Egzekucje uliczne w Białej Podlaskiej (1943)

Egzekucje uliczne w Białej Podlaskiej (1943)

Upamiętnione miejsce egzekucji na pl. Wolności w Białej Podlaskiej
Państwo	Polska (okupowana przez III Rzeszę - Generalne Gubernatorstwo)
Miejsce	Biała Podlaska
Data	1943
Liczba zabitych	26 osób
Typ ataku	egzekucje przez rozstrzelanie
Sprawca	III Rzesza
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce zdarzenia
52°02′N 23°07′E

Egzekucje uliczne w Białej Podlaskiej (1943) – dwie publiczne egzekucje obywateli polskich, członków zbrojnego podziemia, dokonane przez okupantów niemieckich w dniu 13 listopada 1943 i 23 listopada 1943 r. w Białej Podlaskiej. Obie egzekucje, jak również kolejne dwie publiczne egzekucje w Leśnej Podlaskiej (17 grudnia 1943 r.) i Wisznicach (2 marca 1944 r.) wykonane zostały na rozkaz Maksa Kubina, ówczesnego kierownika ekspozytury policji i służby bezpieczeństwa w Białej Podlaskiej.

Egzekucja z 13 listopada

Pierwsza egzekucja odbyła się dnia 13 listopada 1943 r. o godz. 12 na Placu Wolności w Białej Podlaskiej. Najpierw wiadomość o tym ogłoszono przez megafon, następnie przemocą spędzono na miejsce rozstrzelania przechodniów z pobliskich ulic, a plac został otoczony kordonem niemieckiej policji i żandarmerii. Więźniów w liczbie 10 ludzi przywieziono samochodem ciężarowym. Mieli oni zawiązane usta, na oczy nałożono im czarne opaski. W dwóch grupach, po pięciu więźniów, podprowadzono ich pod ścianę domu obok budynku poczty i rozstrzelano. Po egzekucji jeden z oficerów niemieckiej policji podszedł do każdego z rozstrzelanych z osobna i oddał strzał z pistoletu w głowę. W tym dniu zginęli:

• Antoni Lipski, ppr. Wojska Polskiego, lat 28
• Kazimierz Karwowski, lat 27
• Antoni Jankowski, sierżant 34 pp. Wojska Polskiego, lat 46
• Józef Nagi, mieszkaniec Białej Podlaskiej, lat 22
• Józef Bernard, sierżant 34 pp. Wojska Polskiego, lat 42
• Tadeusz Sokół, rzemieślnik, lat 37
• Leon Horaczyński, mieszkaniec Białej Podlaskiej, lat 19
• Bogusław Selim-Bojarski, dr prawa, prokurator, lat 41
• Czesław Kiryluk, mieszkaniec Białej Podlaskiej, lat 21
• Edward Kiryluk, mieszkaniec Białej Podlaskiej, lat 21

Wszyscy rozstrzelani byli czynnymi działaczami ruchu oporu.

Egzekucja z 23 listopada

Następną egzekucję, poprzedziły ciemnoczerwone plakaty w języku polskim i niemieckim. Odbyła się w tym samym miejscu na Placu Wolności dnia 23 listopada 1943 r. Obok Schutzpolitzei brali w niej udział również funkcjonariusze Kripo. Rozstrzelano wówczas 16 mieszkańców powiatu bialskiego:

• Stefan Maksymiuk ze wsi Gnojno
• Paweł Łyszewski ze wsi Borosuki
• Michał Kuc ze wsi Bojary
• Adam Wołos ze wsi Hołowno
• Wasyl Koleńczuk ze wsi Hołowno
• Jan Lesiuk ze wsi Mosty
• Ignacy Łukaszuk ze wsi Mosty
• Józef Kuna z Wisznic
• Jan Trociuk ze wsi Kostomłoty
• Grzegorz Trociuk z Kodnia
• Aleksander Ligor z Kodnia
• Jan Kupryś z Kodnia
• Piotr Korniłowicz z Kodnia
• Paweł Rafałko z Kodnia
• Jan Bondura ze wsi Lebiedziew
• Sergiusz Juchimuk ze wsi Lebiedziew

Upamiętnienie

Miejsce egzekucji zostało upamiętnione przez bialskich rzemieślników już w 1945 r. Zabezpieczono ślady kul na ceglanym murze, ujmując to miejsce zaszkloną metalową ramą z umieszczonym na środku wieńcem laurowym z ryngrafem orła białego i wizerunkiem Matki Boskiej. W latach 50. XX w. wydzieloną cześć chodnika ulicznego przy ścianie budynku ogrodzono symbolicznie metalowymi słupkami i połączono grubym łańcuchem. Dodano również otwartą księgę z datą 1943-1958 i ustawiono przed ryngrafem znicz. Po 1989 r. na ścianie pod tablicami z czarnego marmuru, pojawiły się tabliczki z nazwiskami rozstrzelanych. Miejsce, w którym stali rozstrzeliwani obłożono polerowanymi płytami z szarego granitu. Orły na słupkach dźwigających łańcuch otrzymały korony.

Bibliografia

• Jerzy Doroszuk, Czesław Remesz, Ryszard Sielski, Jerzy Sroka: Zbrodnie hitlerowskie w regionie bialskopodlaskim 1939-1944. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1977, s. 120-123.
• Antoni Jodłowski: Pomniki, popiersia, tablice pamiątkowe w Białej Podlaskiej : (wybór). Biała Podlaska: Muzeum Południowego Podlasia, 2005, s. 23-24.