Tyran północny

Tyran północny
	Tyrannus tyrannus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	tyrankowate
Podrodzina	tyranki
Plemię	Tyrannini
Rodzaj	Tyrannus
Gatunek	tyran północny
Synonimy
	Lanius tyrannus Linnaeus, 1758;
	Lanius tyrannus Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tyran północny^[4], tyran piripiri (Tyrannus tyrannus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae). Wędrowny, pospolity na obszarze swojego występowania. Gniazduje od zachodnio-środkowej i południowej Kanady po południowe Stany Zjednoczone, odlatuje w stadach na zimowiska w Ameryce Południowej aż po północną Argentynę (najczęściej jednak zimuje w zachodniej Amazonii^[5]). Nie wyróżnia się podgatunków^[2]^[6].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Rozmiary: długość ciała ok. 19–23 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 33–38 cm^[7]
Masa ciała: ok. 33–55 g^[7]
Wygląd zewnętrzny: Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała ciemnoszary, głowa czarna. Na czubku głowy czerwona plamka, bardzo rzadko widoczna; samce częściej niż samice stroszą te piórka. Długie, ciemne skrzydła, z białymi krawędziami lotek. Spód ciała biały, na piersi niewyraźny szary nalot. Ogon czarny z białym końcem. Młode mają ciemniejszy, brązowawy spód ciała.
Głos: Przenikliwy, niemelodyjny świergot. Odstraszając intruzów ze swojego terytorium lęgowego, wydaje hałaśliwe, wybuchające okrzyki^[7].
Zachowanie: Często przesiaduje na eksponowanych stanowiskach – drutach, płotach, tyczkach, czubkach drzew i krzewów. Poza sezonem lęgowym tworzy luźne, niewielkie stada. Bardzo agresywnie broni swojego terytorium lęgowego, atakuje i przepędza nawet dużo większe od siebie ptaki, jak wrony czy sokoły. Niekiedy nawet ląduje na grzbiecie intruza, aby skuteczniej go przepłoszyć.

Środowisko[edytuj | edytuj kod]

Tereny otwarte, sady, zadrzewienia śródpolne i skraje większych zadrzewień. Często nad strumieniami. Potrzebuje otwartych przestrzeni, aby żerować, oraz drzew i krzewów dla założenia gniazda^[7]^[8].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Odżywia się głównie owadami łapanymi w locie. Podczas żerowania przesiaduje na drutach lub tyczkach, zrywa się by złapać przelatującego owada i powraca na to samo miejsce. Na zimowiskach zjada również jagody i inne małe owoce, a zrywając je z krzewów zawisa w powietrzu^[7].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Wyprowadza jeden lęg w roku, od początku czerwca do lipca.

Gniazdo: Budowa gniazda zajmuje jeden do dwóch tygodni^[5]. Zwarta, mocna konstrukcja w kształcie koszyczka, uwita z gałązek i źdźbeł traw, wysłana sierścią i miękkimi częściami roślin. Umieszczone często w pobliżu wody, na konarze drzewa lub na krzewie, a czasem na wierzchołku pniaka lub palika.
Jaja: Samica składa 3–4 białe, nakrapiane jaja o wymiarach 2,1–2,7 na 1,6–2 cm^[5]. Jeżeli podrzuci mu jaja pasożyt lęgowy – starzyk brunatnogłowy, zostają one wyrzucone z gniazda.
Wysiadywanie: 14–17 dni^[7].
Pisklęta: Są karmione przez rodziców przez kilka tygodni od wyklucia^[8]. Opuszczają gniazdo w wieku 16–17 dni^[5].

Status[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje tyrana północnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Organizacja Partners in Flight w 2019 roku szacowała liczebność populacji na około 26 milionów dorosłych osobników^[3]^[5]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3]^[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Tyrannus tyrannus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Mobley, J.: Eastern Kingbird (Tyrannus tyrannus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-03-24].
↑ ^a ^b ^c Tyrannus tyrannus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tyrannini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eastern Kingbird Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2023-09-27]. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tyrant flycatchers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-16]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eastern Kingbird Identification. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-03-16].
↑ ^a ^b Eastern Kingbird Info. Dakota Birds. [dostęp 2014-05-17].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Tyrannus tyrannus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Mobley, J.: Eastern Kingbird (Tyrannus tyrannus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-03-24].

[iucn-3] Tyrannus tyrannus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tyrannini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-16].

[aablh-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eastern Kingbird Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2023-09-27]. (ang.).

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tyrant flycatchers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-16]. (ang.).

[aab-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eastern Kingbird Identification. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-03-16].

[db-8] Eastern Kingbird Info. Dakota Birds. [dostęp 2014-05-17].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]