Louise Michel

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 08:51, 19 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Louise Michel
{{{alt grafiki}}}
Data i miejsce urodzenia

29 maja 1830
Vroncourt-la-Côte

Data i miejsce śmierci

9 stycznia 1905
Marsylia

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons

Louise Michel[1], ps. „Enjolras”, znana też jako Czerwona Dziewica Montmartru[2] lub Dobra Louise[3] (ur. 29 maja 1830 w Vroncourt-la-Côte, zm. 9 stycznia 1905 w Marsylii) – francuska działaczka anarchistyczna, rewolucjonistka, bojowniczka Komuny Paryskiej, pionierka feminizmu we Francji, nauczycielka i działaczka społeczna, poetka i pisarka, członkini loży masońskiej[4].

Swoją postawą w czasie Komuny Paryskiej i ośmioletniego zesłania zaskarbiła sobie uznanie nie tylko wśród anarchistów, ale i wśród przeciwników politycznych. Jej pogrzeb zgromadził niemal 100 tys. osób.

Życiorys

Młodość i wczesna działalność

Louise Michel urodziła się jako nieślubne dziecko służącej, Marianne Michel i francuskiego arystokraty[5]. Otrzymała, jak na swoją społeczną pozycję, niezwykle staranne wykształcenie. Dziadek Michel czytał jej pisma Woltera, Rousseau i encyklopedystów, jej babcia nauczyła ją śpiewać i grać na pianinie.

W 1850 roku, po śmierci ojca i dziadków, wyrzucona przez przybraną matkę z domu, podjęła – po ukończeniu kursu pedagogicznego na akademii w Chaumont – pracę nauczycielki. Kiedy nie pozwolono jej, po odmowie złożenia przysięgi na wierność Napoleonowi III, na pracę w państwowej szkole, otworzyła własną. Początkowo we wsi Audeloncourt, później wraz ze swoją przyjaciółką Julią Longchamp, którą poznała w Chaumont, założyła szkołę w Millières, gdzie uczyła przez dwa lata[6].

W 1856 roku przeniosła się do Paryża, by uczyć dzieci na pensji. Dziewięć lat później, w 1865 roku kupiła prywatną szkołę w paryskiej dzielnicy Montmartre, gdzie uczyła dzieci robotników oraz ubogich chłopów z okolic Paryża.

Znana z wpajania młodzieży ideałów wolności i równości, a także niektórych haseł socjalistycznych, była wielokrotnie karana przez władze oświatowe[7].

Początki aktywności politycznej

Jako zadeklarowana przeciwniczka Drugiej Republiki została jedną z aktywniejszych postaci w lewicowych środowiskach Paryża. Organizowała polityczne wiece, gdzie poznała blankistę Théophila Ferré i jego siostrę, z czasem swoją najbliższą przyjaciółkę, Marię, stając się orędowniczką żarliwego antyklerykalizmu[6].

Współdziałała z radykałami paryskiej lewicy: z Ferrérem, z którym żyła w nieformalnym związku, z Eugène’em Varlinem, Raoulem Rigaultem, Émile’em Eudesem czy Jules’em Vallèsem, z którym współpracowała w redakcji gazety „Le Cri du Peuple”. Pisała dramaty i wiersze zaangażowane społecznie, określając się jako blankistka, ateistka i republikanka. Spotkała się kilkukrotnie z Wiktorem Hugo, którego podziwiała jako wzór pisarza zaangażowanego, a jako pseudonim literacki przybrała imię jednego z jego bohaterów-rewolucjonistów, Enjolrasa.

W 1866 roku m.in. wraz z Marią Deraismes, Paulą Mink i André Léo powołała pierwszą organizację feministyczną we Francji – Towarzystwo na rzecz Odzyskania Praw Kobiet (Société pour la Revendication des Droits de la Femme)[8]. Towarzystwo publikowało prace m.in. Mink, Michel i Éliego Reclusa, walczyło o łatwiejszy dostęp kobiet do edukacji, wyższe płace dla kobiet oraz udzielało pomocy prostytutkom.

Od 1869 roku zasiadała w zarządzie Demokratycznego Stowarzyszenia Moralności, które pod tą nazwą ukrywało prawdziwy cel – ekonomiczne wspieranie robotników. 12 lipca 1870 roku, pośród 100 000 innych osób, uczestniczyła w pogrzebie lewicowego dziennikarza Victora Noir, zabitego przez Piotra Bonaparte, wygłaszając mowę nad jego grobem.

W tym samym roku, w czasie oblężenia Paryża podczas wojny francusko-pruskiej, została wybrana przewodniczącą Komitetu Czujności Obywatelskiej w XVIII okręgu paryskim. Odegrała znaczącą rolę w wydarzeniach z dnia 18 marca 1871 roku, alarmując mieszkańców Montmartre o nadchodzącym wojsku rządowym, usiłującym zabrać ze wzgórza armaty zakupione ze składek mieszkańców Paryża. Skutecznie nawoływała żołnierzy do dezercji i przechodzenia na stronę Komuny.

Komuna Paryska

Louise Michel w mundurze komunardki

Wśród komunardów należała do najbardziej radykalnego skrzydła. Chociaż nadal deklarowała się jako blankistka, często w swoich przemówieniach posługiwała się hasłami typowo anarchistycznymi. W pierwszej fazie Komuny nawoływała do zorganizowania ofensywy w kierunku Wersalu i zniszczenia skąpych wówczas sił rządowych, zanim zdąży on zebrać posiłki. Kiedy okazja na taką operację nie została wykorzystana przez pogrążoną w wewnętrznych sporach Radę Komuny, Michel zaproponowała, że osobiście uda się do Wersalu i zamorduje znienawidzonego szefa rządu Thiersa. I ten plan nie został zrealizowany.

Była gwardzistką Gwardii Narodowej w 61 batalionie, sanitariuszką, a także liderką klubu rewolucyjnego w kościele św. Bernarda w XVIII okręgu paryskim. Z racji wykształcenia szczególnie interesowała się sprawami oświaty i opieki nad dziećmi, w których to sprawach często zabierała głos w Komunie. Brała udział w walkach w pobliżu ratusza i na barykadzie na ulicy Clignacourt. Dobrowolnie oddała się w ręce wersalczyków na wieść o tym, że ci, nie zastawszy jej w domu, aresztowali jako zakładniczkę jej matkę. Zmuszona do obserwowania masowych egzekucji, widziała śmierć prawie wszystkich swoich przyjaciół i współpracowników[9]. Sama jednak nie została rozstrzelana.

Proces i deportacja

Sądzona 16 grudnia 1871 roku, w przemówieniu na sali sądowej potępiła masakrę przeprowadzoną w Paryżu przez wojska Wersalu, stwierdzając: „skoro każde serce, które bije dla wolności ma prawo tylko do odrobiny ołowiu, i ja proszę o moją porcję”[10]. Skazana na dożywotnie zesłanie, półtora roku oczekiwała na wykonanie wyroku w więzieniu w Auberive, pisząc swoje Bajki dla dzieci[11].

Wiktor Hugo poświęcił procesowi Michel swój wiersz Viro Major[12].

28 sierpnia 1873 roku została zesłana do Nowej Kaledonii. Na statku, w czasie czteromiesięcznej podróży, poznała m.in. Nathalie Lemel i innych znanych bojowników czasów Komuny, którzy z czasem ostatecznie przekonali ją do anarchizmu. Początkowo była przetrzymywana w fortecy w Numbo na półwyspie Ducos, gdzie prowadziła kursy dla młodzieży, które zapoczątkował komunard i członek Pierwszej Międzynarodówki Augustin-Joseph Verdure, zmarły jeszcze przed przybyciem Michel[13]. W maju 1875 roku została przeniesiona do zachodniej zatoki, gdzie organizowała kursy dla krajowców, ucząc ich czytać i pisać. W 1879 roku otrzymała zezwolenie na osiedlenie się w Nouméi i zorganizowanie tam szkoły dla miejscowych oraz dzieci deportowanych komunardów.

11 lipca 1880 roku, pod wpływem starań ludzi kultury i polityków lewicy, Zgromadzenie Narodowe ogłosiło amnestię dla zesłanych komunardów. 9 listopada 1880 roku Louise Michel wróciła z zesłania, owacyjnie witana przez dziesięciotysięczną manifestację, na czele której stanęli m.in. Louis Blanc, Georges Clemenceau i Henri Rochefort[6][14]. Szablon:Cytat box Podczas ośmioletniego zesłania zyskała sobie ogromny szacunek miejscowej ludności[15]. Kiedy wypływała do Europy, 20 000 mieszkańców Nowej Kaledonii żegnało ją na nadbrzeżu[16].

Anarchistka

Po powrocie do kraju włączyła się w działalność polityczną, stając się jedną z czołowych postaci w europejskim ruchu anarchistycznym. W styczniu 1881 roku wzięła udział w pogrzebie Augusta Blanquiego, przemawiała nad jego grobem[17]. Dwa lata później w rocznicę pogrzebu zorganizowała kolejną manifestację, po której zostaje aresztowana i 9 stycznia skazana na 15 dni więzienia.

9 marca 1883 roku wraz z Émilem Pougetem na paryskiej Alei Inwalidów prowadziła manifestację głodujących bezrobotnych, która przerodziła się w tzw. „rozruchy chlebowe”, podczas których demonstranci wdzierali się do piekarń wynosząc z nich chleb[18]. Aresztowana miesiąc później, osadzona w więzieniu św. Łazarza (Saint-Lazare), 22 czerwca została skazana na 6 lat więzienia. W 1886 roku objęta amnestią i, mimo własnego sprzeciwu wobec łaski, siłą usunięta z więzienia[19].

Kolejnych pięć lat spędza między organizowaniem manifestacji i odczytów a więzieniem. Wsławiona nieugiętą postawą w czasach Komuny Paryskiej i ośmioletniego zesłania, prowadziła agitację w całej Francji[20]. W 1888 roku w Hawrze, podczas jednego z mityngów ekstremista Pierre Lucas próbował zastrzelić Michel, raniąc ją jednak niezbyt dotkliwie. W 1890 roku wyemigrowała do Londynu, gdzie współpracowała m.in. z Piotrem Kropotkinem. Rok później założyła, wraz z Agnes Henry, anarchistyczną Szkołę Międzynarodową[21]. W 1892 roku uczestniczyła w serii mityngów, które poprzedziły założenie jidyszowej gazety anarchistycznej „Der Arabajter Frajnd”. Szeroko publikowała w prasie anarchistycznej. W 1895 wróciła do Francji i w tym samym roku wraz z Sébastienem Faure założyła dwutygodnik anarchistyczny „Le Libertaire”, pozyskując do redakcji m.in. Kropotkina i Reclusa. Periodyk z czasem zyskał uznanie również nawet wśród ludzi niechętnych anarchizmowi[22]. Brała udział w konferencji anarchistycznej w Londynie, zwołanej 28 lipca 1896 roku, po wykluczeniu anarchistów z Drugiej Międzynarodówki.

Latem 1904 roku, zaproszona przez feministkę i aktywistkę socjalistyczną Madeleine Pelletier, wstąpiła do masonerii, do Wielkiej Loży Symbolicznej Szkockiej[23].

Zmarła podczas kolejnego agitacyjnego tournée. 21 stycznia została pochowana na paryskim cmentarzu Levallois-Perret. W jej pogrzebie uczestniczyło blisko 100 tys. osób[24].

Oddziaływanie i odniesienia w kulturze

Od roku śmierci, aż do 1916 r. w rocznicę jej śmierci organizowano przy jej grobie manifestacje[17]. We Francji powstała loża masońska, nazwana jej imieniem. W czasie wojny domowej w Hiszpanii w składzie Brygad Międzynarodowych walczył francusko-belgijski Batalion im. Louisy Michel.

Louise Michel w podeszłym wieku

W 1946 roku jej imieniem została nazwana jedna z paryskich stacji metra.

Pisma

  • À travers la vie (poezja) Paryż 1894.
  • Le Bâtard impérial, razem z J. Winter, Paryż 1883.
  • Le claque-dents, Paryż.
  • La Commune, Paryż 1898.
  • Contes et légendes, Paryż 1884.
  • Les Crimes de l'époque Paryż 1888.
  • Défense de Louise Michel (mowa obrończa) Bordeaux 1883.
  • L'Ère nouvelle, pensée dernière, souvenirs de Calédonie (pieśni zesłańców), Paryż 1887
  • La Fille du peuple (poezja) razem z A. Grippa, Paryż 1883
  • Le Gars Yvon, légende bretonne, Paryż 1882.
  • Lectures encyclopédiques par cycles attractifs, Paryż 1888.
  • Ligue internationale des femmes révolutionnaires, Appel à une réunion. Paryż 1882.
  • Le livre du jour de l’an: historiettes, contes et légendes pour les enfants, Paryż 1872.
  • Lueurs dans l’ombre. Plus d’idiots, plus de fous. L'âme intelligente. L’idée libre. L’esprit lucide de la terre à Dieu... Paryż 1861.
  • Manifeste et proclamation de Louise Michel aux citoyennes de Paris, Paryż 1883.
  • Mémoires, Paris, 1886, t. 1.
  • Les Méprises, grand roman de mœurs parisiennes, razem z Marguerite Tynayre, Paryż 1882.
  • Les Microbes humains, Paryż 1886.
  • La Misère część 2 (cz. 1 – Marguerite Tynayre) Paryż 1882.
  • Le Monde nouveau, Paryż 1888

Pośmiertnie:

  • Vol. I. Avant la Commune Alfortville 1905.
  • Les Paysans z Émile Gautier, Paryż
  • Prise de possession, Saint-Denis 1890.
  • Le Rêve Paryż 1898.
  • Légendes et chants de gestes canaques. Présentation. red. Gérard Oberlé 1988.
  • Je vous écris de ma nuit, correspondance générale, 1850-1904, red. Xavière Gauthier, Paryż 1999.


Przypisy

  1. ↑ W literaturze polskiej nazywana jest niekiedy Luizą lub, nieco rzadziej, Ludwiką Michel.
  2. ↑ Ludwik Hass, Francuska gałąź „sztuki królewskiej” w życiu III Republiki i wolnomularstwa światowego (czas ideowego przełomu: 1870-1900), „Dzieje Najnowsze”, nr 3, Warszawa 1999, s. 34.
  3. ↑ Fr. la Bonne Louise. Por. np. Luiza Michel, „Walka. Pismo Robotnicze”, nr 23, Paryż 1929, s. 1; też Ernest Girault: La bonne Louise. Paris: Bibliothèque des auteurs modernes, 1906. (fr.).
  4. ↑ Ludwik Hass: Wolnomularstwo w Europie środkowo-wschodniej w XVIII i XIX wieku. Wrocław etc.: Ossolineum, 1981, s. 410. Léo Campion: Anarchistes dans la Franc-Maçonnerie. Marseille: Ossolineum, 1969. (fr.).
  5. ↑ Ojcem jej został uznany Laurent Demahis, syn właściciela domu, w którym służyła jej matka, tym nie mniej ojcem mógł być też sam właściciel, Etienne-Charles Demahis. Demahisowie uznali dziecko za członka rodziny, nie dając mu jednak swojego nazwiska. Zob. Louise Michel biography – International Institute of Social History. [dostęp 31 stycznia 2010]. (ang.). Również: Wacław Gąsiorowski: Anarchiści. Warszawa: Dom Książki Polskiej, 1935, s. 130.
  6. ↑ a b c Louise Michel biography – International Institute of Social History. [dostęp 31 stycznia 2010]. (ang.).
  7. ↑ Por. np. Louise Michel biography – International Institute of Social History. [dostęp 31 stycznia 2010]. (ang.).
  8. ↑ Charles Sowerwine: Sisters or citizens? Women and socialism in France since 1876. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 1982, s. 7. (ang.).Lisa Tuttle: Encyclopedia of feminism. New York: Facts on File Publications, 1986, s. 81. (ang.).
  9. ↑ Zamordowani wówczas zostali m.in. Théophile Ferré, Varlin i Rigault.
  10. ↑ Piotr Laskowski: Szkice z dziejów anarchizmu. Warszawa: Muza, 2006, s. 285.
  11. ↑ Le livre du jour de l’an. Historiettes, contes et légendes pour les enfants. Paris: J. Brare, 1872. (fr.)., wydane z inicjatywy i z funduszy inspektora szkolnego na Montmartrze, de Fleurville’a.
  12. ↑ Rosa A.: Victor Hugo, l'Éclat d’un siècle. groupugo.div.jussieu.fr. s. 77-79. [dostęp 2013-11-28]. (fr.).
  13. ↑ Louise Michel: Pamiętniki. W: Krystyna Wyczańska (red.): Pamiętniki o Komunie Paryskiej. PIW, s. 44.
  14. ↑ Wacław Gąsiorowski: op. cit., s. 130.
  15. ↑ Daniel Grinberg: Ruch anarchistyczny w Europie zachodniej. 1870-1914. Warszawa: PWN, 1994, s. 315.
  16. ↑ George Woodcock: Anarchism: a history of libertarian ideas and movements. Peterborough, Ont.: Broadview Press, 2004, s. 274. (ang.).
  17. ↑ a b Académie de Grenoble: Mémoires – Louise Michel. [dostęp 31 stycznia 2010]. (fr.).
  18. ↑ Podczas manifestacji Louise Michel niosła czarną flagę – był to pierwszy przypadek użycia jej jako anarchistycznego symbolu.
  19. ↑ Wacław Gąsiorowski: op. cit., s. 133.
  20. ↑ Daniel Grinberg: op. cit., s. 240. Charakterystyczne są tu wspomnienia Kropotkina: „Luiza Michel miała wykłady co wieczór, budząc zapał wśród słuchaczy, zarówno spośród robotników, jak i burżuazji. Głośna od dawna popularność Luizy Michel rosła z każdym dniem, docierając i do studentów, którzy nie podzielali jej skrajnych zapatrywań, ale wielbili w niej ideał kobiety. Kiedyś wybuchła nawet bójka w kawiarni, ponieważ w obecności studentów ktoś wyraził się ubliżająco o L. Michel. Młodzież, stanąwszy energicznie w jej obronie, wszczęła gwałtowną utarczkę i połamała wszystkie stoły i krzesła.”, Piotr Kropotkin: Wspomnienia rewolucjonisty. Warszawa: PIW, 1959, s. 501.
  21. ↑ Paul Avrich: The modern school movement: anarchism and education in the United States, 1890-1914. Oakland–Edinburgh: AK Press, 1981, s. 260. (ang.).
  22. ↑ Wśród prenumeratorów można odnaleźć m.in. nazwisko Emila Zoli. Por. Daniel Grinberg: op. cit., s. 260.
  23. ↑ Diana Holmes, Carrie Tarr: A „Belle Epoque”? Women in French society and culture, 1890-1914. New York–Oxford: Berghahn, 2006, s. 57. (ang.). Sisters..., op. cit., s. 112.
  24. ↑ Daniel Grinberg: op. cit., s. 244. Dane szacunkowe – być może nieco zawyżone.

Bibliografia

  • Daniel Grinberg: Ruch anarchistyczny w Europie zachodniej. 1870-1914. Warszawa: PWN, 1994.
  • Piotr Laskowski: Szkice z dziejów anarchizmu. Warszawa: Muza, 2006.
  • Wacław Gąsiorowski: Anarchiści. Warszawa: Dom Książki Polskiej, 1935.
  • Louise Michel biography – International Institute of Social History. [dostęp 31 stycznia 2010]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Louise_Michel&oldid=51769772”