Deportacje Żydów holenderskich do Sobiboru

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Obwieszczenie z 5 czerwca 1943 informujące o deportacji wszystkich dzieci do 16. roku życia z obozu przejściowego w Vught. Dzieci wraz z rodzicami zgładzono w Sobiborze

Deportacje Żydów holenderskich do Sobiboru – wywózki Żydów holenderskich do obozu zagłady w Sobiborze przeprowadzone przez okupantów niemieckich między marcem a lipcem 1943 roku. Z obozów przejściowych w Vught i Westerborku deportowano wtedy 34 313 mężczyzn, kobiet i dzieci. Ocalało zaledwie siedemnaścioro.

Geneza[edytuj | edytuj kod]

W maju 1940 roku Holandia znalazła się pod niemiecką okupacją. Od tego momentu miejscowa ludność żydowska stała się obiektem dyskryminacji, prześladowań, a wreszcie fizycznej eksterminacji[1]. Z początkiem stycznia 1942 roku Żydów usunięto z prowincji i w większości skoncentrowano w Amsterdamie. Dodatkowym miejscem odosobnienia dla Żydów holenderskich stał się obóz przejściowy w Vught. Z kolei Żydów-obcokrajowców oraz Żydów bez obywatelstwa zsyłano do obozu przejściowego w Westerborku[2]. Pod koniec kwietnia 1942 roku Żydom narzucono obowiązek noszenia Gwiazdy Dawida. Latem tegoż roku z Holandii odeszły pierwsze transporty do obozów zagłady[1]. Do momentu zakończenia niemieckiej okupacji wywiezionych zostało około 107 tys. z blisko 140 tys. holenderskich Żydów. Pobyt w niemieckich obozach przeżyło zaledwie 5 tys. deportowanych[3].

Początkowo holenderscy Żydzi byli deportowani do obozu Auschwitz-Birkenau, będącego głównym ośrodkiem eksterminacji Żydów europejskich. Pewną ich liczbę wywieziono również do KL Mauthausen-Gusen. Począwszy od marca 1943 roku Niemcy zaczęli jednak kierować transporty z Holandii do Sobiboru[4] – jednego z trzech ośrodków zagłady utworzonych w ramach akcji „Reinhardt”[5]. Motywy stojące za tą decyzją nie są do końca jasne. Gerhard Hirschfeld przypuszczał, iż to Adolf Eichmann podjął decyzję o wykorzystaniu obozów akcji „Reinhardt” – pierwotnie przeznaczonych do eksterminacji Żydów polskich – na potrzeby „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” w pozostałych państwach Europy. Z kolei zdaniem Raula Hilberga, Julesa Schelvisa i Roberta Kuwałka transporty holenderskie skierowano do Sobiboru ze względu na trudności, z którymi obóz oświęcimski borykał się w drugim kwartale 1943 roku: trwającą rozbudowę komór gazowych i krematoriów, wielką epidemię tyfusu, napływ licznych transportów z Grecji i getta Theresienstadt[6].

Przebieg deportacji[edytuj | edytuj kod]

Transporty do Sobiboru były odprawiane w obozie przejściowym w Westerborku[7]. Dotyczyło to również transportów z Vught, które przed wyjazdem do okupowanej Polski przechodziły najpierw przez Westerbork. Między 2 marca a 8 czerwca 1943 roku do Sobiboru odjechało piętnaście transportów, tj. jeden tygodniowo. Po 8 czerwca nastąpiła dwutygodniowa przerwa w deportacjach, po czym z Westerborku odprawiono jeszcze cztery transporty. Ostatni odjechał 20 lipca[8].

Transporty z Holandii do Sobiboru w 1943 r.
L.p. Data wyjazdu Liczba deportowanych
1. 2 marca 1105 osób
2. 10 marca 1105 osób
3. 17 marca 964 osób
4. 23 marca 1250 osób
5. 30 marca 1255 osób
6. 6 kwietnia 2020 osób
7. 13 kwietnia 1204 osób
8. 20 kwietnia 1166 osób
9. 27 kwietnia 1204 osób
10. 4 maja 1187 osób
11. 11 maja 1446 osób
12. 18 maja 2511 osób
13. 25 maja 2862 osób
14. 1 czerwca 3006 osób
15. 8 czerwca 3017 osób
16. 29 czerwca 2397 osób
17. 6 lipca 2417 osób
18. 13 lipca 1988 osób
19. 20 lipca 2209 osób
Ogółem: 34 313 osób

Zachowały się listy transportowe, w których zarejestrowano imiona, nazwiska, wiek, a niekiedy także adresy holenderskich Żydów, których wywieziono do Sobiboru. Są one przechowywane w Centrum Badań nad Holokaustem i Ludobójstwem w Amsterdamie[9]. Wynika z nich, że początkowo w transportach przeważały osoby starsze, co było konsekwencją prowadzonej przez Niemców likwidacji żydowskich placówek opiekuńczych i medycznych[10]. W transportach czerwcowych znalazło się natomiast wiele dzieci i nastolatków. Było to spowodowane faktem, iż 5 czerwca Niemcy zarządzili deportację z obozu w Vught wszystkich dzieci do 16. roku życia, którym towarzyszyć mógł jeden rodzic lub oboje rodzice niezatrudnieni w przemyśle (w przypadku dzieci do 4. roku życia – wyłącznie matki)[11]. W transportach do Sobiboru znalazło się również wielu Żydów oznaczonych jako kryminaliści, a będących w rzeczywistości osobami, które zatrzymano z powodu złamania rozmaitych antysemickich zarządzeń okupanta[12]. Obok Żydów z holenderskimi paszportami deportowano wielu zamieszkałych w tym kraju Żydów zagranicznych, m.in. pochodzących z Polski i Niemiec[12].

W raportach wywiadu Armii Krajowej odnotowano fakt kierowania do Sobiboru transportów z Holandii[13]. Wiosną 1943 roku informacje o eksterminowaniu holenderskich Żydów w Sobiborze uzyskał emigracyjny rząd holenderski, który jednak nie zdecydował się na ich szersze rozpowszechnienie[14].

Losy deportowanych[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze. Kamień przy Alei Pamięci upamiętniający dwie holenderskie ofiary obozu

Kilka pierwszych transportów holenderskich przybyło w pociągach pasażerskich[12], pozostałe w wagonach bydlęcych, które przebudowano, aby w minimalnym stopniu spełniały funkcję wagonów pasażerskich[12][15]. Żydom holenderskim pozwalano zaopatrzyć się w wodę podczas postojów na stacjach pośrednich. Z tego powodu polscy Żydzi, pomni własnych doświadczeń, oceniali, że Żydów holenderskich przewożono wręcz w luksusowych warunkach[12]. Niemniej wobec faktu, że czas podróży przekraczał trzy dni, a do przewozu ofiar wykorzystywano nieogrzewane, duszne i przeładowane wagony[16], w transportach holenderskich zdarzały się przypadki śmierci pasażerów[12][17].

Holenderscy Żydzi zazwyczaj zupełnie nie byli świadomi oczekującego ich losu[12]. Chcąc do ostatniej chwili utrzymać ich w nieświadomości, Niemcy traktowali ich nieco łagodniej niż Żydów przywożonych z gett w okupowanej Polsce. Po przybyciu do Sobiboru nakłaniano ich nawet, aby napisali do swoich bliskich pocztówki z zapewnieniami, iż dojechali bezpiecznie i cieszą się dobrym zdrowiem[18][19]. Pocztówki te docierały później do Holandii ze stemplem poczty we Włodawie[20]. Większość holenderskich Żydów ginęła w komorach gazowych. Tylko nielicznych, zazwyczaj młodych mężczyzn i kobiety zdolnych do pracy fizycznej, wybierano do pracy w obozowych komandach roboczych. Ponadto część osób „wyselekcjonowanych” na sobiborskiej rampie wysyłano do różnych obozów w dystrykcie lubelskim, tj. do obozu koncentracyjnego na Majdanku, do obozu pracy na tzw. starym lotnisku w Lublinie (Flugplatz) lub do obozów pracy w Dorohuczy i Trawnikach. Liczba „wyselekcjonowanych” nie jest znana[10].

Spośród 34 313 holenderskich Żydów deportowanych do dystryktu lubelskiego, ocalało zaledwie siedemnastu. Spośród tych, których osadzono w samym Sobiborze, przeżyły tylko dwie więźniarki – Ursula Stern i Selma Wijnberg[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b The Netherlands. ushmm.org. [dostęp 2017-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  2. ↑ Bem 2014 ↓, s. 158.
  3. ↑ Schelvis 2007 ↓, s. XV.
  4. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 43.
  5. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 17.
  6. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 43–44.
  7. ↑ Webb 2017 ↓, s. 102 i 258.
  8. ↑ Bem 2014 ↓, s. 159.
  9. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 45–46.
  10. ↑ a b c Kuwałek 2014 ↓, s. 44.
  11. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 44–45.
  12. ↑ a b c d e f g Kuwałek 2014 ↓, s. 45.
  13. ↑ Marszałek 1993 ↓, s. 46.
  14. ↑ Bem 2014 ↓, s. 332–333.
  15. ↑ Bem 2014 ↓, s. 153.
  16. ↑ Bem 2012 ↓, s. 15–18.
  17. ↑ Bem 2012 ↓, s. 15.
  18. ↑ Webb 2017 ↓, s. 103.
  19. ↑ Bem 2012 ↓, s. 40.
  20. ↑ Bem 2014 ↓, s. 332.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Marek Bem (red.): Sobibór. Bunt wobec wyroku. Warszawa: Ośrodek KARTA, 2012. ISBN 978-83-61283-66-9.
  • Marek Bem: Sobibór. Obóz zagłady 1942–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2014. ISBN 978-83-7399-611-3.
  • Robert Kuwałek. Nowe ustalenia dotyczące liczby ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. „Zeszyty Majdanka”. XXVI, 2014. Lublin. ISSN 0514-7409. 
  • Józef Marszałek. Rozpoznanie obozów śmierci w Bełżcu, Sobiborze i Treblince przez wywiad Armii Krajowej i Delegatury Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj. „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej”. 35, 1993. 
  • Jules Schelvis: Sobibor: A History of a Nazi Death Camp. Oxford, New York: Berg, 2007. ISBN 978-1-84520-419-8. (ang.).
  • Chris Webb: The Sobibor death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2017. ISBN 978-3-8382-0966-1. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Deportacje_Żydów_holenderskich_do_Sobiboru&oldid=71907771”