Jarosław Janowski (konstruktor lotniczy)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
konstruktor lotniczy |
Jarosław Janowski (ur. 7 marca 1943 w Lutomiersku, zm. 11 sierpnia 2016 w Łodzi) – polski konstruktor lotniczy, pierwszy konstruktor amatorskiego samolotu ultralekkiego w powojennej Polsce.
Początek, modelarstwo
W wieku 11 lat zainteresował się modelarstwem lotniczym, zaczął budować modele samolotów i szybowców. W 1956 roku, jako modelarz, zdobył Mistrzostwo Polski w kategorii modeli z napędem silnikowy modeli szybowców A-1. Na 25 Mistrzostwach Polski Modeli Latających w Grudziądzu w 1960 roku zajął I miejsce w kategorii modeli z napędem silnikowym[1]. W 1959 roku w Aeroklubie Łódzkim zdobył uprawnienia pilota szybowcowego. Aby zbudować samodzielnie samolot przez kilkanaście lat czytał literaturę lotniczą, przeglądał rozwiązania konstrukcyjne w samolotach i szybowcach aeroklubowych. Jego zamysłem było skonstruowanie samolotu o uproszczonej konstrukcji, zbudowanego z dostępnych materiałów, taniego w budowie i eksploatacji.
Pierwsza konstrukcja J-1 Prząśniczka
W 1967 roku rozpoczął budowę prototypu samolotu jednomiejscowego o konstrukcji drewnianej ze stałym podwoziem według własnego projektu w mieszkaniu na drugim piętrze w Łodzi. W czasie budowy pomagali mu koledzy z Aeroklubu Łódzkiego, Stefan Pilawski i mechanik lotniczy Witold Kalita. Początkiem 1969 roku zakończono w mieszkaniu budowę kadłuba i skrzydeł, i rozpoczęto budowę silnika według własnego pomysłu Janowskiego, gdyż nie posiadał on funduszy na zakupienie odpowiedniego silnika fabrycznego.
Janowski do budowy silnika wykorzystał fabryczne części silnika motocykla MZ-250, zakupił dwa cylindry i dwa tłoki, korbowody, gaźniki, układ zapłonowy, a pozostałe części zostały wykonane przez kolegów konstruktora. 15 kwietnia 1969 uruchomiono silnik, który otrzymał nazwę „Saturn 500”. Był to silnik dwucylindrowy, boxer, dwusuwowy, posiadający dwa gaźniki i dodatkowe usprawnienie wymuszonego smarowania silnika na wolnych obrotach pomysłu Janowskiego.
30 lipca 1970 pilot Jerzy Orłowski wykonał pierwszy lot samolotem, który otrzymał oznaczenie J-1 „Prząśniczka”. Próbny lot wykonano bez oficjalnego zezwolenia w tajemnicy, pilot potwierdził dobre właściwości lotne samolotu. Konstruktor starał się wcześniej o zezwolenie na oblot samolotu, dostarczając dokumentację i opis techniczny samolotu. Jednak biurokratyczna niechęć Inspektoratu Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych i restrykcyjne przepisy w PRL nie przewidywały możliwości zarejestrowania samolotu amatorskiej budowy. Wymagania wykonania obliczeń wytrzymałościowych i szczegółowej dokumentacji technicznej były nieosiągalne do zrealizowania przez amatora-konstruktora, a polski przemysł lotniczy nie był zainteresowany badaniami, testami i produkcją samolotu oraz silnika pomysłu Janowskiego. Nagłośniono sprawę konstruktora „Prząśniczki” w czasopismach „Razem” i „Kulisy” oraz w „Dzienniku Łódzkim” ukazały się artykuły o budowie samolotu. W programach telewizyjnych „Progi i bariery” oraz Telewizyjny Ekran Młodych przedstawiono historię budowy i trudności Janowskiego w zarejestrowaniu samolotu.
Instytut Lotnictwa pod wpływem mediów w 1972 roku przyjął młodego utalentowanego konstruktora do pracy w zespole konstrukcyjnym samolotu PZL-106 Kruk, a samolot J-1 cztery miesiące później przyjęto do badania i testów, których jednak nie przeprowadzono.
W 1973 roku profesor Politechniki Warszawskiej Zbigniewa Brzoski wykonał ekspertyzę konstrukcji samolotu, wykonał pobieżne obliczenia konstrukcyjne i stwierdził, że samolot spełnia wymagania Instytutu Lotnictwa. Ta opinia prof Brzoski, który kierował Katedrą Wytrzymałości Materiałów i Konstrukcji spowodowała, że samolot i silnik przeszedł testy i próby w locie, samolot uzyskał certyfikat Instytutu Lotnictwa. 8 czerwca 1976 roku samolot J-1 został zarejestrowany jako motoszybowiec i został wpisany do Rejestru Cywilnych Statków Powietrznych ze znakiem rejestracyjnym SP-002 [2]. Zastrzeżono, że nie wolno Janowskiemu rozpowszechniać dokumentacji tego samolotu. Następnego dnia Janowski zawiedziony nieuzasadnionym zakazem zrezygnował z pracy w Instytucie Lotnictwa. W tym czasie Janowski jako konstruktor zyskał sławę w świecie po ukazaniu się opisu samolotu J-1 oraz silnika lotniczego “Saturn 500” w amerykańskim czasopiśmie lotniczym „Sport Aviation” oraz w polskim „Skrzydlata Polska”.
Konstruktor otrzymał ponad 500 listów z całego świata, otrzymał propozycję zakupu silnika i planów konstrukcyjnych samolotu. Ze względu na specyficzne wymagania wymagania rynku amerykańskiego Janowski dostosował wersję podstawową samolotu J-1 „Prząśniczka” na rynek amerykański, a wersja ta otrzymała oznaczenie J-1B Don Quixote.
Na podstawie planów Janowskiego wybudowano na całym świecie kilkanaście sztuk tego samolotu, a w USA, Szwecji i Francji były budowane i uzyskiwały certyfikaty w kategorii „experimental” odpowiednich instytucji lotniczych przy uproszczonych wymaganiach i przepisach przewidzianych dla samolotów konstrukcji amatorskich (tzw.homebuild). W późniejszym czasie już jako znany w świecie konstruktor został członkiem międzynarodowej organizacji lotniczej „Experimental Aircraft Assocation” (Stowarzyszenie Lotnictwa Eksperymentalnego). Historia „walki” Janowskiego o zarejestrowanie samolotu z ówczesnymi władzami i przepisami PRL stała się inspiracją do napisania scenariusza filmu fabularnego pt. Wysokie Loty, autorami filmu byli Ryszard Filipski i
Władysław Wojciechowski. W tym filmie w obsadzie aktorskiej wystąpił Jarosław Janowski w roli pilota oblatywacza oraz samolot J-1 Prząśniczka nazwany w filmie „Don Kichot”[3].
W 1983 roku w dwumiesięczniku „Plany Modelarskie” opublikowano plany modelu samolotu
J-1 Prząśniczka (w skali 1:3), który jest budowany przez wielu modelarzy na świecie[4].
Reżyser Wiesław Czubaszek nakręcił w 1973 roku film dokumentalny, krótkometrażowy pt. Ikar dzisiaj o konstruktorze i samolocie J-1 Prząśniczka.
Następne projekty samolotów i motoszybowców
Następne projekty samolotów to podobnej klasy samoloty wzorowane na pierwowzorze J-1: J-2 Polonez – Janowski sprzedał ok. 200 egzemplarzy dokumentacji technicznej, a kilka egzemplarzy wybudowano i zarejestrowano w Polsce[5], J-3 Orzeł (Eagle) zbudowano tylko jeden egzemplarz, który dokończono i oblatano w Kanadzie. J-4 Solidarność to zaprojektowany samolot szkoleniowy dla aeroklubów, po ogłoszeniu stanu stan wojennego w 1981 budowy prototypu nie ukończono. J-5 Marco zaprojektowany jako kompozytowa konstrukcja według najnowszej w owym czasie technologii z użyciem do budowy włókna szklanego i żywicy, samolot ten posiadał innowacyjny w owym czasie krótki drążek sterowy w formie joysticka przy burcie kabiny.
Pierwsze próby w locie motoszybowca J-5 wykonał w 1985 pilot doświadczalny January Roman oraz Jan Gawęcki.
J-5 Marco produkowany był w Łodzi w zestawach do samodzielnego montażu na rynki zachodnie przez prywatną firmę „Marco-Electronic”, której założycielem był Janowski wspólnie z Sobiesławem Zasadą. W 1984 na zlocie konstrukcji samolotów amatorskich w Offenburgu J-5 Marco otrzymał nagrodę za najlepszą aerodynamikę, w tym samym roku we włoskim Venegono Superiore samolot ten wśród 100 konstrukcji z całego świata zdobył na dwie główne nagrody, za najlepszą konstrukcję motoszybowca i najlepszą konstrukcję aerodynamiczną. W 1991 Janowski zaprojektował samolot J-6 Fregata, który był rozwinięciem Marco J-5. Pod koniec 1991 roku wspólnie z pilotem oblatywaczem Januarym Romanem założył firmę lotniczą J & AS Design, która rozpoczęła produkcję motoszybowca J-6 Fregata przeznaczonego na rynek amerykański. W latach 90. Fregata brała udział w targach lotniczych we Friedrichshafen w 1998, gdzie firma BAE Systems – drugi na świecie producent uzbrojenia, zainteresowała się konstrukcją J-6 Janowskiego i zawarła kontrakt na dostawę gotowych płatowców. BAE na bazie J-6 wyprodukowała bezzałogowe statki powietrzne nazwane HERTI-1A[6]. Ostatni planowany projekt samolotu w układzie skrzydeł kaczki J-7 Fregata nie został zrealizowany.
Jarosław Janowski zmarł 11 sierpnia 2016 w Łodzi i został pochowany w rodzinnym Lutomiersku.
Konstrukcje Jarosława Janowskiego
| J-1 Prząśniczka | jednomiejscowy samolot ultralekki, 1-silnikowy górnopłat, (1967) |
| J-2 Polonez | jednomiejscowy samolot ultralekki, 1-silnikowy średniopłat (?) |
| J-3 Orzeł (Eagle) | jednomiejscowy samolot ultralekki 1-silnikowy średniopłat, (1978) |
| J-4 Solidarność | dwumiejscowy samolot szkoleniowy, 1-silnikowy dolnopłat, (1980) |
| J-5 Marco | jednomiejscowy motoszybowiec, 1-silnikowy średniopłat , (1983) |
| J-6 Fregata | jednomiejscowy motoszybowiec, 1-silnikowy średniopłat, (1991) |
Przypisy
- ↑ Jubileuszowe 25 Mistrzostwa modeli latających. modelarze-krosno.xq.pl, 15 stycznia 2018.
- ↑ J-1 w krajach zachodnich był rejestrowany jako samolot kategorii „Experimental”, w tym czasie Polsce z powodu braku takiej kategorii zarejestrowany został jako motoszybowiec.
- ↑ Wysokie Loty. www.filmpolski.pl, 11 lutego 2017.
- ↑ „Plany Modelarskie” nr 2, 1983, autor: opracowanie graficzne Lech Podgórski.
- ↑ J-2-Polonez. www.samolotypolskie.pl, 11 lipca 2017.
- ↑ Fregata od Aero Design, owoc fuzji dwóch pasji. www.dlapilota.pl, 16 lipca 2015.
Zobacz też
Kukułka, polski samolot amatorski konstrukcji Eugeniusza Pieniążka.
Bibliografia
- Expres Reporterów, Henryk Jabłonowski “Człowiek z latającą maszyną” (1985) ISBN 83-03-01069-7.
Linki zewnętrzne
- Samoloty Jarosława Janowskiego, PDF
- Człowiek z pasją, Polska Kronika Filmowa 45/80