Systematyzacja miast i wsi
Systematyzacja miast i wsi (rum. sistematizarea orașelor și satelor) – program przymusowych przesiedleń ludności z mniejszych miejscowości, głównie wsi, do osiedli rolniczo-przemysłowych i miast, rozpoczęty w 1974 w Rumunii. Wprowadzona przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe po wizycie Nicolae Ceaușescu w Korei Północnej, systematyzacja przyniosła wiele negatywnych skutków gospodarczych i społecznych, które odczuwalne są do dziś[2][3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1971 roku Nicolae Ceaușescu odbył podróż zagraniczną do Korei Północnej, gdzie zapoznał się z doktryną Dżucze. Doktrynę tę zapragnął zaadaptować do rumuńskich warunków, jako że łączyła ona marksistowsko-leninowski model społeczeństwa z silnym nacjonalizmem i gospodarczą autarkią. Program systematyzacji został uchwalony podczas X Kongresu Rumuńskiej Partii Komunistycznej w 1972 roku a następnie przyjęty przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe jako ustawa nr 58/1974[4]. Systematyzacja miała w swoich założeniach doprowadzić do społecznej i gospodarczej odnowy Rumunii[5]. Mimo wprowadzenia stosownego prawodawstwa, stan rumuńskiej gospodarki w latach 1970. nie pozwalał na pełną realizację programu[6]. Dopiero fala powodzi w 1975 roku i trzęsienie ziemi w 1977 roku doprowadziły do przyspieszonego wprowadzenia go w życie – przede wszystkim w Bukareszcie, ale także w mniejszych miastach–ośrodkach administracyjnych niewydolnych okręgów, które przebudowano tak, aby mogły przyjąć większą liczbę ludności[6][7]. Wykorzystując zniszczenia spowodowane przez katastrofy naturalne jako pretekst, wyburzano też budynki zniszczone w niewielkim stopniu, a także w ogóle nietknięte[8]. Przekształcenia centrum stolicy są w Rumunii potocznie nazywane „Ceaușimą”[1]. Do 1989 roku zniszczono i przebudowano przynajmniej 29 miast, wśród nich duże ośrodki, takie jak Botoszany, Gałacz, Jassy, Konstanca, Krajowa, Pitești czy Suczawa[6].
Przebieg procesu[edytuj | edytuj kod]
Głównym założeniem systematyzacji było to, że mniejsze miejscowości są „nieracjonalne”, a sam proces miał służyć modernizacji rumuńskich obszarów wiejskich, w latach 60. XX wieku charakteryzujących się wysokim poziomem biedy i odpływem ludności[9]. Planowano do roku 1990 podwoić liczbę miast poprzez przekształcanie większych wsi w osiedla rolniczo-przemysłowe o charakterze miejskim (por. osiedle typu miejskiego w Polsce Ludowej) i rozbudowę istniejących miast o wielkie zespoły mieszkaniowe z prefabrykatów[6], a także przymusowe przesiedlanie ludności z likwidowanych miejscowości[10]. Liczbę wsi odgórnie ograniczano[11]. Zmniejszenie obszaru przeznaczonego pod zabudowę wiejską miało służyć także poprawie warunków dla rolnictwa[12]. Systematyzacja dotknęła również miasta, w których starszą zabudowę burzono, zastępując ją zabudową wielorodzinną[7][2]. Modelowym przykładem procesu miała być rodzinna wieś Ceaușescu, Scornicești, w której w miejsce wiejskiej, drewnianej zabudowy wybudowano kilkupiętrowe bloki i duży stadion[13]. W wielu regionach realizacja założeń systematyzacji daleka była od spójnej polityki przestrzennej i stanowiła hamulec dla lokalnego rozwoju[11], głównie przez absurdalne założenia, jak np. wymuszanie budowy domów o przynajmniej dwóch kondygnacjach i ograniczenie wielkości działek do 250 m²[12].
Po katastrofalnych w skutkach powodziach i trzęsieniu ziemi w drugiej połowie lat 70. XX wieku systematyzacja wkroczyła na szerszą skalę do miast – z powodu braku funduszy inwestycje w obszary wiejskie znacznie ograniczono[14]. Rozpoczęto wyburzanie zabytkowych zespołów staromiejskich, argumentując niszczenie zabudowy tym, jakoby nie spełniały one norm bezpieczeństwa i stanowiły zagrożenie w wypadku kolejnych trzęsień ziemi[1][7]. W miejsce starówek miały powstać tzw. „centra obywatelskie” (rum. centre civice, l.poj. centru civic)[11]. Szczególnie gorliwie projekty systematyzacyjne wdrażano w Bukareszcie[1], ale wyburzenia i późniejsze przebudowy dotknęły większość dużych ośrodków miejskich[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Roxana Ruscior: „Ceauşima” – cum a fost demolat cartierul Uranus. [dostęp 2015-07-21]. (rum.).
- ↑ a b Rejmer 2013 ↓.
- ↑ Scurtu 2005 ↓, s. 152-156.
- ↑ Legea nr. 58/1974 privind sistematizarea teritoriului şi localităţilor urbane şi rurale. [dostęp 2015-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (rum.).
- ↑ Scurtu 2005 ↓, s. 154.
- ↑ a b c d e Ilarion Tiu. Ceaușescu și problema sistematizarii rurale. „Sfera Politicii”. 178. (rum.).
- ↑ a b c Sistematizarea României. [dostęp 2015-07-21]. (rum.).
- ↑ Monica Mărgineanu-Cârstoiu. Edificii bucureștene demolate în 1977. „Revista monumentelor istorice”. 1/2, 1993-1994. (rum.).
- ↑ Demel 1986 ↓.
- ↑ Distrugerea satelor şi urbanizarea forţată în perioada comunistă. [dostęp 2015-07-21]. (rum.).
- ↑ a b c Mihnea Berindei: Distrugerea satelor româneşti în arhivele Comitetului Central. [dostęp 2015-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-22)]. (rum.).
- ↑ a b Bachman 1989 ↓.
- ↑ Agnieszka Skieterska: Wioska Ceausescu wchodzi do Europy. [dostęp 2015-07-21].
- ↑ Scurtu 2005 ↓, s. 154-155.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ronald D. Bachman: Romania. A Country Study. Washington, DC: GPO. [dostęp 2015-07-21]. (ang.).
- Juliusz Demel: Historia Rumunii. Wrocław: Ossolineum, 1986.
- Małgorzata Rejmer: Bukareszt. Kurz i krew. Wołowiec: Czarne, 2013. ISBN 978-83-7536-539-9.
- Ioan Scurtu: Istoria contemporană a României (1918-2005). București: Editura Fundației România de Mâine, 2005. ISBN 973-725-454-6. (rum.).
