Antoni Xiężopolski
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk technicznych | |
| Specjalność: kolejnictwo | |
| Alma Mater | |
| Profesura | |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. |
1922-1936 |
Antoni Xiężopolski (ur. 6 września 1861 w Wieliszewie, zm. 21 maja 1951 w Warszawie) – polski inżynier, zasłużony dla polskiego kolejnictwa konstruktor parowozów, profesor Politechniki Warszawskiej, wywarł znaczny wpływ na budowę polskiego taboru kolejowego oraz na wyższe szkolnictwo kolejowe.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Należał do pokolenia doświadczonych specjalistów, którzy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócili do kraju, by wziąć udział w organizowaniu od podstaw zarówno polskich wyższych szkół, jak i przemysłu.
Był synem Andrzeja Xieżopolskiego, dzierżawcy majątku Wieliszewo w gminie Nieporęt i Marii z Majeranowskich. Ukończył w 1882 Gimnazjum Realne w Łowiczu, następnie odbył studia w Petersburskim Instytucie Technologicznym[1]. W latach od 1887 do 1900 pracował na Kolei Nikołajewskiej, zajmując się projektowaniem i budową taboru kolejowego. W 1897 przeszedł do służby państwowej i został wysłany do Stanów Zjednoczonych, gdzie latach od 1898 do 1900 pracował przy konstruowaniu i budowie lokomotyw dla Kolei Wschodniochińskiej. W 1903 powrócił do przemysłu, pełniąc funkcję dyrektora technicznego lub naczelnego w największych zakładach taboru kolejowego na terenie ówczesnej Rosji: w Rewlu (obecnie Tallinn), Rydze, a w czasie I wojny światowej w Piotrogrodzie. Po wybuchu rewolucji październikowej został powołany przez Lenina do składającego się z dziesięciu inżynierów i dziesięciu robotników Zarządu Rejonowego Zakładów Przemysłu Ciężkiego, któremu podlegały najważniejsze przedsiębiorstwa w Piotrogrodzie, w tym słynne Zakłady Putiłowskie. Niezależnie od swojej pracy konstruktorskiej w przemyśle, prowadził od 1896 do 1921 roku kursy projektowania parowozów w Petersburskim Instytucie Technologicznym. Po zawarciu między Niemcami i bolszewikami traktatu brzeskiego, podjął usiłowania w celu repatriacji do Polski, na co jednak zezwolono w lutym 1918 jedynie jego rodzinie, sam natomiast uzyskał zgodę na to dopiero po traktacie ryskim kończącym wojnę polsko-bolszewicką.
Po powrocie do Polski w końcu sierpnia 1921 otrzymał propozycję uruchomienia na Politechnice Warszawskiej Wydziału Mechanicznego Kolejowego, by umożliwić kształcenie specjalistów niezbędnych dla powstającego w Polsce przemysłu kolejowego. Nominację profesorską otrzymał od Naczelnika Państwa w kwietniu 1922. Niezależnie od zajęć na uczelni, brał udział w pracach Rady Technicznej przy Ministrze Kolei, a także był stałym konsultantem tego Ministerstwa w sprawach konstrukcji nowego taboru kolejowego dla PKP. Na Politechnice pracował aż do emerytury, na którą przeszedł w 1936 mając 75 lat. Katedrę objął po nim jego uczeń, prof. Kazimierz Zembrzuski.
Nadal jednak, do wybuchu II wojny światowej, pełnił funkcje doradcze i konsultacyjne na rzecz Ministerstwa i zakładów produkujących lokomotywy: H. Cegielski – Poznań, Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów oraz Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce S.A. w Chrzanowie. Wojnę przeżył w Warszawie. Po upadku powstania został wywieziony do Koniecpola. Do Warszawy wrócił już w czerwcu 1945 i mając 84 lat włączył się w odbudowę polskiego kolejnictwa, podejmując się kolejnych zadań doradczych i konsultacyjnych powierzanych mu przez Ministerstwo Kolei. Do jego obowiązków należało między innymi, jak określała jedna z umów zawartych z Ministerstwem ...narzucanie rozwiązań konstrukcyjnych nowych parowozów... Był czynny zawodowo aż do swojej śmierci. Zmarł w wieku 89 lat. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 140-6-5)[2].
Jego głównym osiągnięciem w czasach pobytu w Rosji był praca nad parowozami dla kolei transsyberyjskiej, co oprócz różnych znaczących modernizacji, obejmowało skonstruowanie trzech nowych typów parowozów, które były produkowane w znacznych ilościach. Jego zasługą w rozwoju kolejnictwa w Polsce – oprócz kształcenia nowych kadr inżynierów – była praca eksperta Ministerstwa Komunikacji, który ustalał założenia dla nowych projektów taboru kolejowego, takich jak np. dla międzywojennych parowozów OKz32, Ty37, Pt31 oraz parowozu pośpiesznego Pm36, który – zaprojektowany przez prof. inż. Kazimierza Zembrzuskiego i jego zespół w Fabloku, w Chrzanowie – został wyróżniony na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 i stał się ikoną polskiego przemysłu międzywojennego[3]. Prof. Xiężopolski był też pionierem budowy wagonów spalinowych.
Żonaty z Heleną Thileman, miał córkę Izasławę (ur. 1909, zm. 1993) absolwentkę SGH (1933), która wyszła za mąż za Edmunda Wojciechowskiego oraz syna Lecha (ur. 1911, zm. 1965 lub 66[4]) absolwenta Wydz. Inżynierii Lądowej PW (1935), pilota myśliwskiego w RAF podczas II wojny światowej[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu : (w rocznicę stulecia uczelni), Warszawa , 1933, s. 100.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: XIĘŻOPOLSCY I WOJCIECHOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-16].
- ↑ W Biurze Konstrukcyjnym Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce–Wspomnienia 1928-1944, autorstwa Kazimierza Zembrzuskiego
- ↑ a b Myśliwcy
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marek Pisarski, Koleje polskie 1842-1972, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1974, s. 74-75 (tam m.in. fotografia).
- Józef Piłatowicz, Antoni Xiężopolski, w: Słownik biograficzny techników polskich, zeszyt VI, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych, Warszawa 1995.
- Zbigniew Tucholski, Prof. Antoni Xiężopolski. Wybitny konstruktor taboru kolejowego, Katalog Wystawy w Muzeum Politechniki Warszawskiej, listopad 2010.
- Kazimierz Zembrzuski, W Biurze Konstrukcyjnym Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce - Wspomnienia 1928–1944, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2015
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Xiężopolski: Rys historyczny badań przyrodniczych Ukainy (1932) w bibliotece Polona