Jan Szmańda
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
Jan Szmańda (ur. 29 marca 1886 w Kobylnikach, zm. 30 lipca 1919 w Bninie[1]) – działacz społeczny i narodowy, publicysta, dziennikarz.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był synem Franciszka i Anastazji z Laskowskich. Uczęszczał do gimnazjów w Trzemesznie i w Inowrocławiu. Pracował w „Gazecie Ostrowskiej” (1910), „Dzienniku Bydgoskim”, „Lechu”, gdzie był redaktorem (1913), „Kurierze Poznańskim”. Zmarł 30 lipca 1919 r. w Bninie, pozostawiając żonę oraz córkę[2]. Został pochowany przy alei gdzie spoczywają księża parafii bnińskiej.
Działalność[edytuj | edytuj kod]
W 1909 r. był odpowiedzialny za redakcję „Małego Posłańca”, dodatku dla dzieci do „Dziennika Bydgoskiego”[3]. Był współtwórcą pisma dla młodzieży „Przyjaciel Młodzieży”, które ukazywało się od kwietnia 1910 r., a celem jego było wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotycznym. Brał on również udział w wiecach oświatowych, z których jeden odbył się 17 marca 1910 r. w Krempie. Wskazał tam na znaczenie piśmiennictwa dla narodu w odniesieniu do twórczości Adama Mickiewicza. Na innym z kolei wiecu w Bledzianowie 20 marca 1910 r. zwrócił uwagę na trzy potrzeby jakie Bóg zaszczepił w naturę ludzką: polepszanie bytu, dążenie do prawdy i piękna. Na wiecu w Lamkach 13 marca 1910 r. wskazał – w kontekście zaborów, że wskutek oświaty niektóre narody zdołały podźwignąć się z upadku i osiągnąć znaczącą pozycję na świecie[4].
Dbał on o używanie języka polskiego we wszystkich sferach aktywności ludzkiej w okresie zaborów, za co był prześladowany, między innymi na walnym zebraniu filii robotników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego[5]. Celem działalności propagatorskiej był rozwój ekonomiczny Polaków pod zaborem Pruskim[6]. Na „Wielkim wiecu w Gnieźnie” w niedzielę 8 grudnia 1912 r. odczytał rezolucję w sprawie poprawy bytu klasy średniej i rozwoju gospodarczego[7]. Został skazany i wymierzono mu grzywnę w wysokości 100 marek w procesie „o wymuszenie i odczytanie rezolucji na wiecu, odbytym w Inowrocławiu przeciw wywłaszczeniu”[8].
W ramach działalności w Towarzystwie Czytelni Ludowych zakładał komitety powiatowe[9]. Jako referent komisji sprawozdawczej T.C.L. apelował o akcje oświatowe wśród ludności miast i wsi, o rozpowszechnianie pism ludowych, a także o akcje reklamowe obejmujące telegramy narodowe z logo T.C.L[10]. Za swoją działalność społeczną i publicystyczną był szykanowany. Między innymi w procesie 13 czerwca 1913 r. „o obrazę armii pruskiej” przed sądem ławniczym w Gnieźnie został ukarany grzywną 50 marek za odmowę składania zeznań i powołania się na tajemnicę dziennikarską[11][12].
Po zamknięciu w grudniu 1914 r. pisma „Lech”, wyjechał w 1915 r. do Niemiec, gdzie był słuchaczem ekonomii politycznej na uniwersytecie w Monachium. W 1916 r. był redaktorem w „Kurjerze Poznańskim”. Pod koniec 1918 r. pracował w wydziale prasowym przy Naczelnej Radzie Ludowej[13].
W latach 1817–1918 był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego w Toruniu[14]. W pierwszym kwartale 1919 r. był redaktorem Tygodnika Urzędowego Naczelnej Rady Ludowej[15].
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Jan Szmańda ożenił się z Marią Lisiecką (1891-1944)[16], która była działaczką TCL i pisarką[17]. 24 lutego 1918 r. urodziła im się córka o imieniu Krystyna[18]. Jan był szwagrem Arkadiusza Mariana Lisieckiego, późniejszego biskupa diecezji katowickiej[19].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Polska myśl polityczna w zaborze pruskim, nakład księgarni św. Wojciecha, Poznań – Warszawa 1920[20]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-22)].
- ↑ Nekrolog Jana Szmańdy w: Dziennik Poznański z 31 lipca 1919 r.
- ↑ Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 17/2, 5-31, 1978.
- ↑ Przegląd Oświatowy, zeszyt 4 z 1910 r.
- ↑ Gazeta Toruńska 1910, R. 46 nr 31, Toruń, 1910 [dostęp 2016-05-11].
- ↑ Gazeta Toruńska 1912, R. 48 nr 284 + dodatek, Toruń, 1912 [dostęp 2016-05-11].
- ↑ Postęp z 1912 r. nr 283, s. 2.
- ↑ Gazeta Lwowska z 1913 r. nr 249, s. 5.
- ↑ Przegląd Oświatowy nr 8, s. 174.
- ↑ Gazeta Toruńska 1913, R. 49 nr 274, Nakładem F[ranciszka] T[adeusza] Rakowicza, 1913 [dostęp 2016-05-11].
- ↑ https://wbc.poznan.pl/dlibra/publication/228547 Postęp z 1913 r. nr 70 str. 2.
- ↑ https://wbc.poznan.pl/dlibra/publication/228820 Postęp z 1913 r. nr 129, s. 3.
- ↑ Nekrologia w: Dziennik Poznański z 1 sierpnia 1919 r.
- ↑ Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875-1975, Tom 2, 1978.
- ↑ Tygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej, nr 1 z 16 stycznia 1919 r.
- ↑ Skan – Szukaj w Archiwach [online], www.szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2022-01-15].
- ↑ Księgozbiory polskiego duchowieństwa katolickiego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku (do 1939 r.), s. 249, przypis 5.
- ↑ Kartoteka ewidencji ludności miasta Poznania [online], szukajwarchiwach.pl [dostęp 2021-05-04].
- ↑ Skan – Szukaj w Archiwach, karty 397 i 399 [online], www.szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2022-01-15].
- ↑ Polska myśl polityczna w zaborze pruskim. Od rozbiorów do roku 1863. Próba syntezy historycznej [online], www.wbc.poznan.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).