David Emmanuel Daniel Europaeus
 David Emmanuel Daniel Europaeus, lata 60. XIX w. | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
językoznawca, etnolog |
David Emmanuel Daniel Europaeus (ur. 1 grudnia 1820 w Savitaipale, zm. 15 października 1884 w Sankt Petersburgu) – fiński językoznawca i etnolog, uważany za pioniera onomastyki, jako pierwszy przedstawił drzewo genealogiczne języków ugrofińskich.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
David Emmanuel Daniel Europaeus urodził się 1 grudnia 1820 roku w Savitaipale jako najmłodszy syn pastora Petera Adolfa Europaeusa (1753–1825) i jego drugiej żony Sofii Peijo[1]. Ojciec zajmował się językoznawstwem i literaturoznawstwem i przez ponad 20 lat korespondował z historykiem i językoznawcą Henrikiem Gabrielem Porthanem (1739–1804)[2]. Ojciec zmarł, gdy syn miał cztery lata[1]. Matka była służącą na plebanii[3].
Po ukończeniu szkoły powiatowej w Käkisalmi w 1840 roku Europaeus uczęszczał do liceum w Wyborgu (1840–1843)[4]. W 1844 roku rozpoczął studia języka fińskiego na uniwersytecie w Helsinkach[1][4]. W czasie studiów zaangażował się w projekty słownikowe i tłumaczeniowe, prowadzenie czasopisma oraz w zbieranie w terenie run i opowieści ludowych[1]. Nigdy nie uzyskał stopnia naukowego[1]. W 1847 roku przetłumaczył na język fiński podręcznik geometrii euklidesowej[5] a w latach 1852–1853 opracował słownik szwedzko-fiński Svenskt-finskt handlexikon[1]. Słownik zawierający ponad 35 000 haseł został wydany w 2000 egzemplarzy[6].
W 1845 roku odbył pierwszą podróż po Karelii w poszukiwaniu zabytków literatury ludowej, która trwała pół roku[1]. W sumie w latach 1845–1854 odbył siedem takich podróży[1]. Z reguły podróżował sam, lecz w wyprawie do Ingrii towarzyszył mu etnograf Henrik August Reinholm (1819–1883)[1]. Wartość materiału zebranego przez Europaeusa została doceniona dopiero po latach[1]. Europaeus znalazł wiele nieznanych wcześniej run i jako pierwszy dotarł do wielu poetów ludowych, m.in. Simany Sissonena (1786–1848), Pedriego Shemeikki (1825–1915) czy twórców z rodziny Vornanen[1]. W 1847 roku odkrył nieznane runy Kullervo i wiele pieśni kobiecych[1]. W sumie Europaeus zebrał 2860 run Kalevali oraz wiele innych utworów, m.in. baśni[1]. Oryginalne rękopisy Europaeusa przechowywane są w archiwum poezji ludowej Fińskiego Towarzystwa Literackiego i zostały opublikowane w zbiorze Suomen Kansan Vanhat Runot (1908–1948)[1]. Sam Europaeus wydał dwie antologie – Pieni Runon-seppä w 1847 roku i Karjalan Kevätkäköinen w roku 1854[1].
Utwory zebrane przez Europaeusa wzbogaciły nowe wydanie Kalevali w 1849 roku, opracowane przez Eliasa Lönnrota (1802–1884)[1]. Sam Europaeus przekazywał Lönnrotowi wskazówki dotyczące struktury i treści eposu, które jednak nie zostały w pełni uwzględnione[1]. Europaeus opowiadał się m.in. za pozostawieniem run w ich oryginalnej formie[1].
Pod koniec lat 40. XIX w. Europaeus zaczął interesować się przeszłością ludów ugrofińskich i ich językami[7]. W 1848 roku jako pierwszy dotarł do Karelów Twerskich[1].
W latach 1847–1850 Europaeus wydawał czasopismo „Suometar”, którego celem była promocja języka fińskiego[8].
W kolejnych latach zainteresowania Europaeusa skupiły się na językoznawstwie, historii i archeologii[1]. Podczas kolejnych wypraw poszukiwał osad fińskich m.in. na Półwyspie Kolskim[1]. Na terenie rosyjskiej Laponii znalazł karelską wioskę Vieljärven[1]. W sumie przeprowadził siedem wykopalisk archeologicznych w rejonie Aunusu, Nowogrodu i Tweru[1]. Celem badawczym Europaeusa było określenie pochodzenia i pokrewieństwa języków ugrofińskich na podstawie badań nad ugrofińskimi nazwami miejscowości oraz badań kraniologicznych[1]. Wyniki swoich badań opublikował w pracach Tietoja suomalais-ungarilaisten kansojen muinaisista olopaikoista (1868–1870) i Die Stammverwandtschaft der meisten Sprachen der alten und australischen Welt (1870)[1]. Wykazał, że najbliższymi językom ugrofińskim są języki indoeuropejskie[1]. Według Europaeusa języki ugrofińskie i indoeuropejskie wywodziły się z tego samego języka, a języki ugrofińskie wyodrębniły się z niego wcześniej niż języki indoeuropejskie[9]. Utrzymywał, że Afryka jest wspólną kolebką wszystkich języków świata – jego postulaty kłóciły się z ówczesnymi poglądami o pochodzeniu ludów ugrofińskich z Azji Środkowej[7], a sam badacz dorobił się przezwiska „Indo-Europaeus-Afrikanus”[1].
Jako pierwszy przedstawił drzewo genealogiczne języków ugrofińskich[1]. Uważany jest za pioniera onomastyki[1]. Jako pierwszy w Finlandii zastosował w badaniach metodę porównawczą[1]. Pozostawał w kontakcie z innymi lingwistami, korrespondując m.in. z Vilhelmem Thomsenem (1842–1927), Pálem Hunfalvy (1810–1891), Józsefem Budenzem (1836–1892) i Augustem Friedrichem Pottem (1802–1887)[10].
Działał także na niwie dziennikarskiej – w 1863 roku założył gazetę „Kansakunnan lehti”, która została zamknięta z uwagi na brak funduszy[1]. Chciał propagować rozwijanie umiejętności pisania i zaproponował napisanie podręcznika dla pisarzy, lecz pomysł ten nie został zaakceptowany przez Fińskie Towarzystwo Literackie[1]. Wiele jego inicjatyw nie znalazło uznania jemu współczesnych, np. katalog fonetyczny Suomalaisten puustavein äännös-kuvat ylös-ajatellunna D.E.D. Europaeus (1857)[1]. Była to pionierska praca a kolejna tego typu ukazała się dopiero sto lat później[11].
Europaeus opowiadał się za powszechnym pokojem i podczas wojny w latach 1854–1855 podróżował po Skandynawii i Niemczech, nawołując do pokoju[1]. Pozbawiony dokumentów i pieniędzy został aresztowany i odesłany do Finlandii[1]. Był obrońcą praw zwierząt – nalegał, aby konie były odpowiednio traktowane, a osoby znęcające się nad zwierzętami były karane grzywną[12].
Nigdy nie miał stałej pracy, utrzymywał się ze stypendiów i grantów badawczych oraz prac doraźnych jako korepetytor, nauczyciel, tłumacz akt sądowych, dozorca czy asystent naukowy przy projektach badawczych[1]. Nigdy się nie ożenił i nie założył rodziny[1]. Pod koniec życia żył w biedzie i zmarł w szpitalu dla biedaków w Petersburgu[1]. Został pochowany w zbiorowym grobie ubogich w Parkali[13]. Staraniem przyjaciół jego szczątki zostały przeniesiono na cmentarz Hietaniemi w Helsinkach, a na jego nagrobku umieszczono napis „Kullervo-runoston pelastajalle” (pol. „Zbawicielowi run Kullervo”[13]).
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Poniższa lista podana jest za Suomen kansallisbiografia[1]:
- Pieni runon-seppä eli kokous paraimmista Inkerinmaan puolelta kerätyistä runo-lauluista ynnä johdatuksia runon tekoon., 1847
- Komparativ framställning af de finsk-ungerska språkens räkneord, till bevis för Ungrarnes stamförvandtskap med Finnarne, och den indogermaniska folkstammens urförvandtskap med den finsk-ungerska, 1853
- Karjalan kevätkäköinen: runolaulukirja: parhaista Kalevalan ja Kantelettaren ja muutamista muista runolauluista kokoon pantu, 1854
- Suomalaisten puustavein äännöskuvat ylös-ajatellunna D. E. D. Europaeus, 1857
- Kirjoituksia Suomen kansan tärkeimmistä asioista: suurimmaksi osaksi syrjä-sensuureista paenneita 1: onko Suomen kansa voimihinsa päästettävä vain eikö?, 1862
- Vorläufiger Entwurf über den Urstamm der indoeuropäischen Sprachfamilie und seine vor-indoeuropäischen Abzweigungen, namentlich die finnisch-ungarische, 1863
- Tietoja suomalais-ungarilaisten kansain muinaisista olopaikoista, 1868–1870
- Ett fornfolk med långskallig afrikansk hufvudskålstyp i norden, bestämdt till språk och nationalitet, jemte finsk-ungerska omdömen, 1873
- Die Stammverwandtschaft der meisten Sprachen der alten und australischen Welt, 1877
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- 1879 – srebrny medal Rosyjskiego Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego[1]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W rodzinnym Savitaipale Europaeusa upamiętnia lokalne muzeum poświęcone jego życiu i twórczości znajdujące się nad brzegiem jeziora Kuolimo[14] oraz pomnik–płaskorzeźba z 1971 roku dłuta Viljo Savikurje (1905–75) z podobizną badacza i cytatem Kullervo – jednego z bohaterów Kalevali[15]. Miejscowa szkoła średnia nosi jego imię[16].
W 2014 roku na podstawie historii życia Europaeusa Juha Hurme napisał sztukę teatralną „Europaeus”, która została wystawiona w reżyserii autora w fińskim Teatrze Narodowym[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an Timonen 2001 ↓.
- ↑ Väänänen 2000 ↓.
- ↑ Europaeus. [w:] www.visitsavitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).
- ↑ a b Ylioppilasmatrikkeli 2008 ↓.
- ↑ Lehikoinen 1986 ↓, s. 179.
- ↑ Lehikoinen 1986 ↓, s. 183.
- ↑ a b Lehikoinen 1986 ↓, s. 193.
- ↑ Lehikoinen 1986 ↓, s. 187.
- ↑ Lehikoinen 1986 ↓, s. 195.
- ↑ Lehikoinen 1986 ↓, s. 198.
- ↑ Lehikoinen 1986 ↓, s. 191.
- ↑ Helena Hjerppe: Ole oman elämäsi Europaeus. [w:] www.ekarjala.fi [on-line]. 2020-03-12. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).
- ↑ a b c Riitta Pihlaja: Hankala savitaipalelainen toi suomen kieleen tasa-arvon, huvilan ja eduskunnan. [w:] yle.fi [on-line]. 2014-03-21. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).
- ↑ D. E. D. Europaeus museum. [w:] www.visitsavitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-21]. (ang.).
- ↑ Muistomerkit. [w:] www.savitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-21]. (fiń.).
- ↑ About Savitaipale. [w:] www.visitsavitaipale.fi [on-line]. [dostęp 2020-09-21]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Laila Lehikoinen. D. E. D. Europaeus kirjasuomen kehittäjänä ja kielentutkijana. „Virittäjä”. 2/1986, s. 178–202. Kotikielen Seura. ISSN 0042-6806. (fiń.).
- Senni Timonen: Europaeus, David Emanuel Daniel (1820–1884). [w:] kansallisbiografia.fi [on-line]. 2001–02-28. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
- Kyösti Väänänen: Europaeus, Peter Adolf (1753–1825). [w:] kansallisbiografia.fi [on-line]. 2000–10-11. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
- Ylioppilasmatrikkeli 1640–1852: David Emanuel Daniel Europaeus. [w:] ylioppilasmatrikkeli.helsinki.fi [on-line]. 2008-01-05. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- David Emanuel Daniel Europaeus 1820–1884. [w:] koulut.etela-karjala.fi/ [on-line]. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-04)]. (fiń.).