Bambus zwyczajny
| ||
![]() | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Klasa | okrytonasienne | |
Rząd | wiechlinowce | |
Rodzina | wiechlinowate | |
Rodzaj | bambus | |
Gatunek | bambus pospolity | |
Nazwa systematyczna | ||
Bambusa vulgaris Schrad Coll. Pl. 2: 26 1808[1] |
Bambus pospolity, bambus zwyczajny (Bambusa vulgaris, Bambusa balcooa[2]) – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Roślina rodzima dla Indochin i dla prowincji Yunnan w południowych Chinach. Jest szeroko uprawiana w wielu innych miejscach[3][4]. Spośród różnych gatunków bambusa jest największy i najłatwiej rozpoznawalny[5][6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Bambus pospolity należy do najbardziej rozpowszechnionych bambusów w tropikach i rejonach podzwrotnikowych. Chociaż głównie znany jest z uprawy, uciekające i naturalizowane populacje istnieją w tropikach i podzwrotnikach w Azji i poza nią[4][6]. B. vulgaris jest szeroko uprawiany we wschodniej, południowo-wschodniej i południowej Azji, a także tropikalnej Afryce, w tym w Madagaskarze[4][6]. Jest częsty w indo-malajskich lasach tropikalnych. Gatunek jest jednym z najczęściej spotykanych bambusów w Pakistanie, Tanzanii i Brazylii[7].
Był jednym z najwcześniej introdukowanych gatunków bambusa do Europy i spopularyzowany został w XVIII wieku jako roślina cieplarniana[8]. Na Hawaje został introdukowany prawdopodobnie w końcu XVIII wieku i stał się najpopularniejszą rośliną ozdobną[9]. Bambus pospolity jest szeroko uprawiany w Stanach Zjednoczonych i na Portoryko, od czasów introdukcji przez Hiszpanów w 1840 roku[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośnie w luźnych kępach. Źdźbła są bezkolcowe[10], cytrynowo-żółte z zielonymi paskami[11]. Źdźbła nie są proste, trudno je rozłamać, są nieelastyczne, grubościenne i początkowo mocne[12]. Źdźbła dorastają do 10–20 m wysokości i 4–10 cm grubości[4][13]. Początkowo są proste lub elastyczne (wyginają się w różne strony), zwisające na czubkach. Ściany są grube, węzły lekko rozdęte[14]. Międzywęźla mają 20–45 cm długości. Kilka gałązek może wyrosnąć z węzłów mniej więcej w połowie wysokości pędu oraz powyżej[10].
- Liście
- Ciemnozielone[12], kształtu lancetowatego [14].
- Kwiaty
- Rzadko obecne, podobnie owoce. W interwałach trwających kilka dziesięcioleci, cała populacja na danym obszarze zakwita naraz[15], a pojedyncze źdźbło wydaje wiele kwiatów[6].
Biologia[edytuj | edytuj kod]
Rośliny nie wydają nasion z powodu niewydolności pyłku, powodowanej przez nieregularne podziały mejotyczne[6]. Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą rozmnażania w uprawie jest obcinanie fragmentów pędów lub ich bocznych odgałęzień i ich sadzonkowanie. Na Filipinach odnotowano najlepsze wyniki ukorzeniania jednowęzłowych sadzonek pozyskiwanych z dolnych części sześciomiesięcznych źdźbeł[6]. Nawet gdy pień obumiera, nowe źdźbła wyrastają z jego podstawy, a nowe rośliny mogą wyrosnąć nawet z pni użytych w budowie płotów czy mostów[6]. Łatwe rozprzestrzenianie się wegetatywne bambusa pospolitego spowodowało, że jest często spotykany w naturze[6].
Średnia zawartość chemiczna: celuloza 41–44%, pentozy 21–23%, lignina 26–28%, popioły 1,7–1,9%, i krzemionka 0,6–0,7%[12].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Bambus pospolity należy do rodziny wiechlinowatych, do rodzaju Bambus, występującego w tropikalnych i subtropikalnych strefach Azji. Rodzaj Bambus przez długi czas był uznawany za najbardziej „prymitywne” trawy, głównie przez obecność podsadki, niezdeterminowane kwitnięcie, kwiaty o sześciu pręcikach i trzech znamionach słupka. Bambusowate są jednymi z najszybciej rosnących roślin na świecie.
Odmiany uprawne
Wyróżniane są trzy grupy odmian uprawnych[12]:
- rośliny z zielonymi łodygami
- rośliny z żółtymi łodygami (tzw. „złote bambusy”): zawsze żółta łodyga, czasem z zielonymi paskami o różnym natężeniu barwy. Mają grubsze ściany źdźbła od odmian zielonych. Odmiany te bywają opisywane jako Bambusa striata Lodd. ex Lindl.
- rośliny o łodygach zielonych osiągających do 3 m wysokości i 1–3 cm średnicy, z zapadniętymi ścianami w dolnych międzywęźlach (tzw. bambusy „Brzuch Buddy”). Grupa opisywana jako Bambusa wamin Brandis ex E.G. Camus.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
B. vulgaris najczęściej rośnie w pobliżu skarp rzecznych, poboczy dróg, na nieużytkach rolniczych i terenach otwartych[11]. Najlepiej rośnie w miejscach wilgotnych, ale toleruje też susze, także niskie temperatury[4][13]. Adaptuje się do wielu różnych rodzajów gleb[4], jednak najlepiej rośnie na glebach wilgotnych[13]. Może znieść temperaturę do -3 °C i może rosnąć na wysokości ponad 1500 m n.p.m.[13], ale w niedogodnych warunkach źdźbła rosną krótsze i cieńsze[6].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek jest sadzony w różnych miejscach w celu zapobiegania erozji gleby[11][6].
Zastosowanie dekoracyjne[edytuj | edytuj kod]
Jest szeroko stosowany jako roślina ozdobna[16] i jest bardzo popularny[17]. Często jest sadzony jako ogrodzenie i żywopłoty graniczne[4][16].
Zastosowanie w budownictwie konstrukcyjnym[edytuj | edytuj kod]
Łodygi i źdźbła są używane do budowy płotów i konstrukcji, szczególnie małych, tymczasowych schronień[4], podłóg, dachówek, boazerii i ścian, zbudowanych z uschniętych łodyg i pękniętych źdźbeł[6]. Źdźbło służy do wykonywania wielu części łodzi, w tym masztów, sterów, wysięgników i masztów żeglarskich. Jest również używany do produkcji mebli, wiatraków, fletów, wędek, uchwytów narzędzi, broni, łuków do sieci rybackich, fajek, rur irygacyjnych, rur destylacyjnych itp.[4]
Jest stosowany jako surowiec do produkcji celulozy papierniczej, zwłaszcza w Indiach[6][13]. Papier wykonany z tego gatunku ma wyjątkową wytrzymałość na rozerwanie, porównywalną do papieru z drewna iglastego. Może być również użyty do produkcji płyt wiórowych i elastycznych[6].
Roślina jadalna[edytuj | edytuj kod]
Młode pędy, gotowane lub marynowane są jadalne i są często spożywane w Azji[13][9]. Świeże pędy pozostają żółte po gotowaniu. Wywar z końców pędów miesza się ze sproszkowanymi nasionami łzawnicy pospolitej, co stanowi orzeźwiający napój pity na Mauritiusie[6]. Pędy są delikatne i białawe lub różowe, dobrze się konserwują[6].
Medycyna tradycyjna[edytuj | edytuj kod]
Złoty bambus jest uważany za tradycyjną roślinę leczniczą w Azji. Ma wiele zastosowań w zielarstwie, chociaż efekty nie są klinicznie udowodnione. W Jawie woda jest przechowywana w złocistych probówkach bambusowych jako lekarstwo na różne choroby. W Kongo liście są używane jako lek przeciwko odrze. W Nigerii stosuje się wlewy z macerowanych liści jako środek przeciwko chorobom wenerycznym i jako środek poronny – ostatnie działanie wykazuje skuteczność u królików[6][18].
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Choć nie nadaje się do małych pól, gdyż rośnie w dużych kępach, młode rośliny złotego bambusa można uprawiać w dużych pojemnikach. Złoty bambus rośnie dobrze w pełnym słońcu lub częściowym cieniu. Ochrona jest ważna, ponieważ zwierzęta często chowają się na młodych pędach. W Tanzanii zarządzanie uprawy B. vulgaris wymaga oczyszczenia gruntu wokół kęp[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Bambusa vulgaris Schrad.. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2017-06-04].
- ↑ Catalogue of Life: Bambusa vulgaris Nees, nom. illeg., catalogueoflife.org [dostęp 2017-03-20] (ang.).
- ↑ World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew, apps.kew.org [dostęp 2017-11-17] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Dieter Ohrnberger , The bamboos of the world, 1999, ISBN 978-0-444-50020-5 .
- ↑ Biology Pamphlets (Volume 741), s. 15, University of California, 1895
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q D. Louppe, A.A. Oteng-Amoako and M. Brink, Timbers (vol. 1), s. 100-103, PROTA, 2008, ISBN 978-90-5782-209-4
- ↑ Maxim Lobovikov, Lynn Ball and María Guardia, World bamboo resources, s. 13-18, Food & Agriculture Organization, 2007, ISBN 978-92-5-105781-0
- ↑ Ted Jordan Meredith, Timber Press pocket guide to bamboos, s. 49, Timber Press, 2009, ISBN 978-0-88192-936-2
- ↑ a b Horace Freestone Clay , Tropical Exotics, James C Hubbard, Rick Golt, wyd. Pbk. ed, Honolulu: University of Hawaii Press, 1987, s. 10, ISBN 978-0-8248-1127-3, OCLC 17864441 .
- ↑ a b Flora of North America Editorial Committee, Magnoliophyta: Commelinidae, s. 22, Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-531071-9
- ↑ a b c Bambusa vulgaris, OzBamboo; Retrieved: 2007-12-19
- ↑ a b c d Bambusa vulgaris, Protabase, Plant Resources of Tropical Africa
- ↑ a b c d e f A.N. Rao, V. Ramanatha Rao and John Dransfield, Priority species of bamboo and rattan, s. 25, Bioversity International, 1998, ISBN 978-92-9043-491-7
- ↑ a b Bambusa vulgaris, Flora of China, eFloras.com
- ↑ W. Arthur Whistler , Tropical ornamentals: a guide, Portland, Or.: Timber Press, 2000, s. 77-78, ISBN 978-0-88192-475-6, OCLC 42861832 .
- ↑ a b Najma Dharani , Field guide to common trees & shrubs of East Africa, Cape Town: Struik, 2002, s. 198, ISBN 978-1-86872-640-0, OCLC 50216029 .
- ↑ Ernest Braunton, The Garden Beautiful in California, s. 50, Applewood Books, 2008, ISBN 978-1-4290-1281-2
- ↑ MT Yakubu and BB Bukoye, Abortifacient potentials of the aqueous extract of Bambusa vulgaris leaves in pregnant Dutch rabbits, PubMed, National Center for Biotechnology Information, U.S. National Laibrary of Medicine