Średniowieczny alegoryzm

Średniowieczny alegoryzm – nazwa obejmująca ogół prądów i cech literatury europejskiej V-XV w.,a polskiej od początku wieku XII po XV. Alegoria proponowana ze względu na podstawowe znaczenie jako środek wyrazu nie tylko w piśmiennictwie, ale w całej kulturze umysłowej i artystycznej epoki średniowiecze. W związku z nastawieniem teologicznym epoki zabieg ten , polegający na wyrażeniu idei, pojęć abstrakcyjnych za pomocą konkretnego obrazu słownego, dostępnego zmysłom, pozwalał przekładać na język literacki, ożywiać i uprzystępniać prawdy dogmatyczne oraz moralne. Służył celom dydaktycznym, zabarwiając historiografię, kazania i dzieła hagiograficzne. Alegoryzujący komentarz obwarowywał studiowany tekst, np. Pisma Św. ,przed niepożądaną, dosłowną interpretacją. Wykład alegoryczny był niezbędną konkluzją zarówno myślenia naukowego, jak i artystycznego.

Forma średniowiecznego alegoryzmu

W zakresie formy średniowieczny alegoryzm prowadził do przewagi traktatów i roztrząsań komentatorskich, powodując rozsadzanie granic rodzajowych i gatunkowych. Stylistycznie zaś lubował się w bogactwie ornamentyki i kwiecistości słownej. Od czasu Psychomachii Prudentiusa (V w.) ucieleśnione cnoty i wady zaludniały dialogi, utwory epickie i dramatyczne. Do najpełniej skonkretyzowanych tworów artystycznej fantazji średniowiecznej należą Śmierć i Diabeł; do wielkich motywów alegorycznych, znanych także w literaturze polskiej należą pouczająca wędrówka pod wodzą mistrza przez zaświaty czy krainy baśniowo – historyczne.

Początki średniowiecznego alegoryzmu w literaturze polskiej

Alegoryzm wkroczył do kultury polskiej wraz z powstaniem u nas piśmiennictwa łacińskiego, którego pierwsze zabytki, dzieła przybyszów obcych, powstawały już z początkiem XI w., ale które faktycznie zapoczątkował kronikarz Gall Anonim. Dzieło o wiek późniejszego kronikarza, Wincentego Kadłubka, przesycone jest najróżniejszymi pomysłami alegorycznymi, które występują w podstawowych gatunkach polskiej literatury średniowiecznej: żywotach świętych, kazaniach świętokrzyskich i gnieźnieńskich czy wreszcie w dziele Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią.

Przykłady średniowiecznych alegorii

• biel – dziewictwo
• błękit – niebo, duchowość
• czerń – niewiara, grzech
• czerwień – miłość, władza
• drabina – droga do nieba
• heban – trwałość, niewzruszoność
• jednorożec – dziewictwo
• las – grzech, pokusy świata
• lew – pycha
• lilia – czystość, niewinność
• lis – chytrość, obłuda
• młot – męczeństwo
• pelikan – ofiara Chrystusa
• żuk – pożądanie, chwała
• pantera – rozwiązłość
• pies – pokusa, zawiść
• róża – miłość
• wilk – chciwość
• włócznia – miłość, ofiara Chrystusa
• zieleń – odrodzenie, nadzieja
• złoty(kolor)-świętość
• żółć – zdrada

Zobacz też

• alegoryzm
• moralitet

Bibliografia

• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny tom II; PWN, Warszawa, 1985.ISBN 83-01-05369-0

Linki zewnętrzne

• [1]