Portulaka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Portulaca)
Portulaka
Ilustracja
Portulaka wielkokwiatowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

portulakowate

Rodzaj

portulaka

Nazwa systematyczna
Portulaca L.
Sp. Pl. 445. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Portulaca oleracea L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Portulaka warzywna

Portulaka (Portulaca L.) – rodzaj roślin z rodziny portulakowatych. Obejmuje ok. 100–150 gatunków rozprzestrzenionych szeroko na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowanych w strefie tropikalnej i subtropikalnej, zwłaszcza w Afryce i Ameryce Południowej[4][5]. Szeroko rozprzestrzenionym gatunkiem w uprawie jest ozdobna portulaka wielkokwiatowa (P. grandiflora) pochodząca z Brazylii i Urugwaju. W Polsce rośnie dziko tylko portulaka pospolita (P. oleracea) (jako zadomowiony antropofit)[6]. Nazwa naukowa pochodzi od łacińskiego słowa portula oznaczającego "małe drzwi, drzwiczki" w nawiązaniu do wieczka torebki (owocu)[5]. Rośliny z tego rodzaju rosną głównie w miejscach skalistych i ruderalnych, często na przydrożach[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Zwykle niewielkie (o średnicy do 30 cm), zwykle płożące rośliny jednoroczne[7]. Jedyną byliną jest P. suffrutescens. Łodygi pokładające się lub rzadziej wzniesione, rozgałęzione, mięsiste i zazwyczaj nagie, czasem z włoskami w węzłach i w obrębie kwiatostanu[5].
Liście
Mięsiste, skrętoległe lub pozornie naprzeciwległe[5], zazwyczaj siedzące[5]. Blaszka cylindryczna lub spłaszczona[5].
Kwiaty
Pojedyncze na końcach rozgałęzień, często bardzo skróconych, stąd bywają skupione w końcowych odcinkach pędów[5], czasem na kształt główki[4]. Wsparte są okrywą z liści. Pozorny kielich tworzą dwie niewielkie, ale trwałe przysadki, zachodzące na siebie. Właściwe działki kielicha w liczbie 6–7 wykształcają się w postaci barwnych, czasem efektownych listków okwiatu i często bywają określane mianem płatków korony, które w istocie są zredukowane i nieobecne[7]. Efektowne listki okwiatu otwierają się zwykle tylko w pełnym słońcu[5]. Pręcików jest 7 lub więcej. Zalążnia jest jednokomorowa, wpółdolna lub dolna, z pojedynczą szyjką zwieńczoną 3–9 znamionami[7][5].
Owoce
Błoniaste torebki, zwykle o kształcie zbliżonym do kulistego, zawierające liczne nasiona[4].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Portulaca gilliesii
Portulaca filifolia
Portulaca molokiniensis
Portulaca pilosa
Portulaca villosa
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany systemu APG IV z 2016)

Rodzaj zaliczany do monotypowej w tym ujęciu rodziny portulakowatych, wchodzącej w skład rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych.

Pozycja systematyczna w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa Caryophyllidae Takht., nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), podrząd Portulacineae Engl., rodzina portulakowate (Portulacaceae Juss.), podrodzina Portulacoideae Burnett, plemię Portulaceae Dumort., rodzaj portulaka (Portulaca L.)[8]. W tym ujęciu portulaka jest jednym z 25 rodzajów.

Wykaz gatunków[9]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rozpowszechnioną w uprawie, zwłaszcza w strefie tropikalnej jest jednoroczna portulaka wielkokwiatowa (P. grandiflora) pochodząca z Brazylii i Urugwaju. Ozdobna z powodu efektownych, barwnych kwiatów otwierających się w pełnym słońcu[7]. Gatunkiem uprawianym dawniej (w starożytności i średniowieczu) jako warzywo jest portulaka pospolita (P. oleracea subsp. sativa). Współcześnie rzadko jest wykorzystywana, głównie w krajach Beneluksu i Francji, gdzie spożywana jest na surowo w sałatkach lub przyrządzana jest tak jak szpinak warzywny[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-26].
  4. ↑ a b c Portulaca. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-28]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i James F. Matthews: Portulaca. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-28]. (ang.).
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 138, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 88. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Portulaca. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
  9. ↑ Portulaca L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-26].
  10. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 146. ISBN 978-83-925110-5-2.
  11. ↑ Dorothee Seeliger (red.): Owoce i warzywa. Monachium: Teubner, 2008, s. 231.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Portulaka&oldid=72986790”