Brama Wysoka w Gryficach
53°54′42″N 15°11′50″E/53,911667 15,197222 nr rej. 52, nr decyzji Kl.V.-0/31/55 z 30 lipca 1955 r.
| |
 Południowa ściana bramy Wysokiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Gryfice |
| Adres |
Wysoka Brama 2 |
| Ukończenie budowy |
XV wiek |
Położenie na mapie Gryfic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gryfickiego  | |
Położenie na mapie gminy Gryfice  | |
| 53°54′42″N 15°11′50″E/53,911667 15,197222
| |
Brama Wysoka w Gryficach (niem. Hohes Tor) – jeden z elementów fortyfikacji miasta, zbudowany w XV w.
Położenie budowli[edytuj | edytuj kod]
Obecnie obiekt usytuowany jest w śródmieściu, jako najdalszy punkt zabudowy, w kierunku południowym Starego Miasta. Kalenicą zwrócony do ulicy Murarskiej i prostopadle do drogi wojewódzkiej nr 109 (część ul. Wysoka Brama). Prócz funkcji obronnych spełniał również rolę punktu poboru podatku (myta) dla wjeżdżających do ośrodka kupców, rzemieślników i okolicznych chłopów, którzy zamierzali sprzedawać swoje towary podczas targów i jarmarków.
Brama ta powstała w miejscu istniejącego wcześniej obiektu o podobnym przeznaczeniu, powstałego w 1300 r. W źródłach występowała pod różnymi nazwami, jako brama Szczecińska (łac.) valva Zezinensis, Kamieńska, Nowogardzka lub Stargardzka[1]. Nazwy te nawiązywały do grodów, do których wiodły średniowieczne trakty. Brama była jedną spośród trzech, które funkcjonowały w Gryficach[2]. Dziś obok bramy Kamiennej stanowi zabytkowy obiekt, który jest wpisany do rejestru zabytków dziedzictwa narodowego (nr rej. 52 z 30 lipca 1955 r.)[3] Brama do XVII w. była połączona z tzw. przedbramiem (barbakanem) przy pomocy drewnianego mostu nad fosą. Wraz z nimi oraz murem obronnym tworzyła południowy kompleks fortyfikacyjny miasta[4].
Wygląd zabytku[edytuj | edytuj kod]
Brama Wysoka zbudowana została na planie prostokąta (9,5 × 11,7 m)[5], wzniesiona z cegły według wiązania wendyjskiego[a] i w 3/5 części wysunięta poza linię murów obronnych. Ma 79 m² powierzchni i 426 m³ kubatury. Fasadą jest zwrócona do Starego Miasta. W części środkowej znajduje się przelot pod dwoma arkadami ostrołukowymi o drewnianym balkonowym stropie (pierwsza kondygnacja). Wewnątrz, przy arkadzie od strony miasta, występuje obustronne wgłębienie w murze (ślad brony). Obok otworu przelotowego (ściana północna) znajduje się wejście do górnych izb drugiej i trzeciej kondygnacji o łuku odcinkowym i stromych ceglanych schodach[5][6].
Nad arkadą w elewacji północnej, poniżej czworobocznych blend, widoczny jest fryz arkadkowy. Nad nim umieszczono pięć blend prostokątnych o jednym uskoku, tynkowanych na biało, z których trzy środkowe są większe, a dwie skrajne mniejsze. Te ostatnie przedzielone zostały pionową laską. Środkowe blendy przerywają późniejsze cztery otwory okienne (o pełnych łukach) w dwóch kondygnacjach. W elewacji południowej znajdują się również cztery otwory okienne, które zostały rozmieszczone na dwóch kondygnacjach i podobne do północnych skrajne i prostokątne blendy. Pod nimi występują mniejsze ostrołukowe, które przypominają ślepe bifora przedzielone słupkiem.
W bocznej, wschodniej elewacji zauważalne jest bogatsze rozczłonkowanie przy pomocy blend półkoliście zamkniętych. Jest ich siedem. Dwie szersze, skrajne ze ślepym maswerkiem zostały przedzielone pionową laską. Pod nimi występują bliźniacze i ostrołukowe, które nawiązują do biforium. Elewacja zachodnia przypomina wschodnią, z tymże występuje tu pięć blend, z czego jedna szersza z maswerkiem została przedzielona pionową laską. Pod nią usytuowano małą, biforową blendę. Z prawej strony natomiast umieszczono rząd trzech blend średnich, półkoliście zamkniętych.
Korpus budowli został obniżony po pierwszym pożarze miasta 1658 r. i pokryty czterospadowym dachem, z krótką kalenicą i małą czworoboczną wieżyczką. Rezultatem tego jest zachowany do dziś mieszany styl gotycko-renesansowy[6]. Od strony wschodniej widoczne są również pozostałości muru o wiązaniu wendyjskim, które były połączone z bramą[6].
Współczesna funkcja obiektu[edytuj | edytuj kod]
Obiekt po okresie wojen napoleońskich (XIX w.) przestał pełnić swą pierwotną funkcję. Brak jest informacji źródłowych o dalszym jego wykorzystaniu. Wiadomo tylko, że po II wojnie światowej stał niezagospodarowany. W latach 60. XX w. został zaadaptowany i wykorzystany przez Zespół Szkół Zawodowych w Gryficach (dziś Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Czesława Miłosza). Przez wiele lat organizowano tam imprezy o charakterze kulturalno-oświatowym. Znajdowało się w nim również mini muzeum, w którym zbierano ślady źródeł materialnych i pisanych. W latach 90. XX w. obiekt także był przeznaczony pod działalność kawiarnianą i gastronomiczną[6].
Uchwałą Rady Miejskiej w Gryficach z dn. 7 lutego 2006 r. bramę Wysoką przekazano Gryfickiemu Domu Kultury i zorganizowano w niej Muzeum Ziemi Gryfickiej. Jego oficjalne otwarcie nastąpiło kilka tygodni wcześniej, tj. 12 grudnia 2005 r. Zgromadzono tam eksponaty dotyczące dziejów Gryfic oraz zorganizowano Galerię „Brama” (wystawy artystyczne i małe koncerty kameralne)[7]. Po przebudowie w ramach I etapu rewitalizacji zabytków dziedzictwa kulturowego (2005 r.) – obiekt stał się jednocześnie punktem informacji turystycznej[8]. Realizacja projektu przewidywała m.in. remont ścian przyziemia; więźby i pokrycia dachowego; konserwację i zabezpieczenie stropów, przebudowę schodów prowadzących na wyższe kondygnacje; wymianę stolarki okiennej i drzwiowej oraz położenie nowej elewacji. W projekcie również uwzględniono wykonanie ścianek działowych, posadzek, progów, nowego przyłącza energetycznego, kanalizacji deszczowej, sanitarnej oraz wymianę instalacji wewnętrznych[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wiązanie polegało na ułożeniu w jednej warstwie (obok siebie) dwóch wozówek długości cegły i jednej prostopadle do pozostałych.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ S. Rzeszowski: Z dziejów Gryfic [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 71.
- ↑ Prócz bramy Wysokiej miasto posiadało również bramy: Kamienną i Reską. Ta ostatnia została rozebrana pod koniec XIX w. S. Rzeszowski: Z dziejów Gryfic [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 71,73.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ S. Rzeszowski: Z dziejów Gryfic [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 71,73,100.
- ↑ a b Urząd Miejski w Gryficach: Zabytki. [dostęp 2011-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-01)]. (pol.). W źródłach jest błędnie podawane, że obiekt został zbudowany na planie kwadratu. Za :K. Szczygieł: Raport o stanie zabytków w Gryficach [w]: K. Kozłowski (pod red.), Ziemia Gryficka 1945-1985. s. 128-129.
- ↑ a b c d K. Szczygieł: Raport o stanie zabytków w Gryficach [w]: K. Kozłowski (pod red.), Ziemia Gryficka 1945-1985. s. 128-129.
- ↑ Urząd Miejski w Gryficach, Uchwała RM w Gryficach, nr XXXIII/342/2006, z dn. 7 lutego 2006 r.
- ↑ Urząd Miejski w Gryficach: Kultura. [dostęp 2011-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-20)]. (pol.).
- ↑ A. Borgula. Duma z Gryfic. „Panorama gryficka”. , nr 11 (127), R. V. s. 9.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Źródła[edytuj | edytuj kod]
- Urząd Miejski w Gryficach, Uchwała RM w Gryficach, nr XXXIII/342/2006, z dn. 7 lutego 2006 r., Gryfice 2006.
Źródła online[edytuj | edytuj kod]
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
Opracowania[edytuj | edytuj kod]
- Rzeszowski S., Z dziejów Gryfic [w]: Białecki T. (pod red.), Ziemia Gryficka 1969, Gryfickie Towarzystwo Kultury w Gryficach, Szczecin 1971.
- Szczygieł K., Raport o stanie zabytków w Gryficach [w]: Kozłowski K. (pod red.), Ziemia Gryficka 1945-1985, Gryfickie Towarzystwo Kultury w Gryficach, Gryfice 1987.
Opracowania online[edytuj | edytuj kod]
- Urząd Miejski w Gryficach, Kultura (pol) [w]: Oficjalny serwis miasta, [dostęp 2011-07-31].
- Urząd Miejski w Gryficach, Zabytki (pol.), [w]: Oficjalny serwis miasta, [dostęp 2011-07-31].
Opracowania prasowe[edytuj | edytuj kod]
- Borgula A., Duma z Gryfic, "Panorama gryficka", nr 11 (127), R. V, Presspublica, Koninko, Gądki 2010.