Dywan azerski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dywany azerskie Szyrwan
Szyrwan, XIX w.
Szyrwan, XIX w.
Szyrwan, XIX w.
Dywany azerskie Quba
Quba
Quba, ok. 1800, Metropolitan Museum of Art
Pirəbədil
Çiçi
Dywan ze smokiem, XVII–XVIII w., Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie
Dywany azerskie Tebriz
Dywan Tebriz z motywem czterech pór roku, XIX w., Muzeum Azerskiego Dywanu
Dywan Tebriz z medalionem, XVIII w.

Dywan azerski – ciężka, ręcznie tkana tkanina dekoracyjna z obszaru Azerbejdżanu oraz z irańskiej prowincji Azerbejdżan, wytwarzana z wełny, jedwabiu lub bawełny, rodzaj dywanu kaukaskiego.

W 2010 roku tradycyjna sztuka tkania dywanów azerskich została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Tradycja tkania dywanów na terenach Azerbejdżanu sięga czasów antycznych. Od XIV w. dywany były eksportowane do Europy Zachodniej – dywany azerskie widoczne są na obrazach europejskich malarzy XV–XVII w. takich jak Madonna z Dzieciątkiem i z jabłkiem i Portret młodzieńca Hansa Memlinga, Ambasadorowie Hansa Holbeina czy Zwiastowanie ze św. Emidiuszem Carlo Crivelliego[1].

Jednak do połowy XIX wieku dywany produkowane były głównie na potrzeby własne[2]. Na przełomie XIX i XX wieku produkcja rozwinęła się szybko na skalę przemysłową i dywany stały się głównym dobrem eksportowym, sprzedawane były przede wszystkim do Turcji[2].

W 2010 roku tradycyjna sztuka tkania dywanów azerskich została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[3].

Technika tkania i wzornictwo[edytuj | edytuj kod]

Tradycyjne dywany azerskie tkane są ręcznie przez kobiety na krosnach a sztuka ich tkania przekazywana jest ustnie z pokolenia na pokolenie[3]. Przy ich produkcji stosowany jest węzeł symetryczny, zwany też węzłem tureckim czy węzłem typu giordi[2]. Ukończony dywan jest zawsze uroczyście zdejmowany z krosna[3].

Różne rodzaje dywanów nazywane są najczęściej od nazw regionów i miejscowości gdzie są produkowane:

  • Szyrwan – dywany z reguły o małych rozmiarach wytwarzane w regionie Szyrwanu[4]. Dywany produkowane przed 1925 rokiem, wytwarzane były z wełny barwionej naturalnymi barwnikami, a ich wzory obejmowały ośmioramienne gwiazdy, krzyże i płomienie mir-e bute, a także stylizowane postaci ludzi i zwierząt[5]. Współczesne dywany tego typu produkowane są na osnowie bawełnianej z przędzy sztucznie barwionej[5].
  • Quba – dywany wytwarzane w regionie miasta Quba w północnym Azerbejdżanie, przede wszystkim w miejscowościach w pobliżu Pirəbədil, Dəvəçi, Qonaqkənd, Zeyvə, Qaraqaşlı i Qusar, które dały nazwę kolejnym rodzajom dywanów wyróżniających się szczególnie wysoką jakością splotu[6]:
    • Pirəbədil – charakteryzuje się silnie zgeometryzowanym wzorem kwiatowym na tle o barwie niebieskiej lub koloru kości słoniowej[6]
    • Qonaqkənd – z medalionem w części środkowej[6]
    • Qaraqaşlı – wyróżnia się obecnością licznych elementów z perskich wzorów gałązek „afszan” i wzorów krabów „charczang”[6]
    • Qusar – wielki dywan w kolorze czerwonym[6], wykonany techniką sumak – wątek przeplata się ponad czterema nitkami osnowy w prawo, następnie pod dwiema w lewo[5].
    • dywan ze smokiem – wielki dywan wełniany, o długości sięgającej 6 m, o wzorze złożonym z dużych, nieregularnych, przeplatających się ze sobą pasów, tworzących esowatą kratę, w polach której wpisane są zdeformowane chińskie smoki, ogniste lwy a czasem również młode jelenie, dzikie osły perskie, koziorożce i żurawie[7]. Ponad pasami mogą znajdować się zniekształcone figury bażantów i kaczek[7]. Wzory dywanów ze smokiem wykształciły się najprawdopodobniej z wzornictwa dywanów przedstawiających wazy produkowanych w Kermanie[7]. Wczesne dywany ze smokiem miały obramowanie z pojedynczego pasa, podobnie jak dywany z wazami[7].
    • Çiçi – dywan wełniany z bawełnianym wątkiem, często długi na ok. 3,6 m, o charakterystycznym obramowaniu z wielkimi rozetami rozdzielonymi pasami biegnącymi diagonalnie i ciemnoniebieskim polem środkowym dekorowanym powtarzającymi się niewielkimi figurami geometrycznymi[8].
  • Baku – dywany wytwarzane w regionie wokół miasta Baku[9], najczęściej ze wzorem płomienia mir-e bute[10].
  • Gandża – dywany wytwarzane w regionie wokół miasta Gandża charakteryzujące się prostymi wzorami geometrycznymi (takimi jak ośmiokąt czy gwiazda), często z trzema medalionami na osi wertykalnej, o intensywnych kolorach najczęściej niebieskim, ciemnoniebieskim i czerwonym[11].

Dywany z Azerbejdżanu irańskiego to m.in.[10]:

  • Karadże – dywan z okolic Karadże w Azerbejdżanie Wschodnim, wyróżniający się geometrycznym medalionami w części środkowej z przewagą kolorów czerwonego i niebieskiego[12].
  • Sarab – dywan wytwarzany w pobliżu miasta Sarab w Azerbejdżanie Wschodnim, charakteryzujący się wzorami geometrycznymi w kolorach niebieskim, czerwonym i brązowym[5]. Dywany wyprodukowane w latach 1930–40 tkane były na osnowie wełnianej, a współczesne wytwarzane są na osnowie bawełnianej[5].
  • Tebriz – dywan wytwarzany w pobliżu miasta Tebriz w Azerbejdżanie Wschodnim, często z medalionem w części środkowej, otoczonym arabeskami[13], wierzbami płaczącymi i cyprysami lub motywami czterech pór roku czy przedstawieniami historycznych pałaców i ich ruin[14]. Rogi dywanu zdobią czasami postaci czterech wielkich perskich poetów: Sadiego z Szirazu (1213–1295), Hafeza (1319–1389), Ferdousiego (940–1020/1025) i Omara Chajjama (1048–1131)[14].

Muzeum Azerskiego Dywanu[edytuj | edytuj kod]

Dywany na ekspozycji w Muzeum Azerskiego Dywanu

Muzeum Azerskiego Dywanu zostało założone w 1967 roku[15]. Było to pierwsze muzeum tego typu na świecie[15]. Pierwsza wystawa została otwarta w 1972 roku w gmachu Meczetu Piątkowego na starym mieście (İçəri Şəhər) w Baku[15].

Kolekcja muzeum obejmuje 14 tys. tradycyjnych dywanów, kostiumów, biżuterii oraz współczesnych obiektów ze szkła, drewna i filcu[15].

W 2014 roku muzeum przeniosło się do nowoczesnego, wybudowanego na jego potrzeby gmachu, gdzie na trzech piętrach przedstawiona jest historia azerskiego dywanu, jego rola w kulturze oraz różne szkoły tkania dywanów azerskich[15]. Nowy gmach kształtem przypomina zrolowany dywan[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ UNESCO ICH: Nomination File No. 00389. [dostęp 2016-12-28]. (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stone: Oriental Rugs: An Illustrated Lexicon of Motifs, Materials, and Origins. Tuttle Publishing, 2014. ISBN 978-1-4629-1184-4. [dostęp 2016-12-28]. (ang.).
  3. ↑ a b c UNESCO ICH: Traditional art of Azerbaijani carpet weaving in the Republic of Azerbaijan. [dostęp 2016-12-28]. (ang.).
  4. ↑ Shirvan rug, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  5. ↑ a b c d e Dywany – od S do T. [w:] Encyklopediadywanow.pl [on-line]. [dostęp 2016-12-29]. (pol.).
  6. ↑ a b c d e Kuba carpet, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  7. ↑ a b c d dragon rug, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  8. ↑ Chichi rug, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  9. ↑ Baku rug, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  10. ↑ a b Dywany – od A do C. [w:] Encyklopediadywanow.pl [on-line]. [dostęp 2016-12-29]. (pol.).
  11. ↑ Genje carpet, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  12. ↑ Dywany – od J do Ł. [w:] Encyklopediadywanow.pl [on-line]. [dostęp 2016-12-29]. (pol.).
  13. ↑ Tabrīz carpet, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-29] (ang.).
  14. ↑ a b Tebriz. [w:] Encyklopediadywanow.pl [on-line]. [dostęp 2016-12-29]. (pol.).
  15. ↑ a b c d e Azәrbaycan Xalça Muzeyi – Azerskie Muzeum Dywanu: About us. [dostęp 2016-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-14)]. (ang.).
  16. ↑ The Azerbaijan Carpet Museum. [w:] Heydar Aliyev Foundation [on-line]. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dywan_azerski&oldid=73606708”