Ministerstwo Odbudowy
Państwo | |
---|---|
Data utworzenia |
7 kwietnia 1945 |
Data likwidacji |
13 maja 1949 |
Siedziba |
Ministerstwo Odbudowy – ministerstwo funkcjonujące w Polsce w latach 1945–1949, powołane w celu kierowania i zarządzania całokształtem spraw budownictwa (w tym odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych), planowego zagospodarowania przestrzennego kraju, a od 1947 r. również miernictwa i pomiarów kraju.
Utworzenie ministerstwa[edytuj | edytuj kod]
W pierwszych miesiącach funkcjonowania powojennej administracji państwowej, organizowanej od lipca 1944 r., za sprawy związane z budownictwem odpowiadały jednostki organizacyjne w dwóch resortach Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Jedną z nich był Wydział / Departament Techniczno-Budowlany Resortu Administracji Publicznej (od 31 grudnia 1944 r. Ministerstwa Administracji Publicznej w ramach Rządu Tymczasowego)[1]. Druga jednostka to utworzony we wrześniu 1944 r. Dział Odbudowy Resortu Gospodarki Narodowej i Finansów. W listopadzie 1944 r. został on przekształcony w Biuro Planowania i Odbudowy przy Prezydium PKWN (od 31 grudnia 1944 r. przy Prezydium Rady Ministrów), zmiana ta oznaczała faktyczne podniesienie nowego biura do rangi samodzielnego resortu ze względu na udział jego dyrektora w posiedzeniach PKWN[2].
Podstawą do rozpoczęcia organizowania Ministerstwa Odbudowy na bazie dotychczasowych struktur stała się decyzja Prezydium Krajowej Rady Narodowej, którą podjęto w tej sprawie na posiedzeniu z 7 kwietnia 1945 r.[3]. Tego samego dnia szef Biura Planowania i Odbudowy został mianowany kierownikiem nowo tworzonego resortu[4]. Formalnym aktem prawnym powołującym urząd Ministra Odbudowy oraz obsługujące go Ministerstwo Odbudowy stał się dekret z 24 maja 1945 r., wchodzący w życie 11 czerwca 1945 r.[5].
Zakres działania urzędu[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z przepisami dekretu z 24 maja 1945 r. do zakresu działania urzędu należały następujące sprawy[5]:
- odbudowa, rozbudowa i budowa osiedli miejskich i wiejskich,
- odbudowa, budowa i przebudowa gmachów państwowych oraz ogólny zarząd gmachami i placami państwowymi (z wyjątkiem wojskowych),
- polityka budowlana,
- polityka terenowa osiedleńcza i mieszkaniowa,
- państwowe zakłady wodociągowe i kanalizacyjne,
- grobownictwo wojenne,
- nadzór budowlany,
- nadzór techniczno-budowlany nad zakładami i urządzeniami użyteczności publicznej,
- projektowanie budynków typowych i normalizacja materiałów oraz części składowych budynków,
- organizacja produkcji materiałów budowlanych i elementów budowlanych o znaczeniu miejscowym,
- nadzór nad przedsiębiorstwami budowlanymi i ich organizacjami oraz rzemiosłem budowlanym,
- nadzór nad wykonywaniem zawodu kierownika robót budowlanych.
Jednostki podległe ministrowi[edytuj | edytuj kod]
Poza objęciem zadań o charakterze techniczno-budowlanym na mocy dekretu z 24 maja 1945 r. Minister Odbudowy stał się również władzą naczelną w zakresie planowego zagospodarowania przestrzennego kraju. Właściwym w tych sprawach urzędem centralnym podległym ministrowi został nowo utworzony Główny Urząd Planowania Przestrzennego[5][6]. Tym samym dekretem powołano ponadto Instytut Badawczy Budownictwa jako państwową instytucję naukowo-badawczą nadzorowaną przez ministra[5].
Drugim aktem prawnym wydanym 24 maja 1945 r. w sprawach związanych z budownictwem był dekret o odbudowie m. st. Warszawy, na podstawie którego Minister Odbudowy współuczestniczył w nadzorze nad Biurem Odbudowy Stolicy poprzez wpływ na obsadę personalną jego kierownika, a także na kształtowanie struktury organizacyjnej biura[7]. Uchylenie przepisów dekretu nastąpiło po wejściu w życie ustawy z 3 lipca 1947 r., od tego czasu Biuro Odbudowy Stolicy stało się jednostką bezpośrednio podległą ministrowi[8]. W połowie 1946 r. zadania biura w zakresie prowadzenia robót budowlanych zaczęła przejmować Warszawska Dyrekcja Odbudowy[9][10].
Od 15 kwietnia 1947 r. koordynację wszelkich prac związanych z odbudową stolicy prowadził Komisarz Odbudowy m. st. Warszawy w Ministerstwie Odbudowy[11]. Ponadto zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z 17 października 1947 r. o wewnętrznej organizacji i trybie postępowania Naczelnej Rady Odbudowy m. st. Warszawy Minister Odbudowy stał się z urzędu Zastępcą Przewodniczącego Rady i Prezydium Rady, natomiast Komisarz Odbudowy m. st. Warszawy Zastępcą Przewodniczącego Komitetu Wykonawczego Rady[12].
Obok Warszawskiej Dyrekcji Odbudowy tego typu podległe ministrowi struktury funkcjonowały także na ziemiach zachodnich. W 1946 r. podstawy prawne działalności otrzymały: Gdańska Dyrekcja Odbudowy, Poznańska Dyrekcja Odbudowy, Wrocławska Dyrekcja Odbudowy oraz Szczecińska Dyrekcja Odbudowy[13][14]. Podstawowymi jednostkami terenowymi ministerstwa były wydziały odbudowy tworzone w urzędach wojewódzkich[15], z kolei za sprawy budownictwa wiejskiego odpowiadał w resorcie Naczelny Komisarz Odbudowy Wsi[4].
Od 1945 r. przy ministerstwie działała Komisja Normalizacyjna Budownictwa, która po zorganizowaniu Polskiego Komitetu Normalizacyjnego formalnie miała stać się jego sekcją, pozostając jednak w strukturach dotychczasowego resortu[16]. Uregulowanie spraw normalizacji nastąpiło po wejściu w życie ustawy z 3 lipca 1947 r. potwierdzającej uprawnienia Ministra Odbudowy w zakresie ustanawiania norm i standardów budowlanych (samodzielnie lub w porozumieniu z innymi ministrami)[17].
Do poszerzenia kompetencji resortu doszło po wydaniu dekretu z 27 marca 1947 r. o zmianach w organizacji i zakresie działania naczelnych władz administracyjnych. Na mocy jego postanowień Minister Odbudowy przejął sprawy należące dotychczas do Prezesa Rady Ministrów, wynikające z dekretu z 30 marca 1945 r. o pomiarach kraju i organizacji miernictwa. W ten sposób pod bezpośrednim nadzorem ministra znalazł się Główny Urząd Pomiarów Kraju[18][19]. Rok później dekretem z 26 kwietnia 1948 r. utworzona została kolejna jednostka podległa ministrowi, był nią Zakład Osiedli Robotniczych, który prowadził działalność w zakresie budownictwa pracowniczego[20].
Struktura ministerstwa[edytuj | edytuj kod]
Struktura resortu ustalona została zarządzeniem ministra z 21 stycznia 1946 r. o reorganizacji Centrali Ministerstwa Odbudowy. Po zmianach, wprowadzonych kolejnymi zarządzeniami, przedstawiała się ona następująco[21]:
- Gabinet Ministra
- Departament I Ogólny
- Departament II Polityki Budowlanej
- Departament III Budownictwa
- Departament IV Przemysłu Budowlanego (w marcu 1948 r. włączony do Departamentu III Budownictwa)[22]
- Departament V Administracji Budowlanej
- Departament VI Kadr (utworzony w listopadzie 1947 r.)[23]
- Departament VII Finansowy (utworzony w listopadzie 1947 r. po przekształceniu Biura Finansowego)[23]
- Biuro Zakładów i Urządzeń Użyteczności Publicznej
- Biuro Inspekcji i Kontroli (utworzone w kwietniu 1948 r.)[24]
Po ukazaniu się dekretu z 3 stycznia 1947 r. o tworzeniu przedsiębiorstw państwowych Minister Odbudowy (w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania) wydał przepisy, na mocy których z administracji ministerstwa wydzielone zostały następujące przedsiębiorstwa prowadzone według zasad gospodarki handlowej[25]:
- Centralny Zarząd Państwowych Przedsiębiorstw Budowlanych (działający wcześniej na podstawie przepisów z września 1946 r., pierwotnie jako Centralny Zarząd Zrzeszeń Przedsiębiorstw Budowlanych)[26][27]
- Centralny Zarząd Wytwórni Materiałów Budowlanych (utworzony po przejęciu zadań Komisarza dla Spraw Przemysłu Budowlanego działającego przy ministrze na podstawie przepisów z marca 1946 r.)[28][29]
- Centrala Sprzętu Państwowych Przedsiębiorstw Budowlanych (utworzona po przejęciu zadań Komisarza do Spraw Sprzętu Budowlanego działającego przy ministrze na podstawie przepisów z marca 1946 r.)[30][31]
- Centralne Biuro Projektów Architektonicznych i Budowlanych[32]
- Państwowe Przedsiębiorstwo Miernicze[33]
Przekształcenie urzędu[edytuj | edytuj kod]
Ministerstwo Odbudowy funkcjonowało do momentu wejścia w życie ustawy z 27 kwietnia 1949 r. oraz wykonującego jej dyspozycje rozporządzenia Rady Ministrów z 12 maja 1949 r. Na mocy tych przepisów większość zadań Ministra Odbudowy przeszła do zakresu działania utworzonego w jego miejsce urzędu Ministra Budownictwa, ponadto część z nich przekazano Ministrowi Administracji Publicznej (a także innym ministrom). Likwidacji uległ również Główny Urząd Planowania Przestrzennego, jego kompetencje (z wyjątkiem części spraw powierzonych Ministrowi Budownictwa) przejęła utworzona w tym czasie Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego[34][35].
Kierownictwo ministerstwa[edytuj | edytuj kod]
Dyrektor Biura Planowania i Odbudowy przy Prezydium PKWN / Prezydium Rady Ministrów[4]:
- Michał Kaczorowski (30 października 1944 r. – 7 kwietnia 1945 r.)
Ministrowie Odbudowy[4]:
- Michał Kaczorowski (kierownik) (7 kwietnia 1945 r. – 24 maja 1945 r.)
- Michał Kaczorowski (24 maja 1945 r. – 1 kwietnia 1949 r.)
- Marian Spychalski (1 kwietnia 1949 r. – 10 maja 1949 r.)
Podsekretarze stanu w Ministerstwie Odbudowy[4]:
- Juliusz Żakowski (1 października 1945 r. – 16 maja 1949 r.)
- Stefan Pietrusiewicz (2 listopada 1945 r. – 16 maja 1949 r.)
- Roman Piotrowski (1 maja 1948 r. – 16 maja 1949 r.)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tomasz Majer, Relacje Ministerstwa Administracji Publicznej z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1945–1950, Miscellanea Historico-Iuridica, Tom XI, Białystok 2012, s. 373–398.
- ↑ Andrzej Skalimowski, Służba wojskowa Józefa Sigalina i jego zapiski z bloków meldunkowych jako źródło do dziejów zagłady i odbudowy przedwojennej Warszawy, Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki, Nr 3, Warszawa 2021, s. 455–470.
- ↑ Grzegorz Kuba, Nie tylko Biuro Odbudowy Stolicy. Instytucje zaangażowane w odbudowę Warszawy po II wojnie światowej, Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Nr 2 (18), Warszawa 2022, s. 77–88.
- ↑ a b c d e Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny. Struktury i ludzie, część 1, Warszawa 2022, s. 149, 152, 261.
- ↑ a b c d Dz.U. z 1945 r. nr 21, poz. 123.
- ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 16, poz. 109.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 21, poz. 124.
- ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 52, poz. 268.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 2, poz. 24.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 4, poz. 63.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1947 r. Nr 3, poz. 41.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 136, poz. 844.
- ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 5, poz. 48.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 3, poz. 43.
- ↑ M.P. z 1945 r. nr 18, poz. 59.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1945 r. Nr 1, poz. 3.
- ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 52, poz. 269.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 58.
- ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 31, poz. 130.
- ↑ Dz.U. z 1948 r. nr 24, poz. 166.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 1, poz. 7.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1948 r. Nr 5, poz. 36.
- ↑ a b Dz. Urz. Min. Odb. z 1947 r. Nr 9, poz. 129.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1948 r. Nr 9, poz. 63.
- ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 8, poz. 42.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 5, poz. 82.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 91, poz. 612.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 1, poz. 9.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 113, poz. 723.
- ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 2, poz. 23.
- ↑ M.P. z 1948 r. nr 4, poz. 14.
- ↑ M.P. z 1948 r. nr 71, poz. 609.
- ↑ M.P. z 1949 r. nr 7, poz. 85.
- ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 30, poz. 216.
- ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 30, poz. 217.