytanii wprowadzono kilka aktów prawnych nakładających na obywateli obowiązek szczepienia na ospę prawdziwą oraz kary za nieszczepienie. Niektórzy krytycy uznali to za naruszenie ich wolności. W czasach współczesnych za moment przełomowy, w którym znowu przybrały na sile ruchy antyszczepionkowe, uznaje się środek lat 70. XX wieku, kiedy narosły kontrowersje wokół szczepionki DTP, która u 36 dzieci miała spowodować problemy neurologiczne. W 1974 w Wielkiej Brytanii utworzono Association of Parents of Vaccine Damaged Children, które odegrało ważną rolę w przykuwaniu uwagi do kontrowersji wokół szczepionki DTP. Do 1977 wyszczepialność dzieci w spadła z 77 do 33%. Niedługo potem nadeszły 3 epidemie krztuśca z ponad 100 tys. przypadków zachorowań, z czego 36 dzieci zmarło. W USA ruch antyszczepionkowy ponownie przybrał na sile w 1982, kiedy nagrodę Emmy dostał film DTP: Vaccination Roulette, w którym powiązano szczepionkę DTP (dokładniej komponent krztuścowy) z uszkodzeniami mózgu, drgawkami i cofaniem się w rozwoju. W 1996 Nelson Mandela rozpoczął kampanię Kick Polio Out of Africa; na tamten rok zaplanowano zaszczepienie 50 milionów dzieci. Kampania zakończyła się pomyślnie; liczba przypadków polio spadła z 350 tys. przypadków na całym świecie do niecałych 500 w 2001. W 2003 polityczni i religijni przywódcy w Nigerii rozpoczęli bojkot kampanii. W większości stanów trwał on krótko, jednak w Kano (północna Nigeria) utrzymał się przez 11 miesięcy. Wskutek tego polio dotarło do 15 krajów, w których zdążono już ogłosić całkowitą eradykację tej choroby. Kolejnym punktem przełomowym była publikacja przez Wakefielda artykułu dotyczącego szczepionki MMR w 1998.

Postawa antyszczepionkowa a dezinformacja

Wokół szczepień narosły liczne teorie spiskowe. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących wydajności i bezpieczeństwa szczepionek. Często ich wyznawcy z podobnych pobudek wierzą także w inne teorie konspiracyjne, np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu (denializm globalnego ocieplenia). Ogólnie wiara w jedną teorię spiskową zwiększa tendencję do przyjmowania innych teorii spiskowych, co psychologia opisuje jako monologiczny system przekonań bądź ogólną orientację spiskową. Rodzice, którzy rozważają zaszczepienie dziecka, nierzadko szukają informacji w internecie; niekiedy najwyżej pozycjonowane są artykuły promujące antyszczepionkowe teorie spiskowe. Według badań przyczyny, dla których rodzice szczepią dzieci lub nie, są złożone i wielowymiarowe. Ruch antyszczepionkowy sięga swą historią początku istnienia szczepień i, zdaniem badaczy, nie dojdzie do jego zniknięcia. Dzięki internetowi przybrał na sile, a jego postulaty docierają do większej liczby osób, co powoduje spadek wyszczepialności.

W okresie od lipca 2014 do września 2017 naukowcy zbadali losową próbkę 1,8 miliona tweetów, badanie miało na celu poprawę komunikacji pracowników publicznej służby zdrowia w mediach społecznościowych. Zamiast tego naukowcy odkryli, że problematyka zdrowia publicznego jest celem tego, co badanie opisuje jako „próby rozpowszechnienia dezinformacji przez obce mocarstwa”. 93 procent wiadomości o szczepieniach opublikowanych na Twitterze w latach 2014–2017 pochodziło ze złośliwych kont, w tym kont prowadzonych przez rosyjskie trolle. Według badań, dezinformacja była prowadzona poprzez komunikaty pro, jak i antyszczepionkowe – w celu zmylenia odbiorcy oraz podważenia faktów i wiarygodności instytucji publicznych. Mark Dredze, jeden z naukowców którzy przeprowadzili badania, stwierdził, że trolle grały na obie strony, aby „zniszczyć publiczne zaufanie do szczepień, narażając wszystkich na ryzyko chorób zakaźnych”.

Ruch antyszczepionkowy w Polsce

W Polsce w 2010 r. na skutek odmowy rodziców nie zaszczepiono 3437 dzieci, w 2017 już ponad 26 tysięcy. Ocenia się, że w 2018 może być 40 tys. niezaszczepionych, a w 2019 ponad 50 tys. takich osób. Każdy rocznik dzieci w Polsce liczy ok. 400 tys. osób

Interesy antyszczepionkowców w Sejmie RP reprezentuje powstały w lutym 2016 Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych stawiający sobie za cel m.in. krzewienie „rzetelnej wiedzy o szczepieniach”. Do skład Zespołu weszli posłowie: Piotr Liroy-Marzec (przewodniczący), Paweł Skutecki (wiceprzewodniczący), Wojciech Bakun (sekretarz), Jarosław Porwich, Robert Winnicki, Jerzy Kozłowski (zrezygnował 17 października 2017) i Stefan Romecki (zrezygnował 25 lipca 2018). Zespół współpracuje ze Stowarzyszeniem „Stop nop”.

Postulaty antyszczepionkowców poparł w 2017 Patryk Jaki. Ze stanowiska tego wycofał się w październiku 2018.

W lipcu 2018 wpłynął do Sejmu RP obywatelski projekt ustawy znoszącej obowiązek szczepień, przygotowany przez Komitet Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej „Stop nop”. Został on poparty przez 120 tys. osób. Projekt został odrzucony przez sejm w listopadzie 2018 roku.

Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak uznał działania przeciwko szczepieniom za niekorzystne i zagrażające ochronie życia i zdrowia dzieci.

W styczniu 2019 powstała satyryczna gra karciana antyszczepionkowcy.biz, której motywem przewodnim są oszuści, zarabiający na ruchu antyszczepionkowym. Honorowy patronat nad projektem objęła Dolnośląska Izba Lekarska, a także Marek Posobkiewicz i Łukasz Durajski.