Bronisława Szymkowiak
.png) Bronisława Szymkowiakówna (1931) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Partia |
Chrześcijańska Demokracja |
| Odznaczenia | |
   
| |
Bronisława Szymkowiak (ur. 17 września 1896 w Radzionkowie, zm. 12 czerwca 1975 w Katowicach) – polska działaczka społeczna i narodowa na Górnym Śląsku. Delegatka do Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu (1918), posłanka do Sejmu Śląskiego (1922–1929). Organizatorka tajnych służb sanitarnych w czasie powstań śląskich.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 17 września 1896 w Radzionkowie jako córka Antoniego i Marii z domu Kamińskiej. Matka pochodziła z Małopolski, ojciec zaś, z zawodu krawiec, był Wielkopolaninem. Antoni Szymkowiak od wczesnej młodości zaangażowany był w działalność niepodległościową. Zajmował się m.in. organizowaniem wycieczek do Krakowa dla Górnoślązaków w ramach umacniania ich postawy patriotycznej. Na jednej z takich wycieczek poznał swoją przyszłą żonę Marię[1].
W swym mieszkaniu Szymkowiak zgromadził imponujący zbiór polskich książek, które udostępniał czytelnikom dwa razy w tygodniu. Wzbudziło to niezadowolenie władz niemieckich, wskutek czego decyzją starostwa w Tarnowskich Górach księgozbiór zarekwirowano. W wyniku tych szykan w 1896 Szymkowiakowie wraz z maleńką córeczką Bronisławą przenieśli się do Katowic. Kilka miesięcy później Maria Szymkowiakowa zmarła, wychowaniem córki musiał się zająć ojciec[1].
W czasie I wojny światowej Bronisława przechowywała w swoim mieszkaniu przy ul. Andrzeja 2 w Katowicach księgozbiór tamtejszego Towarzystwa Czytelni Ludowych, którego działalność na czas wojny została zawieszona[2].
Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]
W 1918 roku została delegatką na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu[3].
Podczas wiecu kobiet 15 grudnia 1918 wybrano ją do Zarządu Wydziału Powiatowego Związku Towarzystw Polek w Katowicach, któremu udostępniła swoje mieszkanie na siedzibę[1].
Była założycielką Polskiego Związku Służby Domowej pod wezwaniem św. Zyty (1920). Stowarzyszenie prowadziło m.in. biuro pośrednictwa pracy dla kobiet chętnych do podjęcia zatrudnienia w charakterze służących. Dla kobiet zrzeszonych w związku Szymkowiakówna urządzała wycieczki do ważnych polskich miast: Częstochowy, Krakowa, Warszawy[1].
Od marca 1919 była członkinią Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Podczas I powstania (1919) pełniła służbę sanitarną, przechowywała i donosiła broń oraz leki. Z polecenia Polskiej Organizacji Wojskowej przed wybuchem II powstania wspólnie z Bożeną Sołtysówną podjęła się organizacji tajnych kursów sanitarnych[1].
W okresie plebiscytowym, w lutym 1920, z polecenia Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu, objęła kierownictwo sekcji kobiecej na powiat katowicki. Była członkiem Komisji Doradczej w Katowicach[1].
Od maja 1920 współredagowała czasopismo dla kobiet „Głos Polek” (później – „Głos Młodych Polek”), będące organem Związku Towarzystw Polek. Składało się ono przede wszystkim z tekstów publicystycznych i literackich, nawiązujących do bieżącej sytuacji politycznej i umacniających odbiorców w polskości. W dodatku dla dzieci, zatytułowanym „Nasz Przyjaciel”, publikowano treści dydaktyczno-wychowawcze: wiersze, baśnie, opowiadania, czytanki historyczne, teksty moralizatorskie[1]. Uczyła dzieci górników czytania i pisania w języku polskim[3].
Jako członkini Komitetu Przyjmowania Emigrantów Polskich organizowała zakwaterowanie i wyżywienie dla Polaków przybywających na Górny Śląsk w związku udziałem w plebiscycie. W dniu plebiscytu, 20 marca 1921, zasiadała w Komitecie Parytetycznym nadzorującym przebieg głosowania w Katowicach[1].
Podczas III powstania również otrzymała zadanie organizacji kursów sanitarnych. Z nakazu Naczelnych Wojsk Powstańczych i Delegatury Powstańczego Czerwonego Krzyża utworzyła ośrodek sanitarny i gospodarczy w Ligocie, do którego sprowadzała za pośrednictwem PCK żywność, a także wraz z przybyłymi z Poznania pielęgniarkami opatrywała powstańców[1].
Opiekowała się powstańczymi rodzinami, założyła też schronisko dla rekonwalescentów. W swoim mieszkaniu przechowywała broń i sztandary. Organizowała paczki dla powstańców przetrzymywanych w więzieniu policyjnym w Katowicach[3].
Po podziale Górnego Śląska, Szymkowiakówna z ramienia Towarzystwa Polek[1], którego była sekretarzem generalnym[4], opiekowała się polskimi uchodźcami z terenów przyznanych Niemcom. W jej mieszkaniu urządzono Biuro Pośrednictwa Pracy, oferujące emigrantom pomoc w znalezieniu pracy[1].
W 1922 weszła do Komitetu Przyjęcia Wojsk Polskich, które pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego wkroczyły 20 czerwca do Katowic[1].
24 września 1922, kandydując z listy Bloku Narodowego, otrzymała mandat poselski do Sejmu Śląskiego I kadencji[1]. Była najmłodszą posłanką[3] i jedną z dwóch kobiet wybranych do Sejmu Śląskiego[1]. W 1928 wraz z częścią posłów chadeckich i ludowych utworzyła prorządowy klub Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji[4], którego była sekretarzem[5].
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939, wyjechała do Krakowa, gdzie działała w konspiracji[3]. W 1942 została aresztowana przez gestapo i osadzona w więzieniu Montelupich, z którego została zwolniona warunkowo w 1943, oficjalnie ze względu na stan zdrowia, jednak jak wspominała: „Starania o zwolnienie moje były suto poparte materialnie”[1].
Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]
Na Śląsk powróciła w 1945[1] i podjęła pracę w hutnictwie[3]. Pełniła funkcję kierowniczki działu socjalnego w hucie „Ferrum”, później zaś w hucie „Kościuszko” w Chorzowie[4]. W 1958 przeszła na emeryturę. W latach 1965–1967 była ławnikiem ludowym. Współpracowała też ze Śląskim Instytutem Naukowym, na zlecenie którego w latach 60. opracowała biogramy działaczek polskiego ruchu kobiecego na Górnym Śląsku. Zmarła 12 czerwca 1975 w Katowicach[1].
Nagrody i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
Uchwałą Rady Państwa z 25 kwietnia 1972 została awansowana do stopnia podporucznika rezerwy Wojska Polskiego[2].
Za całokształt działalności w 1963 została uhonorowana Śląską Nagrodą im. Juliusza Ligonia, a w 1964 nadano jej Srebrną Odznakę Honorową za zasługi dla Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej[1].
Ponadto odznaczona została:
- Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
- Brązowym, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi
- Śląskim Krzyżem Powstańczym
- Śląskim Krzyżem Plebiscytowym
- Medalem Niepodległości[1]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Szymkowiakówna jest jedną z bohaterek filmu 5 kobiet Sejmu Śląskiego – fabularyzowanego dokumentu według pomysłu Małgorzaty Tkacz-Janik, w reżyserii Macieja Marmoli oraz Kamila Niesłonego[6], a także jedną z 30 bohaterek wystawy „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” powstałej w 2019 i opowiadającej o roli kobiet w śląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej. Koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki Marta Frej[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Anna Musialik. Wokół życia i spuścizny Bronisławy Szymkowiak. „Książnica Śląska”. t. 31, 2020.
- ↑ a b Alina Bednarz, Marta Dąbrowska-Okrasko: Patriotki ze Śląska. Historia Polskiego Ruchu Kobiecego na Górnym Śląsku. Stowarzyszenie ON/OFF. [dostęp 2021-03-09].
- ↑ a b c d e f Michalina Bednarek: Bronisława Szymkowiakówna. wyborcza.pl. [dostęp 2021-03-11].
- ↑ a b c Henryk Rechowicz: Sejm Śląski 1922–1939. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1971.
- ↑ Edward Długajczyk: Sanacja śląska 1926–1939. Zarys dziejów politycznych. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1983.
- ↑ 5 kobiet Sejmu Śląskiego. Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ 60 na 100: Sąsiadki. Wystawa. Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego. [dostęp 2021-03-08].