Jaroslav Vrchlický

Jaroslav Vrchlický

Emil Frida

Data i miejsce urodzenia	17 lutego 1853 Louny
Data i miejsce śmierci	9 września 1912 Domažlice
Dziedzina sztuki	poeta, dramaturg, krytyk, eseista, tłumacz

Jaroslav Vrchlický, właśc. Emil Frida (ur. 17 lutego 1853, zm. 9 września 1912) – czeski poeta i dramaturg, krytyk, eseista i tłumacz, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1897 roku.

Życiorys

Pochodził z Loun, jego ojciec był kupcem. Uczył się w gimnazjum w Slaným (od 1862 r.), Pradze i Klatovach. Studiował filozofię, literaturę i kulturę romańskiego kręgu językowego na Uniwersytecie Karola w Pradze. Był redaktorem czasopisma „Lumír”, na studiach założył towarzystwo lumirowców, którzy uznawali sztukę za najważniejszy przejaw ekspresji narodowej. Podróżował po Włoszech, Francji, Danii, Polsce (1898). Od 1890 członek Czeskiej Akademii Nauk i Sztuk. Od 1891 poseł do parlamentu wiedeńskiego, od 1893 profesor literatury powszechnej Uniwersytetu Karola. Był nominowany do nagrody Nobla za całokształt pracy literackiej.

Twórczość

Jego spuścizna jest niezwykle bogata. Pozostawił olbrzymi dorobek sytuujący go pośród największych poetów czeskich i najpłodniejszych twórców świata. Już w pierwszych zbiorach Z głębin (1875) i Poezje epickie (1876) wystąpił jako poeta wszechstronny, liryk i epik z wyraźną skłonnością do refleksji, zdumiewający różnorodnością tematyki, imponujący walorami formy wykształconej głównie na poezji Victora Hugo i parnasistów francuskich. Dążył do szybkiego przeszczepienia kultury literackiej na grunt ojczysty, popadając nieraz w eklektyzm. Vrchlický dał się poznać jako nadzwyczaj zręczny wersyfikator, posługujący się z łatwością wszystkimi klasycznymi formami stroficznymi jak – na przykład – oktawa, strofa spenserowska i sonet. Równocześnie jednak narzucił sztywną, mechaniczną realizację wzorca metrycznego, zwłaszcza pięciostopowego jambu, odrzuconą dopiero przez poetów dwudziestego wieku. Rychło przezwyciężywszy młodzieńczy pesymizm, wniósł do poezji swój charakterystyczny ton – miłość i sensualistyczną afirmację życia. Zdobywał się na tony głębokiej zadumy, ostrej krytyki społecznej niesprawiedliwości, na gorące wyznania patriotyzmu, ukazywał stały postęp w historii ludzkości.

Poglądy

Poglądy społeczne Vrchlickiego kształtowały się w duchu idei Wielkiej Rewolucji Francuskiej; procesy dziejowe pojmował poeta ewolucjonistycznie. Dał temu wyraz w zbiorze Duch i świat (1878) i w in., w których rozwijał koncepcję epicko-refleksyjnej epopei ludzkości. Problem sensu życia ludzkiego, wątpliwości co do przyszłości świata i kultury, całościowego krytycyzmu Vrchlickiego w stosunku do rzeczywistości, której groźne cienie kompensował idealnym wyobrażeniem stosunków ludzkich, znalazły wyraz w zbiorku poezji Sfinks (1883); motyw rewolucji społecznej w postaci chłopskiej rebelii przewija się przez Wiejskie ballady (1885) o tematyce czeskiej. Liryka osobista Vrchlickiego znalazła wyraz w tomach: Czarodziejski ogród (1885), Gorzkie ziarna (1889) i w in., gdzie miłość zmysłowa afirmowana jest przez odwołanie się do antycznego ideału harmonii duszy i ciała. Pobrzmiewa w nich też smutek i rozgoryczenie, pogłębiające się zwłaszcza w l. 90., gdy poeta przeżywał dramat małżeński, a równocześnie atakowany był przez modernistyczną generację literacką. Z bólu i zmagań o duchową równowagę zrodziła się liryka intymna Okna w burzy (1894). Przezwyciężywszy kryzys, doszedł Vrchlický znowu do radosnej afirmacji życia, pogłębionej filozoficzną refleksją, w zbiorze Drzewo życia (1909). W latach wzmożonej walki politycznej o prawa narodowe swój patriotyzm poeta wyraził metaforycznie w poemacie dramatycznym o buncie Żydów Bar Kochba (1897) i bezpośrednio w zbiorze poezji Moja ojczyzna (1903). Imponujący dorobek poetycki Vrchlickiego jest nierówny.

Słabe strony talentu

Słabe strony talentu pojawiły się także w twórczości dramatycznej poety, której tematykę czerpał niemal wyłącznie z przeszłości, poprzestając na zewnętrznym kolorycie historycznym. Do najbardziej udanych jego utworów należy komedia z czasów Karola IV Noc na Karlsztejnie (1884) i trylogia-melodramat, z muzyką Fibicha, Hippodamia (Hippodamie: cz. I Zaloty Pelopsa,1890; cz. II Zgoda Tantala, 1891; cz. III Śmierć Hippodamii, 1891).

Krytyk literacki

Vrchlický jako krytyk pilnie śledził ruch literacki na Zachodzie i zaznajamiał z nim rodaków. Jeszcze większe zasługi ma jako tłumacz, zwłaszcza poezji romańskiej: V. Hugo, parnasistów, Dantego, Tassa, Ariosta, Camõesa. Przekładał także Goethego, Byrona, Shelleya. Serdeczne więzy łączyły go z Polakami, z poezji polskiej przełożył wszystkie części Dziadów Mickiewicza (1895). Polskim romantykom składał nieraz hołd w swych poezjach i wypowiedziach.

Ważniejsze zbiory

• Liryka
  • Z głębin (1875)
  • Sny o štěstí (1876)
  • Eklogi i pieśni (1880)
  • Mity I (1878)
  • Mity II, (1880)
  • Sfinks (1883)
  • Muzyka w duszy (1886)
  • Okna w burzy (1894)
  • Drzewo życia (1909)
  • Czarodziejski ogród (1885)
  • Gorzkie ziarna (1889)
  • Západy: cykly a rapsodie (1907)
• Epika
  • Duch i świat (1878)
  • Wiejskie ballady (1885)
• Poematy
  • Twardowski (1885)
  • Bar-Kochba (1897)
• Trylogie
  • Hippodamie (1889-1891)
• Dramaty
  • Noc na Karlsztejnie (1884)

Na język polski jego utwory tłumaczyli m.in. Maria Konopnicka, Bronisław Teodor Grabowski, Antoni Lange, Zenon Przesmycki (Miriam) i Leszek Engelking.

Bibliografia

• Dzieje literatur europejskich, pod red. W. Floryana, cz. I, PWN, Warszawa 1989.
• Mały słownik pisarzy świata, pod red. L. Bielasa, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968.

Linki zewnętrzne

• Jaroslav Vrchlický – dzieła w bibliotece Polona