Bielinkowate

Bielinkowate
	Pieridae
	Duponchel, 1835
	Okres istnienia: kreda późna–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Wietek gorczycznik
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	motyle
Podrząd	Glossata
Infrarząd	motyle różnoskrzydłe
Nadrodzina	Papillonoidea
Rodzina	bielinkowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bielinkowate^[1], bielinki^[2] (Pieridae) – rodzina motyli z podrzędu Glossata i nadrodziny Papillonoidea. Liczy około 1100 opisanych gatunków. Kosmopolityczna. Jej przedstawiciele mają przednie skrzydła trójkątne, zaś tylne zaokrąglone i pozbawione ogonków. U gatunków palearktycznych barwa skrzydeł jest główne biała, żółta lub pomarańczowa.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Motyle te mają czułki długości od ⅓ do ½ krawędzi przedniego skrzydła, zakończone buławką lub stopniowo grubiejące. Na głowie obecne nagie oczy i owłosione, małe przyoczka^[2]. Przedplecze ma niezlane ze sobą pośrodku płytki boczne^[3]. Przednie skrzydła mają obrys trójkąta prosto- lub rozwartokątnego, zaś tylne są zaokrąglone i pozbawione ogonka. Liczba żyłek radialnych jest na przednich skrzydłach zredukowana do 4 lub do 3. Tylne skrzydła mają dwie żyłki aksylarne, przednie zaś – jedną^[2], opatrzoną ząbkiem na zewnętrznej krawędzi skrzydła^[3]. Ubarwienie skrzydeł u gatunków palearktycznych jest głównie białe, żółte lub pomarańczowe, natomiast u tropikalnych bardziej różnorodne^[2]. Za pigmentację łusek skrzydłowych odpowiada pteryna, co jest cechą synapomorficzną rodziny^[3]. W ubarwieniu skrzydeł często wyraźny jest dymorfizm płciowy, natomiast sezonowy jest słabiej zaznaczony^[2]. Synapomorfię stanowią również rozdwojone pazurki przednich odnóży^[3].

Gąsienice o walcowatych, zwykle zwężonych na obu końcach, skąpo i krótko owłosionych ciałach. U wielu gatunków są trujące dla ptaków. U nich oraz u poczwarek dominującą barwą jest zwykle zieleń^[2].

Biologia i znaczenie[edytuj | edytuj kod]

W Polsce wydają 1–2 pokolenia rocznie, w strefach cieplejszych nawet 7^[2].

Niektóre gatunki notowane są jako szkodniki. W Polsce są to głównie: bielinek kapustnik, bielinek rzepnik i niestrzęp głogowiec. Dwa pierwsze żerują na kapustowatych, zaś niestrzęp jest szkodnikiem drzew owocowych^[2].

Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]

Rodzina kosmopolityczna. Największą różnorodność osiąga w krainie neotropikalnej, gdzie występuje 46 taksonów rangi rodzajowej (rodzajów i podrodzajów), z których 32 to endemity. Krainę orientalną zamieszkuje 28 taksonów rangi rodzajowej, w tym 8 endemicznych. W Nearktyce te ich liczba wynosi 23, w tym 2 endemiczne, w krainie afrotropikalnej 19, w tym 8 endemicznych, w Palearktyce 18, w tym 3 endemiczne, a w krainie australijskiej 13, w tym 2 endemiczne^[3]. W Europie występuje około 30 gatunków^[2], z czego 17 wykazano z Polski^[4] (zobacz: bielinkowate Polski).

Taksonomia i ewolucja[edytuj | edytuj kod]

Bielinkowate to rodzina o dobrze wspartym monofiletyzmie, obejmująca około 1100 opisanych gatunków, zaliczanych do 83 rodzajów. Należą do nadrodziny Papillonoidea, ale ich pozycja jest niepewna – wg starszych analiz stanowią grupę siostrzaną paziowatych, wg nowszych zajmują pozycję siostrzaną względem kladu obejmującego rusałkowate, wielenowate i modraszkowate^[3].

Do 2006 wewnętrzna systematyka bielinkowatych bazowała głównie na intuicji. W tymże roku opublikowana została przez Brabyego i innych pierwsza analiza filogenetyczna grupy. Potwierdziła ona monofiletyzm tradycyjnie wyróżnianych podrodzin, natomiast zmodyfikowała systematykę podrodziny Pierinae. Na podstawie jej wyników zaproponowano następującą klasyfikację^[3]:

podrodzina: Pseudopontiinae
podrodzina: Dismorphiinae
podrodzina: Coliadinae
podrodzina: Pierinae
- klad: Colotis group – rodzaje: Colotis, Eronia, Gideona, Hebomoia, Ixias, Nepheronia, Pareronia, Pinacopteryx
- plemię: Anthocharidini
- rodzaj: Leptosia
- plemię: Pierini
  - podplemię: Appiadina
  - podplemię: Pierina
  - podplemię: Aporiina
incertae sedis – rodzaje: Elodina, Dixeia, Belenois

Pojawienie się bielinków szacuje się na okres między 112 a 82 milionami lat temu, przy czym najprawdopodobniej miało to miejsce w cenomanie lub turonie (kreda późna). Wiek rozejścia się linii ewolucyjnych podplemion Pierina i Aporiina oszacowano na około 60 milionów lat temu (paleocen)^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ David Carter: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 62. ISBN 83-85231-90-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Mieczysław Krzywicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 65-66. Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1962.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Michael F. Braby, Roger Vila, Naomi E. Pierce. Molecular phylogeny and systematics of the Pieridae (Lepidoptera: Papilionoidea): higher classification and biogeography. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 147, s. 239–275, 2006. The Linnean Society of London.
↑ Christopher Jonko: Pieridae Polski. [w:] Motyle Europy [on-line]. [dostęp 2016-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-22)].

[Carter-1] David Carter: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 62. ISBN 83-85231-90-0.

[Krzywicki-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Mieczysław Krzywicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 65-66. Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1962.

[Braby-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Michael F. Braby, Roger Vila, Naomi E. Pierce. Molecular phylogeny and systematics of the Pieridae (Lepidoptera: Papilionoidea): higher classification and biogeography. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 147, s. 239–275, 2006. The Linnean Society of London.

[Jonko-4] Christopher Jonko: Pieridae Polski. [w:] Motyle Europy [on-line]. [dostęp 2016-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-22)].

[1]

[2]

[3]

[4]