Stefania Ulanowska
 Portret Stefanii Ulanowskiej z książki „Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej“, 1893 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci |
po 1912 |
| Zawód, zajęcie |
etnolożka, pisarka, folklorystka |
Stefania Ulanowska (ur. 1839 na Białorusi, zm. po 1912) – pisarka i folklorystka, jedna z pierwszych polskich etnolożek; współpracowniczka polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie; badaczka symboliki ludowej, problematyki obyczajowej i języka łatgalskiego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Dokładne miejsce i data urodzenia Stefanii Ulanowskiej nie są znane. Z jej opowiadania Dziewięć i pół dusz. Z pamiętnika starej obywatelki (1912) wynika, że urodziła się w 1839 roku na „ukochanej Białorusi”, którą mogła być wschodnia, białoruska część guberni witebskiej lub północno-wschodnie krańce guberni mohylewskiej[1]. Jej ojcem był Edmund Bolewski, a matką Józefa Gacaska[1]. Ojciec zmarł wcześnie, dlatego Stefanię wychowywała matka[1]. Była także jej pierwszą nauczycielką[1]. W późniejszych latach Stefania „pobierała systematyczną naukę”, jednak szczegóły nie są znane[1].
2 czerwca 1860 roku poślubiła Władysława Ulanowskiego herbu Sulima w kościele Stefani w Maryenhausie[2]. Władysław skończył prawo oraz medycynę. Dwa lata później w Baltynowie urodził się ich jedyny syn, Adam. Tego roku rodzina przeprowadziła się do Wilna[2]. Mieszkała tam jednak krótko ze względu na powstanie styczniowe i zesłanie Władysława do Rosji. W 1871 roku, po powrocie z Rosji, Ulanowscy przenieśli się do Krakowa, gdzie Władysław zamierzał uzyskać stopień doktora medycyny, jednak dwa lata później zmarł na cholerę. Ulanowska wraz z synem przenieśli się z powrotem na Łotwę[2].
W kolejnych latach Ulanowska wiele podróżowała, co było związane z edukacją syna, a także badaniami terenowymi, które prowadziła. Wiele faktów z jej życia znanych jest z jej korespondencji z J. A. Karłowiczem. Pod koniec życia wróciła prawdopodobnie na rodzinną Białoruś, co można wywnioskować z jednego z ostatnich napisanych przez nią utworów, Dziewięć i pół dusz… Data i miejsce okoliczności śmierci Stefanii, a także szczegóły pochówku nie są znane.
Praca zawodowa[edytuj | edytuj kod]
Działalność naukowa[edytuj | edytuj kod]
Działalność naukowa Stefanii Ulanowskiej rozpoczęła się w 1883 wraz z jej pierwszą publikacją Godne święta w górach. Jednakże, z tej samej lektury wynika, że już wcześniej prowadziła – jak to sama określiła – „poszukiwania ludowe”. Wzrost liczby badań w tym czasie był najprawdopodobniej związany z usamodzielnieniem się syna. Pod koniec lat 80 mieszkała w Wielonach, gdzie zbierała materiały i pisała pracę naukową o Łotyszach z tej okolicy. W latach 90 przeprowadziła się do Moskwy, gdzie pisała korespondencje do „Kuriera Warszawskiego”, a także wzięła udział w zbiorowym dziele Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej. W tym czasie pracowała również jako nauczycielka domowa. Badaczka posługiwała się językami rosyjskim, angielskim, francuskim, niemieckim oraz łatgalskim[3]. Nauczyła się ich w drodze samokształcenia.
Dorobek naukowy[edytuj | edytuj kod]
Ulanowska była jedną z ośmiu kobiet, które w drugiej połowie XIX wieku zbierały materiały ludoznawcze i wysyłały je do Akademii Umiejętności w Krakowie. W wydawnictwach Akademii opublikowano również ponad 60 tekstów jej autorstwa. Były to tytuły w dziedzinie literatury pięknej, nowele, sztuki teatralne, a przede wszystkim eseje o symbolice ludowej, a także kilka monografii. Do tych ostatnich zaliczają się prace o kulturze ludowej wsi Łukówiec, o Łotyszach z Wielon i okolic oraz o kulturze mieszkańców Woli Filipowskiej i wsi Ponice[3]. W ocenie Rataja, są one szczególnie interesujące dla etnografów, ponieważ jej opracowania oparte są na dogłębnej znajomości opisywanej rzeczywistości, a metody, które stosowała podczas badań terenowych były nowoczesne jak na owe czasy. Stosowała obserwację uczestniczącą oraz przeprowadzała wywiady. Tematy, jakie podejmowała, również wykraczały poza ramy czasowe, w jakich żyła, dotykając m.in. obyczajowość seksualną czy problematykę obyczajową grup nienależących do grupy dominującej[4].
Łotysze Inflant polskich [...][edytuj | edytuj kod]
Jednym z jej najważniejszych i najobszerniejszych dzieł są trzytomowe Łotysze Inflant polskich, a w szczególności z gminy wielońskiej pow. Rzeżyckiego. Obraz etnograficzny przez Stefaniję Ulanowską. Prace te, będące wynikiem badań terenowych nad łatgalską odmianą języka łotewskiego, zostały opublikowane w „Zbiorze Wiadomości do Antropologii Krajowej”. Są one zbiorem łatgalskich pieśni, przysłów, bajek i zagadek, przetłumaczonych na język polski. W 2011 roku reedycja dzieł Ulanowskiej została wydana przez łotewskich badaczy[5].
Wybrane publikacje[edytuj | edytuj kod]
- Godne święta w górach (1883)
- Co to jest rękawka? (1884)
- Róża w poezyi i obyczaju naszym i obcym (1886, Tygodnik Ilustrowany)
- Na ojcowiźnie. Dramat w 5 aktach. Ulanowska Stefania i Szczepański Alfred (1889, Biblioteka Dwutygodnika Illustrowanego „Świat”)
- Łotysze Inflant polskich, a w szczególności z gminy wielońskiej pow. Rzeżyckiego. Obraz etnograficzny przez Stefaniję Ulanowską, cz I–III (1891, 1892, 1895[6])
- Wystawa środkowo-azjatycka w Moskwie (1891)
- Na odmiennych nutach, [w:] Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866–1891) (1893)
- Dziewięć i pół dusz. Z pamiętnika starej obywatelki (1912)[7]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 267, ISBN 978-83-64465-10-9.
- ↑ a b c Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 268, ISBN 978-83-64465-10-9.
- ↑ a b Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2017, s. 271, ISBN 978-83-64465-10-9.
- ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 272, ISBN 978-83-64465-10-9.
- ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 274, ISBN 978-83-64465-10-9.
- ↑ Wersja cyfrowa wydania z 1895 r. w serwisie Polona.pl
- ↑ Andrzej Rataj, Stefania Ulanowska. Tajemniczy życiorys, niepublikowane fragmenty twórczości.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. Tom IV, pod redakcją E. Fryś-Pietraszkowej i A. Spiss. Wrocław-Kraków 2007
- Stefania Ulanowska. Tajemniczy życiorys, niepublikowane fragmenty twórczości, Andrzej Rataj