Zamek w Melsztynie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Legendy: ilustracja
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Linia 31: Linia 31:


== Historia ==
== Historia ==
Budowę zamku w Melsztynie rozpoczął w 1347 roku [[kasztelanowie krakowscy|kasztelan krakowski]] [[Spycimir Leliwita|Spicymir]] herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]. [[Plik:Melsztyn (js)1.jpg|thumb|left|250px|Widok ruin zamku w Melsztynie i doliny Dunajca]] Od [[XIV wiek]]u do początku [[XVI wiek]]u zamek był rezydencją potężnego rodu Leliwitów Melsztyńskich, w tym [[Spytko II z Melsztyna|Spytka II z Melsztyna]] i [[Spytko III z Melsztyna|Spytka III z Melsztyna]]; w [[XV wiek]]u był ośrodkiem [[husytyzm|ruchu husyckiego]] w Polsce. W 1511 roku, sprzedany wraz z otaczającymi go dobrami przez Jana Melsztyńskiego, przeszedł w ręce [[Jordanowie|Jordanów]], w 1558 został własnością Taszyckich, w 1597 roku [[Zborowscy|Zborowskich]], w 1601 roku [[Tarłowie|Tarłów]], a w 1744 roku [[Lanckorońscy|Lanckorońskich]], w których rękach pozostawał do końca [[XIX wiek]]u.


'''Faza gotycka'''
Zamek, pierwotnie [[gotyk|gotycki]], przebudowany w [[XVI wiek]]u przez Jordanów na rezydencję magnacką w stylu [[renesans|renesansowym]], obronił się przed wojskami [[Karol Gustaw|Karola Gustawa]] w czasie [[Potop szwedzki|wojen szwedzkich]] i uległ zniszczeniu w czasie [[konfederacja barska|konfederacji barskiej]]. W 1771 roku został najpierw zajęty przez konfederatów, a później zdobyty, splądrowany i spalony przez wojska rosyjskie. Od tamtej pory pozostaje w ruinie. W latach 1879-85 pozostałości zamku zostały zabezpieczone jako trwała ruina dzięki staraniom Karola Lanckorońskiego; wcześniej były rozbierane na kamień budowlany; w 1848 roku zabroniły tego władze austriackie.

Budowę zamku w Melsztynie rozpoczął w 1347 roku [[kasztelanowie krakowscy|kasztelan krakowski]] [[Spycimir Leliwita|Spicymir]] herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]. W 1362 roku biskup krakowski [[Jan Bodzanta (biskup krakowski)|Jan Bodzenta]] erygował kaplicę zamkową pod wezwaniem św. Ducha. Najstarsza część zamku wznosiła się we wschodniej części założenia. Od [[XIV wiek]]u do początku [[XVI wiek]]u zamek był rezydencją potężnego rodu Leliwitów Melsztyńskich, w tym [[Spytko II z Melsztyna|Spytka II z Melsztyna]] i [[Spytko III z Melsztyna|Spytka III z Melsztyna]]. W tym czasie na przełomie XIV/XV wieku powstał w zachodniej części wielki gotycki [[donżon]], z którego zachowały się do dzisiaj dwie ściany. Zamek w [[XV wiek]]u był ośrodkiem [[husytyzm|ruchu husyckiego]] w Polsce. W 1511 roku [[Jan Melsztyński]] sprzedał zamek wraz z otaczającymi go dobrami kasztelanowi wiślickiemu [[Mikołaj Jordan|Mikołajowi Jordanowi z Myślenic]].
[[Plik:Melsztyn (js)1.jpg|thumb|left|250px|Widok ruin zamku w Melsztynie i doliny Dunajca]]

'''Faza renesansowa'''

Około 1546 roku [[Spytek Jordan]] polecił przebudować dawny gotycki zamek w [[architektura renesansowa|stylu renesansowym]]. W tym też okresie powstał zachowany do dzisiaj renesansowy mur ze strzelnicami w środkowej części zamku. W wyniku małżeństw jego dwóch córek, zamek staje się własnością dwóch rodzin - [[Andrzej Zborowski|Andrzeja Zborowskiego]] i [[Stanisław Sobek z Sulejowa|Stanisława Sobka z Sulejowa]]. Córki obu właścicieli żenią się z przedstawicielami rodu [[Tarłowie|Tarłów]] - w 1601 roku z [[Zygmunt Tarło|Zygmuntem Tarło]], a w 1639 roku z [[Jan Aleksander Tarło|Janem Aleksandrem Tarło]], w związku z czym zamek posiada jeden ród, ale z dwóch różnych linii. W 1744 roku po śmierci [[Adam Tarło|Adama Tarły]] w pojedynku z [[Kazimierz Poniatowski|Kazimierzem Poniatowskim]] zamek przeszedł na własność jego siostrzeńców [[Stanisław Lanckoroński|Stanisława]] i [[Maciej Lanckoroński|Macieja Lanckorońskich]].

'''Zniszczenie'''

Zamek uległ zniszczeniu w czasie [[konfederacja barska|konfederacji barskiej]] gdy w 1770 roku został najpierw zajęty przez konfederatów, a później splądrowany i spalony przez wojska rosyjskie. Od tamtej pory pozostaje w ruinie. W latach 1789-1796 zamek częściowo rozebrano w celu uzyskania materiału budowlanego na budowę kościoła w Domosławicach. W 1846 roku zawalił się częściowo gotycki donżon. W 1848 roku władze austriackie zakazały dalszej rozbiórki murów zamkowych przez okolicznych chłopów. W latach 1879-85 pozostałości zamku zostały zabezpieczone jako trwała ruina dzięki staraniom [[Karol Lanckoroński|Karola Lanckorońskiego]], który zbudował na dziedzińcu niewielkie schronisko turystyczne. W 1886 roku zamek przestał być własnością rodu Lanckorońskich.

Do 2008 roku formalnym właścicielem zamku były [[Lasy Państwowe]], które traktowały ruiny jako zwykły teren leśny, w związku z czym stan ruin szybko się pogarszał<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.melsztyn.pl/artykuly/burmistrz.htm |tytuł=O zamku w Melsztynie – głos w dyskusji Burmistrza Miasta i Gminy Zakliczyn |data=2007 |opublikowany=Melsztyn.pl}}</ref>. W 2008 roku z inicjatywy gminy Zakliczyn zamek został przekazany gminie, co umożliwiło rozpoczęcie zabezpieczenia ruin<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.melsztyn.pl/artykuly/dyrektor_generalny.htm |tytuł=Pismo od Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych |data=2008 |opublikowany=Melsztyn.pl}}</ref>.
Do 2008 roku formalnym właścicielem zamku były [[Lasy Państwowe]], które traktowały ruiny jako zwykły teren leśny, w związku z czym stan ruin szybko się pogarszał<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.melsztyn.pl/artykuly/burmistrz.htm |tytuł=O zamku w Melsztynie – głos w dyskusji Burmistrza Miasta i Gminy Zakliczyn |data=2007 |opublikowany=Melsztyn.pl}}</ref>. W 2008 roku z inicjatywy gminy Zakliczyn zamek został przekazany gminie, co umożliwiło rozpoczęcie zabezpieczenia ruin<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.melsztyn.pl/artykuly/dyrektor_generalny.htm |tytuł=Pismo od Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych |data=2008 |opublikowany=Melsztyn.pl}}</ref>.


Wersja z 12:45, 7 paź 2012

Zamek w Melsztynie
Symbol zabytku nr rej. KBS 11-Be/4/Kr/36 z 26.03.1936 oraz A-3 z 2.04.1968
Ilustracja
Ruiny wieży zamkowej z końca XIV wieku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Melsztyn

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Melsztynie – ruiny zamku na wzgórzu nad Dunajcem we wsi Melsztyn w powiecie tarnowskim w województwie małopolskim.

Historia

Faza gotycka

Budowę zamku w Melsztynie rozpoczął w 1347 roku kasztelan krakowski Spicymir herbu Leliwa. W 1362 roku biskup krakowski Jan Bodzenta erygował kaplicę zamkową pod wezwaniem św. Ducha. Najstarsza część zamku wznosiła się we wschodniej części założenia. Od XIV wieku do początku XVI wieku zamek był rezydencją potężnego rodu Leliwitów Melsztyńskich, w tym Spytka II z Melsztyna i Spytka III z Melsztyna. W tym czasie na przełomie XIV/XV wieku powstał w zachodniej części wielki gotycki donżon, z którego zachowały się do dzisiaj dwie ściany. Zamek w XV wieku był ośrodkiem ruchu husyckiego w Polsce. W 1511 roku Jan Melsztyński sprzedał zamek wraz z otaczającymi go dobrami kasztelanowi wiślickiemu Mikołajowi Jordanowi z Myślenic.

Widok ruin zamku w Melsztynie i doliny Dunajca

Faza renesansowa

Około 1546 roku Spytek Jordan polecił przebudować dawny gotycki zamek w stylu renesansowym. W tym też okresie powstał zachowany do dzisiaj renesansowy mur ze strzelnicami w środkowej części zamku. W wyniku małżeństw jego dwóch córek, zamek staje się własnością dwóch rodzin - Andrzeja Zborowskiego i Stanisława Sobka z Sulejowa. Córki obu właścicieli żenią się z przedstawicielami rodu Tarłów - w 1601 roku z Zygmuntem Tarło, a w 1639 roku z Janem Aleksandrem Tarło, w związku z czym zamek posiada jeden ród, ale z dwóch różnych linii. W 1744 roku po śmierci Adama Tarły w pojedynku z Kazimierzem Poniatowskim zamek przeszedł na własność jego siostrzeńców Stanisława i Macieja Lanckorońskich.

Zniszczenie

Zamek uległ zniszczeniu w czasie konfederacji barskiej gdy w 1770 roku został najpierw zajęty przez konfederatów, a później splądrowany i spalony przez wojska rosyjskie. Od tamtej pory pozostaje w ruinie. W latach 1789-1796 zamek częściowo rozebrano w celu uzyskania materiału budowlanego na budowę kościoła w Domosławicach. W 1846 roku zawalił się częściowo gotycki donżon. W 1848 roku władze austriackie zakazały dalszej rozbiórki murów zamkowych przez okolicznych chłopów. W latach 1879-85 pozostałości zamku zostały zabezpieczone jako trwała ruina dzięki staraniom Karola Lanckorońskiego, który zbudował na dziedzińcu niewielkie schronisko turystyczne. W 1886 roku zamek przestał być własnością rodu Lanckorońskich.

Do 2008 roku formalnym właścicielem zamku były Lasy Państwowe, które traktowały ruiny jako zwykły teren leśny, w związku z czym stan ruin szybko się pogarszał[1]. W 2008 roku z inicjatywy gminy Zakliczyn zamek został przekazany gminie, co umożliwiło rozpoczęcie zabezpieczenia ruin[2].

Melsztyn w sztuce i literaturze

Ruiny zamku w Melsztynie są tematem rysunków Jana Matejki, Napoleona Ordy[3] i Macieja Bogusza Stęczyńskiego[4]. Opis zamku w Melsztynie znajduje się w Dzienniku podróży do Tatrów (1832) poety romantycznego Seweryna Goszczyńskiego.

Legendy

Według legendy lochy zamku miały się ciągnąć pod Dunajcem aż do odległego o 3 kilometry klasztoru w Zakliczynie; w lochach tych znajdowały się ponoć „stajnie podziemne”, służące jako kryjówki przed nieprzyjacielem, i ukryto w nich ogromne skarby.

Pozostałości muru obronnego wzniesionego w XVI wieku; stan po zabezpieczeniu

Inna legenda głosi, że na drodze prowadzącej do zamku czasem pojawia się widmowa postać rycerza w zbroi, jadącego wolno z rozwianym proporcem, i daje się słyszeć przybliżający się tętent kopyt oddziału jeźdźców; jest to duch Spytka III z Melsztyna, poległego w 1439 roku bitwie pod bitwie pod Grotnikami[5].

Zobacz też

  1. ↑ O zamku w Melsztynie – głos w dyskusji Burmistrza Miasta i Gminy Zakliczyn. Melsztyn.pl, 2007.
  2. ↑ Pismo od Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Melsztyn.pl, 2008.
  3. ↑ "Melsztyn nad rzeką Dunajcem (Galicya)", [w:] Napoleon Orda, Album widoków przedstawiających miejsca historyczne Królestwa Galicji i ziem krakowskich, Warszawa 1875-1883
  4. ↑ "Melsztyn. Rozwaliny zamku nad Dunajcem w obwodzie Bocheńskim od południa i zachodu", [w:] Maciej Bogusz Stęczyński, Okolice Galicji, Lwów 1847
  5. ↑ Tarnów i jego okolice w legendach i podaniach ludowych, oprac. R. Iwaniec, Tarnów 2000, "Melsztyn", na stronach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tarnowie [1]

Bibliografia

  1. A. B. Krupiński, Gniazdo rodu Leliwitów - zamek w Melsztynie, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1982
  2. G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
  3. A. Marciniak-Kajzer, "Zamek Melsztyn i jego wieże", [w:] Archaeologia Historica Polona, t. 12, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2002
  4. J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
  5. K. Moskal, Leliwici z Melsztyna i ich zamki, Wydawnictwo Koliber, Nowy Sącz 2007
  6. M. Sandozówna, Melsztyn i jego okolice, Macierz Polska, Lwów 1911 [2]
  7. M. Szope, Grodziska i zamczyska województwa tarnowskiego, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1981

Linki zewnętrzne

Zamki nad Dunajcem
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Melsztynie&oldid=33045810”