Zamek w Tykocinie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Budowa i dzieje zamku: drobne redakcyjne |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 20: | Linia 20: | ||
|zniszczono = [[1734]], [[1771]] |
|zniszczono = [[1734]], [[1771]] |
||
|odbudowano = |
|odbudowano = |
||
|pierwszy właściciel = [[ |
|pierwszy właściciel = [[Olbracht Gasztołd]] |
||
|kolejni właściciele = |
|kolejni właściciele = |
||
|właściciel = |
|właściciel = |
||
| Linia 39: | Linia 39: | ||
== Budowa i dzieje zamku == |
== Budowa i dzieje zamku == |
||
Pierwszą warownię w miejscu zamku zbudowali przedstawiciele rodu Gasztołdów po wejściu tych ziem w ich władanie w 1433 roku. Podczas prac archeologicznych nie stwierdzono by był to zamek murowany. Stwierdzono jedynie istnienie drewnianej palisady zbudowanej na przełomie XV/XVI w. Warownia ta spłonęła około roku [[1519]] roku gdy jej właścicielem był [[Olbracht Gasztołd]]<ref>Archiwum Główne Akt Dawnych Warszawa zb.dok. pap. 3202</ref>. Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku, w związku z czym zamek przeszedł na własność króla Zygmunta Starego. Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego [[Hiob Bretfus|Hioba Pretfusa]] w latach [[1549]]-[[1575]] na polecenie króla [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]]. Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz, który zarządzał budową zamku, a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus. W 1569 roku ukończono budować [[cekhauz]] zamkowy, w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie. Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski (zwany też w źródłach jako Wojtal Murarz), a starostą został [[Łukasz Górnicki]]. Za czasów panowania Zygmunta Augusta zamek nie pełnił funkcji rezydencji lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla sprowadzoną z Wilna. 10 września 1573 roku z zamku wyruszył kondukt wiozący ciało zmarłego króla Zygmunta Augusta na Wawel<ref>Józef Maroszek "Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta" Białystok 2000 r., s.309-395</ref>. Król [[Stefan Batory]] w wybudowanym przez Łukasza Górnickiego zamkowym budynku umieścił [[arsenał]] koronny z 500 armatami. |
|||
W latach [[1611]]-[[1632]] zamek został na polecenie króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]] rozbudowany pod kierunkiem starosty tykocińskiego [[Krzysztof Wiesiołowski|Krzysztofa Wiesiołowskiego]] herbu [[Ogończyk]] poprzez otoczenie go 4 [[bastion]]ami ziemnymi połączonymi kurtynami. Król chroniąc się przed zarazą przebywał na zamku wraz z rodziną pomiędzy 14 listopada 1630 roku |
W latach [[1611]]-[[1632]] zamek został na polecenie króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]] rozbudowany pod kierunkiem starosty tykocińskiego [[Krzysztof Wiesiołowski|Krzysztofa Wiesiołowskiego]] herbu [[Ogończyk]] poprzez otoczenie go 4 [[bastion]]ami ziemnymi połączonymi kurtynami. Król chroniąc się przed zarazą przebywał na zamku wraz z rodziną pomiędzy 14 listopada 1630 roku a 8 lutego 1631 roku. |
||
W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w [[1655]] roku zamek obsadziły wojska Radziwiłłów. [[31 grudnia]] 1655, kiedy zamek oblegały wojska [[konfederacja tyszowiecka|konfederacji tyszowieckiej]], zmarł tu [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]]. Ostatecznie został zdobyty [[27 stycznia]] [[1656]] roku. Wybuch prochu podczas zdobywania spowodował śmierć wielu obrońców zamku oraz częściowe jego zniszczenie. Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany [[Stefan Czarniecki|Stefanowi Czarnieckiemu]] (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki [[Aleksandra Katarzyna Czarniecka|Aleksandry Katarzyny]] przeszedł w ręce [[Jan Klemens Branicki (marszałek nadworny koronny)|Jana Klemensa Branickiego]]. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy [[podstarości]] tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził [[burgrabia]] Wawrzyniec Boryński<ref>Anna Laszuk "Dwory urzędników na Podlasiu w II poł. XVII w." [w:]Białostocczyzna nr 1 z 1993 r., s.16</ref> W listopadzie [[1705]] roku miała miejsce narada króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]] z carem [[Piotr I Wielki|Piotrem I |
W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w [[1655]] roku zamek obsadziły wojska Radziwiłłów. [[31 grudnia]] 1655, kiedy zamek oblegały wojska [[konfederacja tyszowiecka|konfederacji tyszowieckiej]], zmarł tu [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]]. Ostatecznie został zdobyty [[27 stycznia]] [[1656]] roku. Wybuch prochu podczas zdobywania spowodował śmierć wielu obrońców zamku oraz częściowe jego zniszczenie. Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany [[Stefan Czarniecki|Stefanowi Czarnieckiemu]] (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki [[Aleksandra Katarzyna Czarniecka|Aleksandry Katarzyny]] przeszedł w ręce marszałka [[Jan Klemens Branicki (marszałek nadworny koronny)|Jana Klemensa Branickiego]]. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy [[podstarości]] tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził [[burgrabia]] Wawrzyniec Boryński<ref>Anna Laszuk "Dwory urzędników na Podlasiu w II poł. XVII w." [w:]Białostocczyzna nr 1 z 1993 r., s.16</ref> W listopadzie [[1705]] roku w trakcie [[Wojna domowa w Polsce 1704-1706|wojny domowej ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego]] miała miejsce narada króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]] z carem [[Piotr I Wielki|Piotrem I]], na którym ustanowiono na zamku w [[Tykocin]]ie [[Order Orła Białego]]. |
||
W [[1734]] roku zamek został zniszczony przez pożar. Od tego czasu nie zamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę. W [[1750]] roku |
W [[1734]] roku zamek został zniszczony przez pożar. Od tego czasu nie zamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę. W [[1750]] roku na polecenie hetmana [[Jan Klemens Branicki (hetman)|Jana Klemensa Branickiego]] rozpoczęto rozbiórkę zamku, a okoliczni mieszkańcy wykorzystywali materiał do budowy nowych domów. W [[1771]] roku pozostałości zamku zostały zniszczone przez powódź. W tym roku rozpoczęto budowę Zespołu Klasztornego Misjonarzy Bernardynów, gdzie z polecenia [[Jan Klemens Branicki (hetman)|Jana Klemensa Branickiego]] zostały rozebrane i wykorzystane przy budowie cegły z zamku. Po [[1915]] roku, podczas I wojny światowej pozostałości murów posłużyły niemieckim żołnierzom do budowy drogi do Knyszyna, natomiast ziemię z dwóch bastionów wykorzystano do usypywania grobli. |
||
== Próby rekonstrukcji == |
== Próby rekonstrukcji == |
||
| ⚫ | W latach [[1961]]-[[1963]] nastąpiła pierwsza próba rekonstrukcji do poziomu murów przyziemia; zaniechana z powodu braku dokładnych planów i opisów zamku. W trakcie tych prac usunięto ziemię z dziedzińca uniemożliwiając przeprowadzenie późniejszych badań archeologicznych. Kolejną próbę podjęto gdy ruiny zamku zostały kupione przez Pana Jacka Nazarko z Białegostoku. W roku 1999 przeprowadzono odwierty geotechniczne a w latach 2001-2005 przeprowadzono prace wykopaliskowe pod kierunkiem Magdaleny Bis i Wojciecha Bis z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W [[2002]] roku wmurowano kamień węgielny pod odbudowę tykocińskiego zamku. Na podstawie zachowanych planów warowni, odnalezionych w archiwum w Petersburgu, została odtworzona domniemana forma mieszkalna część zamku (skrzydło zachodnie). |
||
| ⚫ | Wspomniany przedsiębiorca zainwestował w odbudowę ok. 12 mln złotych, zamierzając stworzyć w tym miejscu centrum hotelowo-turystyczne. W trakcie odbudowy teren znajdował się pod nadzorem archeologów, a odkryte znaleziska mają być w przyszłości eksponowane w zamkowym muzeum. Tym samym zamek ma szansę stać się jedną z większych historycznych atrakcji turystycznych na Podlasiu. Od [[2006]] roku w okolicach zamku odbywa się cyklicznie bitwa stanowiąca rekonstrukcję historycznego oblężenia twierdzy w Tykocinie w czasach Potopu szwedzkiego. |
||
| ⚫ | W [[ |
||
| ⚫ | Wspomniany przedsiębiorca zainwestował w odbudowę ok. 12 mln złotych, zamierzając stworzyć w tym miejscu centrum hotelowo-turystyczne. W trakcie odbudowy teren znajdował się pod nadzorem archeologów, a odkryte znaleziska mają być w przyszłości eksponowane w zamkowym muzeum. Tym samym zamek ma szansę stać się jedną z większych historycznych atrakcji turystycznych na Podlasiu. Od [[2006]] roku w okolicach zamku odbywa się cyklicznie bitwa stanowiąca rekonstrukcję historycznego oblężenia twierdzy w Tykocinie. |
||
== Architektura zamku == |
== Architektura zamku == |
||
Renesansowy zamek został zbudowany dla króla Zygmunta Augusta na planie zbliżonym do [[trapez]]u z [[dziedziniec|dziedzińcem]] i 4 cylindrycznymi wieżami w narożach. Wnętrza zamku były bogato dekorowane. W tym samym czasie mury zamku otaczał położony w odległości 15 metrów dodatkowy ceglany mur z czterema podkowiastymi [[basteja]]mi otoczony fosą. W 1 poł. XVII wieku w czasach panowania Zygmunta III Wazy rozebrano mur z bastejami i całość zabudowań otoczono dodatkowo czterema ziemnymi bastionami połączonymi długimi ziemnymi [[Kurtyna (fortyfikacje)|kurtynami]] tworząc w ten sposób nowożytną twierdzę. Otaczająca zamek fortyfikacja obejmowała obszar o powierzchni ponad 6 hektarów. Długość jednego boku fortecy wynosiła ok. 250 m. |
|||
Kompleks zabudowań zamkowych otaczały fortyfikacje z murowanymi [[basteja]]mi oraz połączone [[Kurtyna (fortyfikacje)|kurtynami]] cztery ziemne [[bastion]]y z wewnętrznymi drewnianymi konstrukcjami wzmacniającymi. Otaczająca zamek twierdza obejmowała obszar o powierzchni ponad 6 hektarów. Długość jednego boku fortecy wynosiła ok. 250 m. |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
Wersja z 22:13, 13 maj 2011
 Zrekonstruowany fragment zamku w Tykocinie - widok od strony wschodniej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Ważniejsze przebudowy |
1550-1582; 1611-1632; rekonstrukcja - od 2002 |
| Zniszczono | |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
| Strona internetowa | |
|
Zamek w Tykocinie - zamek królewski z XV wieku położony na prawym brzegu rzeki Narwi w miejscowości Tykocin w województwie podlaskim.
Budowa i dzieje zamku
Pierwszą warownię w miejscu zamku zbudowali przedstawiciele rodu Gasztołdów po wejściu tych ziem w ich władanie w 1433 roku. Podczas prac archeologicznych nie stwierdzono by był to zamek murowany. Stwierdzono jedynie istnienie drewnianej palisady zbudowanej na przełomie XV/XVI w. Warownia ta spłonęła około roku 1519 roku gdy jej właścicielem był Olbracht Gasztołd[1]. Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku, w związku z czym zamek przeszedł na własność króla Zygmunta Starego. Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego Hioba Pretfusa w latach 1549-1575 na polecenie króla Zygmunta Augusta. Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz, który zarządzał budową zamku, a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus. W 1569 roku ukończono budować cekhauz zamkowy, w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie. Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski (zwany też w źródłach jako Wojtal Murarz), a starostą został Łukasz Górnicki. Za czasów panowania Zygmunta Augusta zamek nie pełnił funkcji rezydencji lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla sprowadzoną z Wilna. 10 września 1573 roku z zamku wyruszył kondukt wiozący ciało zmarłego króla Zygmunta Augusta na Wawel[2]. Król Stefan Batory w wybudowanym przez Łukasza Górnickiego zamkowym budynku umieścił arsenał koronny z 500 armatami.
W latach 1611-1632 zamek został na polecenie króla Zygmunta III Wazy rozbudowany pod kierunkiem starosty tykocińskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego herbu Ogończyk poprzez otoczenie go 4 bastionami ziemnymi połączonymi kurtynami. Król chroniąc się przed zarazą przebywał na zamku wraz z rodziną pomiędzy 14 listopada 1630 roku a 8 lutego 1631 roku.
W czasie potopu szwedzkiego w 1655 roku zamek obsadziły wojska Radziwiłłów. 31 grudnia 1655, kiedy zamek oblegały wojska konfederacji tyszowieckiej, zmarł tu Janusz Radziwiłł. Ostatecznie został zdobyty 27 stycznia 1656 roku. Wybuch prochu podczas zdobywania spowodował śmierć wielu obrońców zamku oraz częściowe jego zniszczenie. Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany Stefanowi Czarnieckiemu (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki Aleksandry Katarzyny przeszedł w ręce marszałka Jana Klemensa Branickiego. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy podstarości tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził burgrabia Wawrzyniec Boryński[3] W listopadzie 1705 roku w trakcie wojny domowej ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego miała miejsce narada króla Augusta II Mocnego z carem Piotrem I, na którym ustanowiono na zamku w Tykocinie Order Orła Białego.
W 1734 roku zamek został zniszczony przez pożar. Od tego czasu nie zamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę. W 1750 roku na polecenie hetmana Jana Klemensa Branickiego rozpoczęto rozbiórkę zamku, a okoliczni mieszkańcy wykorzystywali materiał do budowy nowych domów. W 1771 roku pozostałości zamku zostały zniszczone przez powódź. W tym roku rozpoczęto budowę Zespołu Klasztornego Misjonarzy Bernardynów, gdzie z polecenia Jana Klemensa Branickiego zostały rozebrane i wykorzystane przy budowie cegły z zamku. Po 1915 roku, podczas I wojny światowej pozostałości murów posłużyły niemieckim żołnierzom do budowy drogi do Knyszyna, natomiast ziemię z dwóch bastionów wykorzystano do usypywania grobli.
Próby rekonstrukcji
W latach 1961-1963 nastąpiła pierwsza próba rekonstrukcji do poziomu murów przyziemia; zaniechana z powodu braku dokładnych planów i opisów zamku. W trakcie tych prac usunięto ziemię z dziedzińca uniemożliwiając przeprowadzenie późniejszych badań archeologicznych. Kolejną próbę podjęto gdy ruiny zamku zostały kupione przez Pana Jacka Nazarko z Białegostoku. W roku 1999 przeprowadzono odwierty geotechniczne a w latach 2001-2005 przeprowadzono prace wykopaliskowe pod kierunkiem Magdaleny Bis i Wojciecha Bis z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W 2002 roku wmurowano kamień węgielny pod odbudowę tykocińskiego zamku. Na podstawie zachowanych planów warowni, odnalezionych w archiwum w Petersburgu, została odtworzona domniemana forma mieszkalna część zamku (skrzydło zachodnie).
Wspomniany przedsiębiorca zainwestował w odbudowę ok. 12 mln złotych, zamierzając stworzyć w tym miejscu centrum hotelowo-turystyczne. W trakcie odbudowy teren znajdował się pod nadzorem archeologów, a odkryte znaleziska mają być w przyszłości eksponowane w zamkowym muzeum. Tym samym zamek ma szansę stać się jedną z większych historycznych atrakcji turystycznych na Podlasiu. Od 2006 roku w okolicach zamku odbywa się cyklicznie bitwa stanowiąca rekonstrukcję historycznego oblężenia twierdzy w Tykocinie w czasach Potopu szwedzkiego.
Architektura zamku
Renesansowy zamek został zbudowany dla króla Zygmunta Augusta na planie zbliżonym do trapezu z dziedzińcem i 4 cylindrycznymi wieżami w narożach. Wnętrza zamku były bogato dekorowane. W tym samym czasie mury zamku otaczał położony w odległości 15 metrów dodatkowy ceglany mur z czterema podkowiastymi bastejami otoczony fosą. W 1 poł. XVII wieku w czasach panowania Zygmunta III Wazy rozebrano mur z bastejami i całość zabudowań otoczono dodatkowo czterema ziemnymi bastionami połączonymi długimi ziemnymi kurtynami tworząc w ten sposób nowożytną twierdzę. Otaczająca zamek fortyfikacja obejmowała obszar o powierzchni ponad 6 hektarów. Długość jednego boku fortecy wynosiła ok. 250 m.
Bibliografia
- M. Bis, W. Bis, "Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych na zamku w Tykocinie w 2001 roku", [w:] Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 200-2001, red. M. Karczewska, M. Karczewski, Białystok 2002, s. 293-302
- M. Bis, W. Bis "Badania archeologiczne na zamku w Tykocinie 2001-2005", [w:] Czas na Podlaskie, Tykocin. Referaty z sesji historycznej 492 rocznica urodzin województwa podlaskiego Tykocin, 3 września 2005 r., red. B. Pacholska, Białystok 2006, s. 33-44
- M. Bis, W. Bis "Archeologia na zamku w Tykocinie – problemy i postulaty badawcze", [w:] Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, red. H. Karwowska, A. Andrzejewski, Białystok 2006, s. 221-230
- Dąbrowska M., Piece na zamku w Tykocinie, [w:] Czas na Podlaskie, Tykocin. Referaty z sesji historycznej 492 rocznica urodzin województwa podlaskiego Tykocin, 3 września 2005 r., red. B. Pacholska, Białystok 2006
- Gajewska M., Kruppé J., "Archeologia w sukurs historii czyli badania na tykocińskim zamku", „Z otchłani wieków”, R. 39, 1973, s. 266-270.
- Gruszecki A., "Metoda i wyniki badań fortyfikacji bastionowej zamku w Tykocinie", „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. XII, 1966, cz. 1
- Kajzer L., Tykocin, [w:] L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, "Leksykon zamków w Polsce", Warszawa 2004, s. 508-509
- Maroszek J., "Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią", Białystok 2000
- Żyłko E., „Tykocin-Zamek woj. pow. białostocki”, maszynopis w archiwum P. P. P.K.Z. Pracownia Dokumentacji Historycznej Oddział Warszawski, Warszawa 1962, s. 4.