Roztrzeplin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Roztrzeplin
Ilustracja
Owocujący roztrzeplin wiechowaty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

mydleńcowate

Rodzaj

roztrzeplin

Nazwa systematyczna
Koelreuteria Laxmann
Novi Comment. Acad. Sci. Imp. Petrop. 16: 562. 1772[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Roztrzeplin, mydleniec (Koelreuteria Laxmann) – rodzaj roślin z rodziny mydleńcowatych. Obejmuje trzy gatunki[3], z których dwa rosną w Chinach (roztrzeplin wiechowaty K. paniculata i K. bipinnata), a trzeci – K. elegans – na Tajwanie i wyspach Fidżi[3]. Roztrzeplin wiechowaty rośnie jako gatunek introdukowany i zdziczały na Półwyspie Koreańskim, w Japonii i Stanach Zjednoczonych[4].

Wszystkie gatunki uprawiane są w parkach, kolekcjach botanicznych i ogrodach[5]. Szczególnie rozprzestrzenione są jednak roztrzeplin wiechowaty K. paniculata i K. bipinnata uprawiane w klimacie umiarkowanym[6], ten pierwszy sadzony jest np. w Europie jako ozdobne drzewo przydrożne[4]. W Chinach jego kwiaty wykorzystywane są w ziołolecznictwie i jako surowiec do wyrobu żółtego barwnika, a z nasion wyrabia się koraliki[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Drzewa i krzewy[3] osiągające do 12 m wysokości[7].
Liście
Skrętoległe[6], bez przylistków[3]. Blaszka pojedynczo lub podwójnie nieparzysto pierzasta. Listki ułożone na osi liścia naprzeciwlegle lub skrętolegle, zwykle piłkowane lub wcinane, rzadko całobrzegie[3]. Szczytowy listek dobrze rozwinięty[6].
Kwiaty
Zebrane są w wyrastające szczytowo kwiatostany wiechowate. Kwiaty są grzbieciste. Działki kielicha występują w liczbie pięciu, rzadziej czterech, przy czym dwie są mniejsze od pozostałych. Płatki korony są cztery, rzadko jest ich pięć, mają nieco nierówne rozmiary, są żółte i u nasady zaopatrzone w paznokieć. Pręcików jest zwykle 8, rzadziej mniej, i wyrastają z grubego dysku miodnikowego. Nitki pręcików okazałe, często owłosione. Zalążnia jest górna i tworzona przez trzy zrośnięte owocolistki. W każdej z trzech komór znajdują się dwa zalążki. Szyjka słupka krótka lub dłuższa, wygięta, zwieńczona trójdzielnym lub całobrzegim znamieniem[3][6].
Owoce
Dęte torebki, o kształcie kulistawym, elipsoidalnym lub jajowatym, trójkanciaste, z trzema komorami i w każdej z nich znajduje się pojedyncze, kuliste nasiono (bez osnówki)[3].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z podrodziny Sapindoideae z rodziny mydleńcowatych Sapindaceae[8][6].

Wykaz gatunków[9]

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia niemieckiego przyrodnika Josefa Gottlieba Koelretera[10]. W XIX wieku rodzajowi nadawano różne polskie nazwy: mydleniec, pawlina, pawlinka, koelreuterya, zawstydlina i roztrzeplin[11]. W bardziej współczesnych publikacjach używane są dwie nazwy – roztrzeplin[10] i mydleniec[12]. Ta druga jest myląca ze względu na to, że tę samą nosi rodzaj mydleniec Sapindus, od którego utworzono nazwę rodziny (mydleńcowate Sapindaceae) i która jest uzasadniona tym, że owoce tych roślin wykorzystywane są jako środek mydlący i piorący[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-22] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Koelreuteria Laxmann. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-22].
  4. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 492, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ F. G. Meyer. A revision of the genus Koelreuteria (Sapindaceae). „Journal of the Arnold Arboretum”. 57, 2, s. 129-166, 1976. 
  6. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 367, 393. ISBN 978-3-642-14396-0.
  7. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 349. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ Genus: Koelreuteria Laxm.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-02-22].
  9. ↑ Koelreuteria Laxm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-02-22].
  10. ↑ a b Bruno T. Kremer (tłum. Władysław Matuszkiewicz): Drzewa. Warszawa: GeoCenter International, 1995, s. 230. ISBN 83-8614639-7.
  11. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion ródzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 324-325. (pol.).
  12. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 104, ISBN 978-83-62975-45-7.
  13. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 544. ISBN 83-214-1305-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Roztrzeplin&oldid=70133966”