Anna Wasilewska (rolniczka)
| Data urodzenia |
ok. 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
16 sierpnia 1945 |
| Przyczyna śmierci |
rozstrzelanie |
| Zawód, zajęcie |
rolniczka |
| Miejsce zamieszkania |
Zucielec |
| Narodowość |
polska |
| Wyznanie |
katolicyzm |
| Małżeństwo |
Jan Wasilewski |
| Dzieci |
Stanisław, Kazimierz, Jerzy |
| Odznaczenia | |
| |
Anna Wasilewska (ur. ok. 1894, zm. 16 sierpnia 1945 w Zucielcu) – polska rolniczka, mieszkanka wsi Zucielec nieopodal Trzciannego, odznaczona wraz z mężem i synami medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Została zamordowana, prawdopodobnie przez członków podziemia antykomunistycznego, krótko po zakończeniu II wojny światowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Ukrywanie Żydów[edytuj | edytuj kod]
Wychowała się w ubóstwie i bez rodziców[1]. W czasie II wojny światowej wraz z mężem Janem oraz synami Stanisławem, Kazimierzem i Jerzym prowadziła gospodarstwo rolne we wsi Zucielec nieopodal Trzciannego[2].
W 1942 roku[3], gdy okupanci niemieccy przystąpili do likwidacji gett w Okręgu Białostockim, zgodziła się wraz z mężem udzielić schronienia żydowskim uciekinierom[2]. Miała wtedy około 48 lat[1].
Początkowo Wasilewscy przyjęli pod swój dach pięcioosobową rodzinę Kijaków, jednakże z powodu trudności z zapewnieniem wyżywienia dla tak licznej grupy, Kijakowie przenieśli się po pewnym czasie do innej polskiej rodziny[4]. Niedługo później u Wasilewskich znaleźli schronienie bracia Zvi[a] i Dawid Mroczkowscy (Jan znał ich ojca i dziadka), a także Marja (Maśka) Fiszko[2][5][b]. Wszyscy oni uciekli z getta w Trzciannem[5]. Troje Żydów ukrywało się u Wasilewskich przez blisko dwa lata[6]. Początkowo mieszkali w domu gospodarzy[2]. Później urządzono dla nich kryjówki: na strychu, gdzie przechowywano siano, oraz w ziemiance wykopanej pod oborą[6]. Rodzina ukrywała Żydów bezinteresownie[1][7]. W złożonym po wojnie zeznaniu dla instytutu Jad Waszem Zwi Mroczkowski podkreślał także życzliwość, którą Wasilewscy na okazywali co dzień jemu i jego bratu[2][8].
Fakt, iż Wasilewscy ukrywali Żydów, stał się po pewnym czasie znany okolicznym mieszkańcom. Jeden z sąsiadów złożył na nich donos do niemieckiej żandarmerii. Uratował ich wtedy daleki krewny, który pracował na posterunku w charakterze tłumacza. Zdołał on przekonać Niemców, iż denuncjator zgłosił się na posterunek z prośbą o udzielenie zgody na ubój świni. Pewnego razu do gospodarstwa mieli także przybyć partyzanci z żądaniem wydania Żydów, czemu jednak Anna stanowczo się sprzeciwiła[9].
Troje Żydów ukrywało się u Wasilewskich do chwili wkroczenia Armii Czerwonej. Niedługo potem bracia Mroczkowscy przenieśli się do Knyszyna (według innej wersji – do Białegostoku)[2], skąd następnie wyemigrowali do Izraela. Dawid prawdopodobnie zginął w czasie wojny sześciodniowej, natomiast Zvi utrzymywał listowny kontakt z Wasilewskimi aż do połowy lat 90.[10] Z kolei 21-letnia Maśka Fiszko powróciła do Trzciannego i zamieszkała w jednym z pokojów w swoim rodzinnym domu, który w czasie okupacji został przejęty przez polską rodzinę. Nie domagała się zwrotu nieruchomości. Niemniej niedługo później, gdy wracała do Trzciannego z odwiedzin u Wasilewskich, została uprowadzona i zamordowana przez miejscowych Polaków[11].
Śmierć[edytuj | edytuj kod]
18 kwietnia 1945 roku do gospodarstwa Wasilewskich wtargnęli uzbrojeni napastnicy, których Kazimierz Wasilewski opisywał po latach jako „bandę” lub „partyzantów”. Anna i jej synowie zostali pobici, a ich gospodarstwo gruntownie ograbiono. Według relacji Kazimierza Wasilewskiego napastnicy szukali złota lub pieniędzy, które w ich przekonaniu rodzina musiała otrzymać od ukrywanych Żydów. Mieli także oznajmić, że napad i pobicie jest „karą” za ukrywanie Żydów[12].
Anna Wasilewska rozpoznała napastników. Według relacji jej synów miała zwrócić się do ks. Stanisława Mikulskiego – ówczesnego proboszcza parafii w Trzciannem, którego uważano za nieformalnego przywódcę „partyzantów”[c] – z prośbą o pomoc w odzyskaniu zrabowanych koni[13][14]. Z kolei według relacji mieszkańców Trzciannego, które przytacza w swej książce Mirosław Tryczyk, kobieta miała rozpoznać jednego z napastników podczas mszy, gdyż pojawił się w kościele w zrabowanej koszuli, należącej do jej zmarłego męża. Miała wtedy publicznie oskarżyć mężczyznę o napaść i zagrozić, że zgłosi się do Urzędu Bezpieczeństwa, jeśli ukradzione konie nie zostaną zwrócone[15].
W obawie przed kolejnym napadem Wasilewscy przez długi czas nocowali poza domem. Nie zapobiegło to jednak tragedii[14]. 16 sierpnia 1945 roku gospodarstwo zostało ponownie napadnięte przez tę samą grupę „partyzantów”, a Annę zgwałcono i zastrzelono na oczach synów[14][16]. Według braci Wasilewskich proboszcz Mikulski odmówił zamordowanej katolickiego pogrzebu, co miało być formą kary za to, że po pierwszym napadzie rozpoznała napastników[d]. Ostatecznie pod wpływem nalegań jej dalszej rodziny zgodził się poświęcić trumnę, jednakże nie pozwolił wprowadzić jej do kościoła, ani nie odprowadził jej na cmentarz[13][15].
31 maja 1988 roku Anna Wasilewska została pośmiertnie odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. To samo odznaczenie nadano jej mężowi i trzem synom[2].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Występujący w niektórych źródłach pod imieniem Hirsz. Patrz: Konopa 2016 ↓, s. 10.
- ↑ Takie nazwisko podawał Kazimierz Wasilewski. Z kolei według jego brata Stanisława dziewczyna nosiła nazwisko Szpak. Patrz: Konopa 2016 ↓, s. 10.
- ↑ Prawdopodobnie był on powiązany z Armią Krajową, a później z podziemiem antykomunistycznym (patrz: Sychowicz 2005 ↓, s. 128). Przed wojną był znany z antysemickich poglądów (patrz: Tryczyk 2020 ↓, s. 115).
- ↑ Według Kazimierza Wasilewskiego duchowny miał powiedzieć: „Nie trzeba było poznawać”. Patrz: Konopa 2016 ↓, s. 19.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Konopa 2016 ↓, s. 11.
- ↑ a b c d e f g Gutman 2009 ↓, s. 791.
- ↑ Tryczyk 2020 ↓, s. 112.
- ↑ Tryczyk 2020 ↓, s. 112–113.
- ↑ a b Konopa 2016 ↓, s. 10.
- ↑ a b Tryczyk 2020 ↓, s. 114.
- ↑ Tryczyk 2020 ↓, s. 117.
- ↑ Tryczyk 2020 ↓, s. 117–118.
- ↑ Konopa 2016 ↓, s. 12–13.
- ↑ Konopa 2016 ↓, s. 13–14.
- ↑ Konopa 2016 ↓, s. 14–15.
- ↑ Konopa 2016 ↓, s. 15–16.
- ↑ a b Konopa 2016 ↓, s. 18–19.
- ↑ a b c Tryczyk 2020 ↓, s. 115.
- ↑ a b Tryczyk 2020 ↓, s. 116.
- ↑ Konopa 2016 ↓, s. 16–17.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Israel Gutman (red.): Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu: Polska. T. II. Kraków: Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, 2009. ISBN 978-83-87-832-59-9.
- Łukasz Konopa. Trzcianne – studium przypadku. Wojna polsko-polska o Żydów w relacjach świadków. „Studia Litteraria et Historica”. 5, 2016. ISSN 2299-7571.
- Krzysztof Sychowicz. Kościół katolicki w województwie białostockim wobec podziemia antykomunistycznego w latach 1945–1953. „Pamięć i Sprawiedliwość”. 4/2 (8), 2005. ISSN 1427-7476.
- Mirosław Tryczyk: Drzazga. Kłamstwa silniejsze niż śmierć. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2020. ISBN 978-83-240-4876-2.