Stary Dzierzgoń: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 45: Linia 45:


== Historia ==
== Historia ==
Grodzisko [[Prusowie|pruskie]], przypuszczalnie będące centrum osadniczym [[Pomezania|Pomezanii]]<ref>{{Cytuj |autor = Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii |tytuł = Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002) |data = 2002 |data dostępu = 2019-08-21 |wydawca = Toruń |url = http://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=42137}}</ref>. Grodzisko użytkowane było także jeszcze podczas [[I powstanie pruskie|I powstania pruskiego]]. Po zajęciu [[Prusy Górne|Prus Górnych]] przez [[zakon krzyżacki]] w [[1249]] roku, przez pewien czas także placówka krzyżacka, gdzie zawarto pokój między Prusami a Zakonem Krzyżowym<ref>Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 203</ref>. Badania archeologiczne wykazały pozostałości drewnianej wieży. Pierwotnie uważano grodzisko za twór germański, ale badania weryfikacyjne obaliły tę, postawioną przez [[Gustaf Kossinna|Gustafa Kossinnę]], tezę.
Grodzisko [[Prusowie|pruskie]], przypuszczalnie będące centrum osadniczym [[Pomezania|Pomezanii]]<ref>{{Cytuj |autor = Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii |tytuł = Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002) |data = 2002 |data dostępu = 2019-08-21 |wydawca = Toruń |url = http://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=42137}}</ref>. Do najwcześniejszych informacji na temat istnienia warowni w okolicy Starego Dzierzgonia należy przekaz kronikarza [[Piotr z Dusburga|Piotra z Dusburga]], który nawiązując do wydarzeń [[I powstanie pruskie|I powstania pruskiego]] (1242–1249), napisał, że rycerze zakonni w wigilię Bożego Narodzenia podstępnie zdobyli „gród Pomezanów” (castrum Pomesanorum)<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Gazda Daniel |tytuł = Wielokulturowy Obiekt Warowny na Górze Zamkowej oraz Gród Cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i Materiały |data dostępu = 2019-08-29 |url = https://www.academia.edu/38171075/Wielokulturowy_Obiekt_Warowny_na_G%C3%B3rze_Zamkowej_oraz_Gr%C3%B3d_Cyplowy_w_Starym_Dzierzgoniu._Studia_i_Materia%C5%82y |język = en}}</ref>. W okresie powstania pruskiego przeciwko Krzyżakom Prusom wspieranym przez pomorskiego księcia [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka]] udało się jeszcze na krótko odbić go z rąk Krzyżaków<ref name=":0" />. Nie mogąc go odbić Krzyżacy zbudowali warownię w Dzierzgoniu<ref name=":0" />. Po zajęciu [[Prusy Górne|Prus Górnych]] przez [[zakon krzyżacki]] w [[1249]] roku, przez pewien czas była to placówka krzyżacka, gdzie zawarto pokój między Prusami a Zakonem Krzyżowym<ref>Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 203</ref>. Badania archeologiczne wykazały pozostałości drewnianej wieży zbudowanej przez Krzyżaków na wałach pruskiego grodu, która została spalona podczas II powstania pruskiego<ref name=":0" />. Pierwotnie uważano grodzisko za twór germański, ale badania weryfikacyjne obaliły tę, postawioną przez [[Gustaf Kossinna|Gustafa Kossinnę]], tezę. W wyniku podziału, dokonanego 18 grudnia 1250 r. między biskupem pomezańskim a krzyżakami, Stary Dzierzgoń wraz z całością dawnej pruskiej ziemi Lingwars trafił pod zwierzchnictwo Zakonu, administracyjnie wchodząc w skład komornictwa Morany<ref name=":0" />.


Stary Dzierzgoń został założony przez [[komtur]]a [[Dzierzgoń|dzierzgońskiego]] Gunthera von Arnsteina pod nazwą Alde Kirsburg (Stary Kiszpork) w 1312 r.<ref>Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. {{ISBN|83-902165-0-7}}, s. 147</ref> jako wieś czynszowa na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]], na 80 włókach. [[Sołtys]] otrzymał 8 włók a cztery przeznaczono na utrzymanie kościoła.
Akt lokacyjny wsi Stary Dzierzgoń wystawił 14 kwietnia 1312 r. w Przezmarku komtur dzierzgoński [[komtur]] [[Dzierzgoń|dzierzgoński]] Gunther von Arnstein pod nazwą Alde Kirsburg (Stary Kiszpork) w 1312 r.<ref>Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. {{ISBN|83-902165-0-7}}, s. 147</ref> jako wieś czynszowa na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]], na 80 włókach. [[Sołtys]] otrzymał 8 włók a cztery przeznaczono na utrzymanie kościoła.


Kościół w miejscowości został zbudowany w XIV wieku. W latach późniejszych był przebudowywany. Od 1591 r. mieściła się w Starym Dierzgoniu parafia [[luteranizm|ewangelicka]]. W miejscowości mieszkała także ludność polska; księgi starostwa w [[Przezmark]]u z 1601 r. wymieniają nazwiska: Jan Wira, Bartosz Wircha, Jędrzej Naroga, Szymon Szkolnik, Michał Subnik, Jan Kopacznik, Jerzy Zawiel, Benedykt Rostópka, Jakub Mróz, Stanisław i Marcin Klucznicy.
Kościół w miejscowości został zbudowany w XIV wieku. W latach późniejszych był przebudowywany. Od 1591 r. mieściła się w Starym Dierzgoniu parafia [[luteranizm|ewangelicka]]. W miejscowości mieszkała także ludność polska; księgi starostwa w [[Przezmark]]u z 1601 r. wymieniają nazwiska: Jan Wira, Bartosz Wircha, Jędrzej Naroga, Szymon Szkolnik, Michał Subnik, Jan Kopacznik, Jerzy Zawiel, Benedykt Rostópka, Jakub Mróz, Stanisław i Marcin Klucznicy.

Wersja z 13:24, 29 sie 2019

Stary Dzierzgoń
{{{rodzaj miejscowości}}}
ilustracja
Państwo pomorskie
Powiat

sztumski

Gmina

Stary Dzierzgoń

Liczba ludności (2006)

410

Strefa numeracyjna

55

Kod pocztowy

82-450[1]

Tablice rejestracyjne

GSZ

SIMC

0157121

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak
Brak mapy: pomorskie
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}

Stary Dzierzgoń (dawniej Stary Kiszpork, niem. Alt Christburg[2]) – wieś w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, w gminie Stary Dzierzgoń, której jest siedzibą. Leży na terenie krainy historycznej Prusy Górne.

Miejscowość leży przy skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 515 z drogą wojewódzką nr 519. W skład sołectwa Stary Dzierzgoń wchodzą również miejscowości Bartne Łąki, Białe Błoto, Piaski Morąskie, Zakręty i Zamek.

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego, należącej do dekanatu Dzierzgoń, diecezji elbląskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Stary Dzierzgoń[3][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0157144 Białe Błoto przysiółek

Nazwa

12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Stary Dzierzgoń[2].

Historia

Grodzisko pruskie, przypuszczalnie będące centrum osadniczym Pomezanii[5]. Do najwcześniejszych informacji na temat istnienia warowni w okolicy Starego Dzierzgonia należy przekaz kronikarza Piotra z Dusburga, który nawiązując do wydarzeń I powstania pruskiego (1242–1249), napisał, że rycerze zakonni w wigilię Bożego Narodzenia podstępnie zdobyli „gród Pomezanów” (castrum Pomesanorum)[6]. W okresie powstania pruskiego przeciwko Krzyżakom Prusom wspieranym przez pomorskiego księcia Świętopełka udało się jeszcze na krótko odbić go z rąk Krzyżaków[6]. Nie mogąc go odbić Krzyżacy zbudowali warownię w Dzierzgoniu[6]. Po zajęciu Prus Górnych przez zakon krzyżacki w 1249 roku, przez pewien czas była to placówka krzyżacka, gdzie zawarto pokój między Prusami a Zakonem Krzyżowym[7]. Badania archeologiczne wykazały pozostałości drewnianej wieży zbudowanej przez Krzyżaków na wałach pruskiego grodu, która została spalona podczas II powstania pruskiego[6]. Pierwotnie uważano grodzisko za twór germański, ale badania weryfikacyjne obaliły tę, postawioną przez Gustafa Kossinnę, tezę. W wyniku podziału, dokonanego 18 grudnia 1250 r. między biskupem pomezańskim a krzyżakami, Stary Dzierzgoń wraz z całością dawnej pruskiej ziemi Lingwars trafił pod zwierzchnictwo Zakonu, administracyjnie wchodząc w skład komornictwa Morany[6].

Akt lokacyjny wsi Stary Dzierzgoń wystawił 14 kwietnia 1312 r. w Przezmarku komtur dzierzgoński komtur dzierzgoński Gunther von Arnstein pod nazwą Alde Kirsburg (Stary Kiszpork) w 1312 r.[8] jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim, na 80 włókach. Sołtys otrzymał 8 włók a cztery przeznaczono na utrzymanie kościoła.

Kościół w miejscowości został zbudowany w XIV wieku. W latach późniejszych był przebudowywany. Od 1591 r. mieściła się w Starym Dierzgoniu parafia ewangelicka. W miejscowości mieszkała także ludność polska; księgi starostwa w Przezmarku z 1601 r. wymieniają nazwiska: Jan Wira, Bartosz Wircha, Jędrzej Naroga, Szymon Szkolnik, Michał Subnik, Jan Kopacznik, Jerzy Zawiel, Benedykt Rostópka, Jakub Mróz, Stanisław i Marcin Klucznicy.

Stary Dzierzgoń był siedzibą urzędu leśnego, któremu podlegała Puszcza Pruska. Pod koniec XVIII w. utworzono dwa nadleśnictwa, jedno w Starym Dzierzgoniu, drugie w Siemianach.

Szkoła w Starym Dzierzgoniu powstała pod koniec XVII wieku. Przed 1945 r. była to szkoła trzyklasowa z trzema nauczycielami. Do szkoły w Starym Dzierzgoniu uczęszczali także uczniowie z Bartnych Łąk, Zakrętu i leśnictwa Białe Błota.

W 1782 r. w miejscowości odnotowano 53 domy („dymy”), w 1817 r. było już 59 domów z 422 mieszkańcami, a w 1858 r. – 74 domy i 674 mieszkańców. W 1831 r. po separacji powstał przysiółek Piaski. W 1919 r. w Starym Dzierzgoniu było 735 mieszkańców. W 1939 r. gmina Stary Dzierzgoń liczyła 254 gospodarstwa domowe i 988 mieszkańców.

W 1973 r. Stary Dzierzgoń należał do powiatu morąskiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Przy drodze do Susza lipa o obwodzie 5,5 m, a na obok cmentarza sosna o obwodzie 3 m.

Zabytki


Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
  2. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002), Toruń, 2002 [dostęp 2019-08-21].
  6. ↑ a b c d e Gazda Daniel, Wielokulturowy Obiekt Warowny na Górze Zamkowej oraz Gród Cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i Materiały [online] [dostęp 2019-08-29] (ang.).
  7. ↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 203
  8. ↑ Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 147
  9. ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 32 ​​ISBN 83-7200-631-8

Bibliografia

  • Morąg. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1973.
  • Seweryn Szczepański, Osadnictwo średniowieczne wokół Starego Dzierzgonia, [w:] Wielokulturowy obiekt warowny na Górze Zamkowej oraz gród cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i materiały, red. nauk. Daniel Gazda, Wydawnictwo Trzecia Strona, Warszawa 2018, ss. 37-55 ISBN: 978-83-64526-72-5 https://www.academia.edu/38098142
Gmina Stary Dzierzgoń
Wsie
Osady
Osada leśna
Integralne.
części wsi

Herb gminy Stary Dzierzgoń

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stary_Dzierzgoń&oldid=57367794”