Stanisław Brzozowski (pisarz)

Stanisław Brzozowski, 1878-1911

Tablica na ścianie kościoła św. Katarzyny na Służewie

Grób Stanisława Brzozowskiego na florenckim cmentarzu Trespiano

Stanisław Leopold Brzozowski, pseud. Adam Czepiel (ur. 28 czerwca 1878 w Maziarni koło Chełma, zm. 30 kwietnia 1911 we Florencji) – polski filozof, pisarz, publicysta i krytyk teatralny i literacki epoki Młodej Polski. Zwolennik materializmu dziejowego, który wprowadził marksizm do myśli polskiej. Twórca "filozofii pracy". Znany głównie jako autor Legendy Młodej Polski oraz "pierwszej polskiej powieści intelektualnej", Płomieni. Znał kilka języków, m.in. niemiecki, francuski, rosyjski, angielski i włoski.

Biografia

Urodził się w rodzinie szlacheckiej herbu Belinea. Za działalność niepodległościową trafił do carskiego więzienia. Tam zachorował na gruźlicę, z którą zmagał się do końca życia. Przebywając w sanatorim w Otwocku poznaje swoją żonę Antoninę z domu Kolberg (1872-1950) - nazywaną "Antoniową" córkę Antoniego Kolberga (malarza) oraz Karoliny Matyldy Gallache (1841 -1900). W 1908 oskarżony przez Władimira Burcewa o współpracę z Ochraną, carską policją polityczną. Odbył się tzw. proces obywatelski. Przed oskarżeniem bronili Brzozowskiego m.in.: Karol Irzykowski, Ostap Ortwin i Wacław Nałkowski oraz Edmund Szalit, jego żona Antonina. Własnym sumptem opublikowali oni broszurę pt. Lemiesz i szpada przed sądem publicznym. Sprawa pozostała nierozstrzygnięta. Ze względu na pogarszający się stan zdrowia Brzozowski na stałe wyjechał za granicę. Został pochowany na cmentarzu Trespiano we Florencji.

Za najważniejsze jego dzieła uznaje się Legendę Młodej Polski (1910) oraz Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej (1910).

Twórczość

Filozofia Brzozowskiego czerpała z myśli Fichtego, Marksa, Nietzschego, Sorela i Kanta. Przeciwstawiał się XIX-wiecznemu pozytywizmowi i utylitaryzmowi. Jako publicysta związany z lewicą.

Brzozowski stworzył oryginalną koncepcję filozoficzną opartą na pracy. Według niego to właśnie dzięki pracy przekraczamy kantowską granicę niepoznawalności świata zmieniając go. Zafascynowany Marksem przyjął materialistyczny sposób widzenia rzeczywistości, od początku jednak wyciągając z niego oryginalne, często odmienne od marksistowskich wnioski, np. nie podzielał marksistowskiej krytyki Kościoła. Z jego trwałości i siły wnioskując, że jego nauka i struktura wyrażają istotną prawdę człowieczeństwa (krytykował jednocześnie sobie współczesnych myślicieli katolickich jak np. Stanisława Tarnowskiego). Jakkolwiek stosunkowo wcześnie zaczął się odwoływać do nauki Kościoła, to nawrócił się na katolicyzm dopiero w ostatnich miesiącach życia. Świadectwo tego nawrócenia można znaleźć na kartach Pamiętnika. Stopniowe zbliżanie się Brzozowskiego do Kościoła przyczyniło się do gwałtownych krytyk ze strony środowisk lewicowych, z którymi był związany.

W świetle współczesnych badań dr. Mieczysława Sroki - wieloletniego biografa Brzozowskiego oraz wydawcy wszystkich jego dzieł i jego korespondencji - Stanisław Brzozowski nie był agentem carskiej ochrany. Przypuszcza się, iż oskarżenie było intrygą polityczną .

Jako krytyk literacki Brzozowski wymagał od pisarza zaangażowania w najważniejsze problemy narodu i ludzkiego społeczeństwa. Ganił wielu znanych pisarzy i poetów (m.in. Henryka Sienkiewicza) za zaściankowość umysłu. Cenił zaś i wytrwale przypominał twórczość Cypriana Kamila Norwida jednocześnie podkreślając, że ówczesna moda na tego poetę jest zjawiskiem płytkim i omijającym najbardziej doniosłe aspekty jego twórczości, takie jak rola pracy i tworzenia w życiu ludzkim (swoją koncepcję pracy Brzozowski tworzył wyraźnie i świadomie wzorując się na ideach Norwida).

Do myśli Brzozowskiego nawiązywali m.in.: Karol Irzykowski, Teresa Landy, Andrzej Trzebiński, Czesław Miłosz, czy Stanisław Ignacy Witkiewicz, jak też w swoich homiliach papież Jan Paweł II.

"W literaturze polskiej XX wieku - jak pisał Czesław Miłosz - nie znajdzie się pisarza o takiej skali i powadze zainteresowań. Górował on umysłowo nad wszystkimi sławami swego czasu i to przesądza o jego wyjątkowej pozycji dzisiaj".

Ważniejsze prace

• Pod ciężarem Boga (1901, powieść)
• Filozofia czynu (1903)
• Wiry (1904, powieść)
• Kultura i życie. Zagadnienia sztuki i twórczości w walce o światopogląd (1907)
• Płomienie (1908, powieść)
• Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej (1910)
• Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej (1910)
• Sam wśród ludzi (1911, powieść)
• Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej (1912)
• Pamiętnik (1913)
• Widma moich współczesnych (1914)
• Książka o starej kobiecie (1914, powieść)

Linki zewnętrzne

• Prometeusz Zapomniany, Res Humana nr 2/2011, s. 16-19.