Przejdź do zawartości

Adib asz-Sziszakli

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adib asz-Sziszakli
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1909
Hama

Data i miejsce śmierci

27 września 1964
Ceres

prezydent Syrii
Okres

od 11 lipca 1953
do 25 lutego 1954

Poprzednik

Fawzi Silu

Następca

Haszim al-Atasi

premier Syrii
Okres

od 19 lipca 1953
do 1 marca 1954

Poprzednik

Fawzi Silu

Następca

Sabri al-Asali

Adib asz-Sziszakli
‏أديب الشيشكلي‎
Ilustracja
generał generał
Data i miejsce urodzenia

1909
Hama

Data śmierci

27 września 1964

Przebieg służby
Lata służby

przed 1948–1954

Siły zbrojne

Francuskie Siły Zbrojne
Siły Zbrojne Syrii

Główne wojny i bitwy

I wojna izraelsko-arabska

Późniejsza praca

emigracja

Adib asz-Sziszakli (ur. 1909, zm. 27 września 1964) – syryjski wojskowy, organizator zamachu stanu w grudniu 1949 w Republice Syryjskiej, sprawujący w kraju władzę dyktatorską do 1953.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z regionu Hamy, z rodziny sunnickiej[1]. Karierę wojskową rozpoczął w sformowanych przez francuskie władze mandatowe Wojskach Specjalnych[2].

19 grudnia 1949, jako pułkownik[2], przejął władzę w Republice Syryjskiej drogą zamachu stanu. Był to trzeci zamach stanu w Syrii w r. 1949[3]. 27 grudnia sformowany został rząd, na czele którego stanął Chalid al-Azm[3]. Było to wyrazem początkowych dążeń asz-Sziszaklego, by porozumieć się ze starą syryjską elitą, złożoną z miejskich notabli z Aleppo i Damaszku, a nawet na odzyskanie przez nią wpływów, jakie straciła za sprawą wzrostu znaczenia armii[2]. Prezydentem kraju został Haszim al-Atasi. Debatę polityczną w kraju w kolejnych kilku miesiącach zdominowała kwestia nowej konstytucji. W jej toku wyszły na jaw także inne różnice między działającymi jeszcze w kraju partiami, dotyczące socjalnej działalności państwa, systemu podatkowego oraz stosunku prawa świeckiego do prawodawstwa religijnego[3].

W 1951 asz-Sziszakli radykalnie zmienił kurs polityczny i rozpoczął sprawowanie władzy w sposób autorytarny, dążąc do całkowitej wymiany elit władzy i przeprowadzenia szeroko zakrojonych reform. W grudniu 1951 rozwiązał syryjski parlament, zaś w kwietniu roku następnego zdelegalizował partie polityczne[2]. Celem dyktatora była centralizacja państwa i zniwelowanie różnic konfesyjnych i etnicznych. Asz-Sziszakli odebrał druzom i alawitom dotychczasową autonomię, podporządkowując ich ogólnemu systemowi prawnemu Syrii, jak również zlikwidował system konfesyjnej reprezentacji w organach władzy wprowadzony przez francuskie władze mandatowe[2]. Według niektórych źródeł jego ostatecznym celem była budowa homogenicznego, arabskiego i muzułmańskiego (sunnickiego) państwa[1]. W szczególności asz-Sziszakli opierał się w swoich rządach na wojskowych wywodzących się z tej samej prowincji, co on sam, umożliwiając im łatwy awans w hierarchii wojskowej[1]. Odrębne wysiłki dyktatora dotyczyły zagospodarowania prowincji Al-Dżazira, gdzie wspierał rozwój rolnictwa i osadnictwo stanowiących dotąd mniejszość muzułmańskich Arabów[2].

Asz-Sziszakli, wbrew wiązanym z nim nadziejom i własnym pierwotnym projektom, nie przeprowadził natomiast reformy rolnej[2]. Domagali się jej coraz lepiej zorganizowani syryjscy chłopi, którzy w 1951 i 1952 zorganizowali z inspiracji Partii Socjalistycznej wystąpienia antyfeudalne[3]. Pod ich wpływem powstały stosowne akty prawne[2][3], lecz nigdy nie doszło do ich praktycznej realizacji. Już jednak sam fakt ich powstania zniechęcił zamożnych notabli miejskich, będących także właścicielami ziemskiego, do osoby asz-Sziszaklego[2]. Starał się on uzyskać poparcie feudałów, nowelizując ustawy o reformie rolnej w taki sposób, by wprowadzić do nich na tyle wysokie limity posiadanej ziemi, że nie objęły one syryjskich majątków[3]. Także pod wpływem notabli asz-Sziszakli skierował wojsko do pacyfikowania kolejnych wystąpień chłopskich[3]. Mimo wszystko dyktator cieszył się pewnym poparciem jedynie w Damaszku, nie zbudował zaplecza w Aleppo, nie miał także pełnego oparcia w coraz bardziej skłóconej wewnętrznie armii[2].

W listopadzie 1951 asz-Sziszakli ponownie przeprowadził zamach stanu, aresztował prezydenta i rząd, mianował nową głową państwa gen. Fauziego as-Silu, swojego bliskiego współpracownika. Umacniając dyktaturę wojskową, osadzał oficerów na kluczowych stanowiskach państwowych. W kwietniu 1952 powstała monopartyjna, masowa organizacja o nazwie Arabski Ruch Wyzwolenia[3]. Dążąc do ugruntowania swojej władzy, w lipcu 1953 asz-Sziszakli sam ogłosił się prezydentem i premierem Syrii na mocy znowelizowanej konstytucji[2]. Referendum, które potwierdziło te decyzje, odbyło się z pogwałceniem demokratycznych procedur[3]. Jego decyzja przyniosła skutki odwrotne od zamierzonych - przeciwko pułkownikowi wystąpiły wszystkie siły polityczne w kraju, które w listopadzie 1953 utworzyły Front Narodowego Sprzeciwu. Miesiąc wcześniej partie zbojkotowały wybory parlamentarne, w których wystartował jedynie prezydencki Arabski Ruch Wyzwolenia, zdobywając komplet mandatów[2]. Fala protestów, które ogarnęły cały kraj, grożąc mu wojną wewnętrzną, a wreszcie bunt garnizonu w Aleppo, zmusiły asz-Sziszaklego do ucieczki z Syrii w grudniu 1953. Oznaczało to koniec dyktatury wojskowej w Syrii[2].

Obalony dyktator schronił się początkowo w Libanie, następnie uciekł do Arabii Saudyjskiej, gdy przeżył zamach zorganizowany na niego przez druzyjskiego polityka Kamala Dżumblatta. W czerwcu 1956 zgodził się, za namową rządu irackiego, wziąć udział w próbie nowego zamachu stanu w Syrii finansowanej przez Irak i kierowanej przez Syryjską Partię Socjal-Nacjonalistyczną na czele z Hasanem Dżadidem. Ostatecznie stwierdził, że plan zamachu ma niewielkie szanse powodzenia i wycofał się z udziału w przewrocie, który z tego powodu nie doszedł do skutku (spisek został wykryty, a asz-Sziszakli skazany na śmierć in absentia). Wyjechał do Europy, a stamtąd do Brazylii, gdzie w 1960 osiadł na stałe i gdzie w 1964 został zamordowany[4].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c N. van Dam: The Struggle for Power in Syria. Politics and Society under Asad and the Ba'ath Party. London: I.B. Tauris, 2011, s. 28-29. ISBN 978-1-84885-760-5.
  2. a b c d e f g h i j k l m Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 232-233. ISBN 978-83-04-05039-6.
  3. a b c d e f g h i Ł. Fyderek: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 38-41. ISBN 978-83-7638-111-4.
  4. S. M. Moubayed, Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000, Cune Press, 9781885942418, s. 340.