Joanna Żnińska
 Agata Joanna (Janina) Żnińska | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
działaczka społeczna i plebiscytowa na Śląsku |
| Odznaczenia | |
| |
Agata Joanna (Janina)[1] Żnińska (ur. 5 lutego 1871 w Wąbrzeźnie, zm. 14 lutego 1949 w Katowicach) – działaczka społeczna i plebiscytowa, propagatorka śpiewu chóralnego i kultury muzycznej, sekretarka w Śląskim Związku Kół Śpiewaczych, pierwsza redaktorka "Śpiewaka Śląskiego", działaczka w Towarzystwach Czytelni Ludowych, propagatorka czytelnictwa[2][3].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Była córką powstańca styczniowego Jana oraz Wiktorii z Kowalskich Żnińskich. Miała młodszych braci: Spirydiona, Zenona Tomasza i Romualda. Nie wyszła za mąż, ale wychowywała chłopca o imieniu Feliks, który mieszkał z nią w Katowicach[4].
W 1896 wraz z ojcem przeprowadziła się na Śląsk[4]. Pracowała jako księgowa w Banku Ludowym w Bytomiu[3]. Przy ul. Piekarskiej 6 prowadziła sklep odzieżowy (polski skład stroju i krótkich towarów)[4].
Od 1910 była członkinią Towarzystwa Śpiewaczego „Jedność”, które powstało w 1908, i skarbniczką zarządu chóru[5]. W latach 1912–1914 występowała jako wokalistka i aktorka w przedstawieniach, które organizowało towarzystwo[4]. W bytomskim „Ulu” organizowała amatorskie przedstawienia teatralne[3].
Do 1912 mieszkała z ojcem w Bytomiu przy ul. Parallestrasse 12 (Równoległa 12)[5].
W czasie I wojny światowej pod szyldem Komitetu Niesienia Pomocy Królestwu Polskiemu kierowała w Bytomiu grupą młodych dziewcząt szyjących koszule i ciepłą odzież dla potrzebujących. Za pośrednictwem czasopisma "Katolik" prowadziła zbiórkę pieniędzy i odzieży dla bezdomnych[4]. W latach 1914–1918 organizowała koncerty charytatywne, z których dochód przeznaczano na pomoc ofiarom wojny w Królestwie Polskim[3].
Od 1913 pełniła funkcję sekretarki powstałego w 1910 w Bytomiu Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. Była pierwszą i jedyną kobietą w zarządzie. Wprowadziła podział na okręgi, usprawniła działalność organizacji. Funkcję sekretarki pełniła do 1921[3].
W 1916 była członkinią założycielką komitetu w Bytomiu, który powstał w celu pomocy mieszkańcom Śląska, którzy doświadczyli wojny[6].
Była pierwszą redaktor naczelną czasopisma "Śpiewak Śląski", organu związku. W latach 1920–1921 pod jej redakcją ukazało się 20 numerów czasopisma. Zainicjowała współpracę z Wielkopolskim Związkiem Śpiewaczym[5].
W listopadzie 1918 została wpisana na listę polskich kandydatów do Rady Miasta Bytomia. Wraz z Janiną Omańkowską i 10 innymi kobietami była mandatariuszką powiatu bytomskiego delegowaną na obradujący w Poznaniu w grudniu 1918 Polski Sejm Dzielnicowy[4][3].
Kiedy w sierpniu 1920 rozpoczęły się kursy zawodowo-oświatowe dla kolejarzy w Bytomiu, w gmachu Uniwersytetu Ludowego prowadziła tzw. bibliotekę rumuńską. Nazwa pochodziła od miejsca zamieszkania dawnego właściciela książek, dr. Łuka (Jassach w Rumunii). Biblioteka została przewieziona na Górny Śląsk. Żnińska zorganizowała kółko robót ręcznych dla dzieci z Bytomia skupionych wokół Uniwersytetu Ludowego. W rzeczywistości uczyła je polskich piosenek, pieśni i kolęd. Z jej inicjatywy powstał zestaw lalek w tradycyjnych strojach śląskich (8 przedstawień weselników), które później przesłano do Poznania do miejscowego muzeum[7].
Działała na rzecz budzenia wśród mieszkańców i mieszkanek Górnego Śląska ducha narodowego i krzewienia kultury polskiej[4]. W czasie plebiscytu współpracowała z Polskim Komisariatem Plebiscytowym w Bytomiu[5]. Po podziale Śląska w 1922 pozostała w Bytomiu. Próbowała inicjować działalność polskich chórów w niemieckiej części Śląska w ramach Związku Śląskich Kół Śpiewaczych, ale działania nie przyniosły rezultatów[4]. Kiedy w 1922 na łamach "Nowin Codziennych" opublikowała list do miłośników polskiej pieśni, w którym zachęcała do odbudowy polskiego życia kulturalnego na terenie Śląska włączonego do Niemiec, władze niemieckie uznały ją za osobę niebezpieczną dla interesów państwa. Z powodu wzrastających represji przeniosła się na stronę polską, do Katowic[3].
Była członkinią Towarzystwa Oświatowego "Iskra" w Bytomiu oraz Towarzystwa Czytelni Ludowych na miasto i powiat bytomski[5]. W 1913 została pierwszą honorową członkinią Związku Śląskich Kół Śpiewaczych[4].
W okresie międzywojennym organizowała uroczystości upamiętniające Tadeusza Kościuszkę, Henryka Sienkiewicza i inne wybitne osoby. W 1932 została członkinią zarządu Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku[4].
W czasie II wojny światowej mieszkała w Katowicach. W pożarze, który wybuchł podczas wyzwolenia miasta w 1945, straciła dorobek życia[4].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
W 1938 została odznaczona Medalem Niepodległości[1][3][5].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W Zabrzu istnieje ulica jej imienia, jednak z błędną formą nazwiska (Żnieńska zamiast Żnińska)[4][8].
Była jedną z 30 bohaterek wystawy „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” powstałej w 2019 i opowiadającej o roli kobiet w śląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej (podano imię Janina). Koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki Marta Frej[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Paweł Parys, Niezapomniane. Kobiety w czasie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku, Katowice 2020, ISBN 978-83-65945-04-4, OCLC 1230505794.
- ↑ Kobiety śląskie i Niepodległa - Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], www.sbc.org.pl [dostęp 2021-04-10] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Anna Żnińska-Sieradzka, Joanna Żnińska – delegatka na Polski Sejm Dzielnicowy z Bytomia, „Przegląd Wielkopolski” (4 (122)), 2018, s. 48–50.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Andrzej Wójcik, Twórcy naszej historii – Joanna Żnińska (1871–1949), „Śpiewak Śląski”, 57 (1 (423)), 2018.
- ↑ a b c d e f Żnińska Joanna – E-ncyklopedia, Historia Kościoła na Śląsku [online], silesia.edu.pl [dostęp 2021-04-10].
- ↑ Odzewa, „Nowiny”, 6 (148), 1916, s. 4.
- ↑ Joanna Lusek, Spór o polską szkołę na Górnym Śląsku (1919–1921). Na przykładzie powiatu bytomskiego, [w:] Maciej Fic, Joanna Lusek, Jolanta Załęczny (red.), Granice wolności. Granice Niepodległej 1918–1922, Bytom–Warszawa–Katowice 2020, s. 147–181.
- ↑ Zabrze - Wykaz Ulic [online], wykaz.zinka.pl [dostęp 2021-04-10].
- ↑ 60 na 100: Sąsiadki. Wystawa - Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego [online], instytutkorfantego.pl [dostęp 2021-04-06].