Postępowanie egzekucyjne

Postępowanie egzekucyjne – zespół norm prawnych wchodzących w skład postępowania cywilnego, których celem jest przymusowe urzeczywistnienie praw i obowiązków ze stosunków z zakresu cywilnego prawa materialnego (rozumianego jako „sprawa cywilna” – art. 1 k.p.c.). Są to głównie sprawy dotyczące przymusowego wykonania orzeczeń i innych aktów wydanych w sprawach cywilnych, które stanowią tytuły egzekucyjne określone przez przepisy części trzeciej k.p.c. Zupełnie odrębnie jest uregulowane i funkcjonuje postępowanie egzekucyjne w administracji, którego przedmiotem jest wymuszanie przez organy administracyjne wykonania obowiązków o charakterze administracyjnoprawnym.

Sprawami egzekucyjnymi (w rozumieniu k.p.c.) nie są natomiast sprawy, które w art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji poddane zostały egzekucji administracyjnej; należą tu także sprawy przekazane do egzekucji administracyjnej przepisami szczególnymi (w tym obowiązującym do 2002 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1996 r. w sprawie wykonania ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Niemniej jednak czasami może dochodzić do sytuacji wykonywania aktów administracyjnych w trybie egzekucji sądowej (np. prowadzenie egzekucji z nieruchomości w celu wyegzekwowania należności pieniężnych ustalonych w decyzji ostatecznej). Wszczęcie egzekucji sądowej w sprawach należących do egzekucji administracyjnej nie jest dopuszczalne i uzasadnia umorzenie postępowania.

Wszczęcie egzekucji

Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, a tytułem wykonawczym co do zasady jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Egzekucja może zostać wszczęta:

• z urzędu
• na wniosek.

Wszczęcie egzekucji następuje na wniosek:

• wierzyciela
• prokuratora
• organizacji pozarządowej.

Wszczęcie egzekucji z urzędu następuje na żądanie uprawnionego sądu pierwszej instancji, który sprawę rozpoznawał, jest to egzekucja na podstawie tytułów pochodzących od sądu. Tytułami takimi są postanowienia wydane w postępowaniu nieprocesowym w sprawach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu (np. postanowienia dotyczące zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza), natomiast w postępowaniu procesowym – są to wyroki, w których zasądzono alimenty, w postępowaniu zabezpieczającym – postanowienia dotyczące alimentów, tytuły wykonawcze obejmujące grzywny, kary pieniężne, opłaty sądowe i koszty postępowania.

Wierzyciel ma prawo wyboru komornika na terenie całego kraju. Komornik nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, do którego przeprowadzenia jest właściwy. Komornik wybrany przez wierzyciela odmawia wszczęcia egzekucji, wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia albo wykonania europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym, jeżeli:

• w zakresie prowadzonych przez niego egzekucji zaległość przekracza 6 miesięcy, chyba że łączna liczba wszystkich spraw, jakie wpłynęły do kancelarii w roku poprzednim, nie przekroczyła 1000
• wpływ wszystkich spraw w danym roku przekroczył 2500, a skuteczność w zakresie prowadzonych przez niego egzekucji w roku poprzednim nie przekroczyła 35%
• wpływ wszystkich spraw w danym roku przekroczył 5000.

Organy egzekucyjne i inne podmioty biorące udział w postępowaniu

Organami egzekucyjnymi są:

• sądy rejonowe
• komornicy działający przy powyższych sądach.

W postępowaniu uczestniczą też inne organy, na przykład organy policji, wojska, banki (podmioty te wykonują tylko niektóre czynności w postępowaniu egzekucyjnym).

Sąd okręgowy wyjątkowo jako sąd pierwszej instancji właściwy jest:

• do wykonania czynności związanych z nadaniem klauzuli wykonalności orzeczeniom, które wydał
• w sprawach o stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych i ugód zawartych przed tymi sądami
• do wydania postanowienia o połączeniu postępowań egzekucyjnych prowadzonych co do kilku nieruchomości położonych w okręgach właściwości różnych sądów rejonowych w razie egzekucji z nieruchomości
• do rozpoznania sprawy egzekucyjnej przekazanej mu przez sąd rejonowy w związku z powstałym zagadnieniem prawnym budzącym poważne wątpliwości.

Przy czym sąd okręgowy nie jest organem egzekucyjnym – tę rolę pełni sąd rejonowy.

Sposoby egzekucji

Postępowanie egzekucyjne może być prowadzone z następujących składników majątkowych:

• z ruchomości (np. samochody, sprzęty domowe)
• ze zwierząt (z zachowaniem przepisów o ich ochronie)
• z wynagrodzenia za pracę
• z rachunków bankowych
• z wierzytelności (np. wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło)
• z nieruchomości
• z innych praw majątkowych (np. akcje, udziały w spółce).

Ograniczenia egzekucji

Nie podlegają egzekucji m.in. (art. 829, 831 § 1 i 833 § 6 k.p.c.):

• przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po jednym źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju
• pościel, bielizna i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu
• zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca
• jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów
• narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych
• u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy na czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nie otrzymującego stałej płacy pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie
• przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową
• sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych
• sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego
• prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu
• sumy przyznane orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jeżeli egzekwowana wierzytelność przysługuje Skarbowi Państwa
• świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów
• świadczenia alimentacyjne, zaliczki alimentacyjne, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe i dla sierot zupełnych.

U rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne egzekucji nie podlegają m.in. (art. 829¹ k.p.c.):

• stado podstawowe zwierząt gospodarskich
• silosy na zboża i pasze
• zapasy opału na okres 6 miesięcy.

Wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy (art. 833 § 1 k.p.c.).

Środki prawne przysługujące dłużnikowi w ramach postępowania egzekucyjnego

Dłużnik może skorzystać z:

• skargi na czynności komornika do sądu rejonowego, przy czym wniesienie skargi nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego ani wykonania zaskarżonej czynności, chyba że sąd zawiesi postępowanie lub wstrzyma dokonanie czynności
• powództwa przeciwegzekucyjnego – które jest żądaniem dłużnika pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo jego ograniczenia, jeżeli:
  • dłużnik przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście
  • po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia
  • małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c., wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Ponadto osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.

Zawieszenie i umorzenie egzekucji

Zawieszenie egzekucji

Organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu, jeżeli:

• wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego
• nastąpiła śmierć wierzyciela lub dłużnika (wówczas postępowanie podejmuje się z udziałem spadkobierców zmarłego) albo – w zakresie w jakim dotyczy ono praw i obowiązków wynikających z działalności gospodarczej – zarządcy sukcesyjnego w razie ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Organ egzekucyjny zawiesza postępowanie na wniosek:

• wierzyciela
• dłużnika, gdy sąd zawiesi natychmiastową wykonalność tytułu lub wstrzymał jego wykonanie albo dłużnik złożył zabezpieczenie konieczne według orzeczenia sądowego do zwolnienia go od egzekucji.

Sąd może na wniosek zawiesić w całości lub części postępowanie egzekucyjne, jeżeli złożono skargę na czynności komornika lub zażalenie na postanowienie sądu.

Komornik ma obowiązek wstrzymania się z dokonaniem czynności, jeżeli przed jej rozpoczęciem dłużnik złoży niebudzący wątpliwości dowód na piśmie, że obowiązku swojego dopełnił albo że wierzyciel udzielił mu zwłoki.

Umorzenie egzekucji

Postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy samego prawa, jeżeli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania.

Postępowanie umarza się w całości lub części z urzędu:

• jeżeli okaże się, że egzekucja nie należy do organów sądowych
• jeżeli wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności sądowej albo gdy egzekucja ze względu na jej przedmiot lub na osobę dłużnika jest niedopuszczalna
• jeżeli jest oczywiste, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych
• jeżeli prawomocnym orzeczeniem tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności
• jeżeli egzekucję skierowano przeciwko osobie, która według klauzuli wykonalności nie jest dłużnikiem i która sprzeciwiła się prowadzeniu egzekucji, albo jeżeli prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego.

Organ egzekucyjny umarza postępowanie w całości lub części na wniosek:

• jeżeli tego zażąda wierzyciel; jednakże w sprawach, w których egzekucję wszczęto z urzędu lub na żądanie uprawnionego organu, wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania wymaga zgody sądu lub uprawnionego organu, który zażądał wszczęcia egzekucji
• gdy zażąda tego dłużnik, jeżeli przed dniem złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji roszczenie objęte tytułem wykonawczym uległo przedawnieniu, a wierzyciel nie wykaże, że nastąpiło zdarzenie, wskutek którego bieg terminu przedawnienia został przerwany
• jeżeli wierzyciel jest w posiadaniu zastawu zabezpieczającego pełne zaspokojenie egzekwowanego roszczenia, chyba że egzekucja skierowana jest do przedmiotu zastawu.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego powoduje uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, lecz nie pozbawia wierzyciela możności wszczęcia ponownej egzekucji.

Zobacz też

• egzekucja w prawie rzymskim – actio iudicati
• egzekucja administracyjna
• postępowanie cywilne
• postępowanie karne
• postępowanie administracyjne
• postępowanie sądowoadministracyjne

Bibliografia

• Joanna Studzińska, Paweł Cioch: Postępowanie cywilne. Warszawa: C. H. Beck, 2017. ISBN 978-83-255-9915-7.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.