Zamek w Przedczu: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
merytoryczne, źródła/przypisy |
merytoryczne, drobne redakcyjne |
||
Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = |
|www = |
||
}} |
}} |
||
'''Zamek w Przedczu''' – [[zamek]] zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości [[Przedecz]] w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], [[powiat kolski|powiecie kolskim]], nad [[Przedecz (jezioro)|jeziorem Przedecz]], przy ulicy Zamkowej. Obecnie częściowo zachowany w bryle kościoła, który pełni funkcję domu kultury. |
'''Zamek w Przedczu''' – [[zamek]] zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości [[Przedecz]] w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], [[powiat kolski|powiecie kolskim]], nad [[Przedecz (jezioro)|jeziorem Przedecz]], przy ulicy Zamkowej. Obecnie częściowo zachowany w bryle kościoła z XIX wieku, który obecnie pełni funkcję domu kultury. |
||
== Gród obronny == |
|||
Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną [[1329]] roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej, Ottona z Luterbergu, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu "znacznych"<ref name=":0" />. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat<ref name=":0" />. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez zakonnego brata z tytułem wójta<ref name=":0" />. Król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy [[Pokój kaliski 1343|traktatu pokojowego w Kaliszu]]<ref name=":0" />. |
Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną [[1329]] roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej, Ottona z Luterbergu, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu "znacznych"<ref name=":0" />. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat<ref name=":0" />. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez zakonnego brata z tytułem wójta<ref name=":0" />. Król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy [[Pokój kaliski 1343|traktatu pokojowego w Kaliszu]]<ref name=":0" />. |
||
== Zamek od XIV do poł. XVI wieku == |
|||
Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedcz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów<ref name=":0" /><ref>Sławiński Ireneusz, ''Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne'', Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu</ref>. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z [[Blanki|blankami]] ([[Krenelaż|krenlażem]]). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą [[most zwodzony]]<ref name=":0">[http://kpbc.umk.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F49797%2Fmdd_600001.djvu&p=6 Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach''<nowiki> [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</nowiki>]</ref>. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej po śmierci króla [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]] opanował bez walki książę mazowiecki [[Siemowit IV]], który nadał go swojemu stronnikowi [[Bartosz Wezenborg|Bartoszowi z Wezenburga]]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]]. |
Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedcz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów<ref name=":0" /><ref>Sławiński Ireneusz, ''Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne'', Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu</ref>. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z [[Blanki|blankami]] ([[Krenelaż|krenlażem]]). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą [[most zwodzony]]<ref name=":0">[http://kpbc.umk.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F49797%2Fmdd_600001.djvu&p=6 Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach''<nowiki> [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</nowiki>]</ref>. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej po śmierci króla [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]] opanował bez walki książę mazowiecki [[Siemowit IV]], który nadał go swojemu stronnikowi [[Bartosz Wezenborg|Bartoszowi z Wezenburga]]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]]. |
||
== Zamek od poł. XVI do XIX wieku == |
|||
⚫ | Do 1960 roku w |
||
W latach 1551-1554 roku zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też okrągłą wieżę renesansową attyką<ref>J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, ''Atlas zabytków architektury w Polsce'', Warszawa 1967, s. 19-20</ref>. Sądzić należy, że wieża po przebudowie z XVI wieku była otynkowana, ponieważ opisywano ją jako ''Wieżę Białą,'' w opozycji do prostokątnej ceglanej ''Wieży Czerwonej,'' w której przed przebudową znajdowała się stara brama zamkowa<ref name=":0" />. Dawną wieżę bramna nadbudowano o dwie kondygnacje w konstrukcji ryglowej, które mieściły komory i pokład strzelecki. Na gotyckich piwnicach zbudowano przylegający do okrągłej wieży nowy budynek mieszkalny zwany ''Kamienicą'' o wymiarach 11,47 x 28,42 metra<ref name=":0" />. U podnóża wzgórza zamkowego znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane ''Przygródkiem'', gdzie znajdowała się kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek nie został zniszczony w czasie [[Potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]], jednak jako coraz mniej wygodny dla urzędujących starostów ulegał coraz większej rujnacji<ref name=":0" />. W 1766 i 1789 roku zamek opisano jako bardzo zniszczony. W 2 połowie XVIII wieku na przygródku zbudowano kryty dachówką parterowy pałacyk starosty Jakuba Zygmunta Kretkowskiego<ref name=":0" />. |
|||
== Zamek od XIX do XXI wieku == |
|||
⚫ | Ruiny zamku zostały częściowo rozebrane przed 1820 rokiem, a budynek ''Kamienicy'' przebudowano na [[kościół (budynek)|kościół]] [[Protestantyzm|ewangelicki]]. Z dawnego zamku zachowała się [[wieża]] zamieniona po 1860 roku na [[dzwonnica|dzwonnicę]], sklepione [[piwnica|piwnice]] oraz przyziemie murów obwodowych. Do 1960 roku w dawnym kościele mieścił się magazyn zbożowy. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w dniu 14.11.1967. Dzięki działalności Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków i Odbudowy Zamku obiekt w 1969 roku przejęto oficjalnie od gminy ewangelickiej i w 1973 roku rozpoczęto jego remont. W dniu 11 grudnia 1977 roku w zamku rozpoczął działalność Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, który mieści się w tym miejscu do dzisiaj. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Linia 44: | Linia 50: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
*[http://kpbc.umk.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F49797%2Fmdd_600001.djvu&p=6 Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach''<nowiki> [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</nowiki>] |
*[http://kpbc.umk.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F49797%2Fmdd_600001.djvu&p=6 Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach''<nowiki> [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</nowiki>] |
||
*Pietrzak Jan, ''Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej'' |
*Pietrzak Jan, ''Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności,'' Łódź 2003 |
||
* |
*[[Leszek Kajzer]], Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: ''Leksykon zamków w Polsce,'' Warszawa, [[Wydawnictwo „Arkady”|Arkady]], 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3 |
||
*Kajzer Leszek, ''Wieże zamków prowincji wielkopolskiej'' |
*[http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=23470 Kajzer Leszek, ''Wieże zamków prowincji wielkopolskiej''<nowiki> [w:] Archaeologia Historica Polona, Tom 12, 2002</nowiki>] |
||
*W. |
*Posadzy W., ''Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza'', Poznań 1962 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15 |
||
*Z. |
*Nawrocki Z., ''Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska'', Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie |
||
*Sławiński Ireneusz, ''Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne'', Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu; |
*Sławiński Ireneusz, ''Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne'', Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu; |
||
*''Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych'', cz. 1-2, Toruń 1973-1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu |
*''Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych'', cz. 1-2, Toruń 1973-1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu |
||
{{DEFAULTSORT:Przedecz}} |
{{DEFAULTSORT:Przedecz}} |
Wersja z 13:16, 17 lip 2018
nr rej. 242/20 z 14.11.1967[1] | |
Ruiny zamku w Przedczu | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ul. Zamkowa |
Rozpoczęcie budowy |
XIV w. |
Położenie na mapie Przedeczy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego | |
Położenie na mapie gminy Przedecz | |
52°19′55″N 18°53′57″E/52,331944 18,899167 |
Zamek w Przedczu – zamek zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości Przedecz w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, nad jeziorem Przedecz, przy ulicy Zamkowej. Obecnie częściowo zachowany w bryle kościoła z XIX wieku, który obecnie pełni funkcję domu kultury.
Gród obronny
Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną 1329 roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej, Ottona z Luterbergu, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu "znacznych"[2]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat[2]. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez zakonnego brata z tytułem wójta[2]. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu[2].
Zamek od XIV do poł. XVI wieku
Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedcz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów[2][3]. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z blankami (krenlażem). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą most zwodzony[2]. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej po śmierci króla Ludwika Węgierskiego opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV, który nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło.
Zamek od poł. XVI do XIX wieku
W latach 1551-1554 roku zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też okrągłą wieżę renesansową attyką[4]. Sądzić należy, że wieża po przebudowie z XVI wieku była otynkowana, ponieważ opisywano ją jako Wieżę Białą, w opozycji do prostokątnej ceglanej Wieży Czerwonej, w której przed przebudową znajdowała się stara brama zamkowa[2]. Dawną wieżę bramna nadbudowano o dwie kondygnacje w konstrukcji ryglowej, które mieściły komory i pokład strzelecki. Na gotyckich piwnicach zbudowano przylegający do okrągłej wieży nowy budynek mieszkalny zwany Kamienicą o wymiarach 11,47 x 28,42 metra[2]. U podnóża wzgórza zamkowego znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane Przygródkiem, gdzie znajdowała się kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek nie został zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego, jednak jako coraz mniej wygodny dla urzędujących starostów ulegał coraz większej rujnacji[2]. W 1766 i 1789 roku zamek opisano jako bardzo zniszczony. W 2 połowie XVIII wieku na przygródku zbudowano kryty dachówką parterowy pałacyk starosty Jakuba Zygmunta Kretkowskiego[2].
Zamek od XIX do XXI wieku
Ruiny zamku zostały częściowo rozebrane przed 1820 rokiem, a budynek Kamienicy przebudowano na kościół ewangelicki. Z dawnego zamku zachowała się wieża zamieniona po 1860 roku na dzwonnicę, sklepione piwnice oraz przyziemie murów obwodowych. Do 1960 roku w dawnym kościele mieścił się magazyn zbożowy. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w dniu 14.11.1967. Dzięki działalności Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków i Odbudowy Zamku obiekt w 1969 roku przejęto oficjalnie od gminy ewangelickiej i w 1973 roku rozpoczęto jego remont. W dniu 11 grudnia 1977 roku w zamku rozpoczął działalność Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, który mieści się w tym miejscu do dzisiaj.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-26] .
- ↑ a b c d e f g h i j Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
- ↑ Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu
- ↑ J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967, s. 19-20
Bibliografia
- Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
- Pietrzak Jan, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3
- Kajzer Leszek, Wieże zamków prowincji wielkopolskiej [w:] Archaeologia Historica Polona, Tom 12, 2002
- Posadzy W., Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza, Poznań 1962 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15
- Nawrocki Z., Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska, Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie
- Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu;
- Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych, cz. 1-2, Toruń 1973-1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu