Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

Janusza Kurtyki 1
02-676 Warszawa

Data założenia

2014

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej”
Ziemia52°10′55,380″N 21°00′02,844″E/52,182050 21,000790
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej – wydzielona komórka w ramach Archiwum IPN, które udziela informacji o Polakach i obywatelach polskich innych narodowości będących ofiarami represji niemieckich i sowieckich w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu (1939–1956).

Zadania i działalność[edytuj | edytuj kod]

W maju 2014 r. została zainaugurowana działalność Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, utworzonego w ramach Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Jego głównym zadaniem jest udzielanie informacji na podstawie posiadanego zasobu o ofiarach represji niemieckich i sowieckich w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu (1939–1956). Centrum przeprowadza również poszukiwania osób zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów. Informacje są udostępniane osobom, które chcą udokumentować doznane represje, poszukują informacji o losach bliskich, badaczom i dziennikarzom zajmującym się tematyką II wojny światowej. W przypadku badaczy i dziennikarzy konieczne jest złożenie stosownego wniosku o udostępnienie materiałów zgodnie z ustawą o IPN[1].

Pamiątki przekazane rodzinom w ramach projektu #StolenMemory – Skradziona Pamięć

W latach 2017–2019 przedstawiciele Centrum brali udział w pracach Parlamentarnego Zespołu ds. Oszacowania Wysokości Odszkodowań Należnych Polsce od Niemiec za Szkody Wyrządzone w trakcie II Wojny Światowej. Celem prac Zespołu było ustalenie wielkości strat osobowych i materialnych poniesionych przez państwo polskie wskutek okupacji niemieckiej. W ramach współpracy z Zespołem Centrum udostępniło informacje ze swego zasobu aktowego[2]. We wrześniu 2018 r. została uruchomiona strona internetowa Centrum, która ułatwia kontakt z osobami zainteresowanymi poszukiwaniem informacji o losach swych krewnych[3]. W 2019 r. Centrum brało udział w projekcie upamiętnienia grupy Ładosia. Po przeprowadzeniu kwerend w zasobie ewidencyjnym odnaleziono dane dotyczące 998 osób[4].

Od 2020 r. Centrum współpracuje z Arolsen Archives – Międzynarodowym Centrum Prześladowań Nazistowskich w ramach projektu #StolenMemory – Skradziona Pamięć. Jego celem jest odnalezienie rodzin i zwrócenie pamiątek po ofiarach niemieckich represji. W posiadaniu archiwum w Niemczech znajduje się prawie 3000 rzeczy osobistych byłych więźniów obozów koncentracyjnych, m.in.: zegarki kieszonkowe i na rękę, pierścionki, portfele, zdjęcia rodzinne oraz przedmioty codziennego użytku. Należały one do więźniów z ponad 30 krajów, w tym również z Polski[5]. Dotychczas udało się odnaleźć wiele rodzin oraz zaprezentować wystawę #StolenMemory – Skradziona Pamięć w Warszawie, Bydgoszczy i Białymstoku[6].

W ramach swej działalności Centrum prowadzi i nadzoruje kilka projektów związanych z upowszechnianiem wiedzy o losach Polaków:

  • Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką – program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” został zainicjowany w 2006 roku przez Instytut Pamięci Narodowej, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ośrodek Karta. Jego podstawowym celem jest zebranie informacji o ofiarach II wojny światowej i osobach represjonowanych przez władze i organa bezpieczeństwa III Rzeszy w okresie od 1939 do 1945 roku. Od 2009 roku program prowadzony jest przez Fundację „Polsko-Niemieckie Pojednanie” i nadzorowany przez IPN. Projekt realizowany jest we współpracy z wieloma instytucjami zajmującymi się problematyką II wojny światowej, m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Archiwum Akt Nowych, Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach, Instytutem Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Baza danych składa się z ponad 5 milionów rekordów odnoszących się do losów obywateli polskich represjonowanych przez III Rzeszę. Tworzona jest na podstawie dokumentacji przechowywanej w polskich i zagranicznych archiwach, muzeach, miejscach pamięci i instytucjach. Dodatkowo informacje pochodzą od osób represjonowanych i ich rodzin. Wyszukiwarka zawiera rekordy dotyczące m.in. pracowników przymusowych, osób wysiedlonych, jeńców wojennych, poległych żołnierzy, więźniów niemieckich zakładów karnych i obozów koncentracyjnych, ofiar egzekucji[7].
  • Poszukiwania losów ofiar represjonowanych przez Związek Sowiecki – w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie w tzw. zbiorze akt wschodnich przechowywane są kopie dokumentów dotyczących losów obywateli polskich na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej i w ZSRS w latach 1939–1956. Zbiór ten stanowi ponad 30 metrów bieżących akt (2249 jednostek archiwalnych), kopii papierowych oraz blisko 700 jednostek archiwalnych kopii cyfrowych pozyskanych z różnych instytucji, m.in. z Wydzielonego Państwowego Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, Naczelnej Prokuratury Ukrainy w Kijowie, Litewskiego Archiwum Specjalnego w Wilnie, Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji, Narodowego Archiwum Republiki Białorusi czy Rosyjskiego Państwowego Archiwum Wojskowego w Moskwie. Archiwum IPN dysponuje ponadto dokumentacją związaną z represjami sowieckimi wobec obywateli polskich z lat 1939–1956, zgromadzoną przez Jędrzeja Tucholskiego, badacza zbrodni katyńskiej, oraz materiałami dotyczącymi mordu katyńskiego, które IPN otrzymał ze Studium Polski Podziemnej w Londynie. W zasobie archiwalnym IPN przechowywane są dokumenty wytworzone przez Armię Czerwoną, urzędy i organa bezpieczeństwa ZSRS oraz republik sowieckich – białoruskiej, litewskiej, ukraińskiej czy też gruzińskiej. Wśród nich znajduje się wiele cennych i interesujących dokumentów, m.in. wykazy internowanych na Litwie obywateli polskich, w tym funkcjonariuszy Policji Państwowej i żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza, akta spraw karno-śledczych obywateli polskich (dotyczące m.in. członków polskich organizacji niepodległościowych działających na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej), meldunki Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRS, poświęcone działalności i likwidacji polskich organizacji konspiracyjnych czy też wykazy ilościowe transportów kolejowych wywożących polskich jeńców wojennych z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska[8].
  • Indeks Represjonowanych – w 2013 roku Instytut Pamięci Narodowej pozyskał od Fundacji Ośrodka Karta bazę programu „Indeks Represjonowanych” oraz ankiety personalne, wypełniane przez ofiary represji sowieckich lub ich rodziny[9]. Baza została uzupełniona przez pracowników Centrum o wykazy imienne zgromadzone w ramach Archiwum Wschodniego, różnego rodzaju spisy i zbiory danych dotyczące represjonowanych, takie jak dane z kartoteki akt personalnych jeńców polskich w ZSRS z Kolekcji Akt z Archiwów Rosyjskich przechowywanej w Centralnym Archiwum Wojskowym, dane z bazy komputerowej Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, bazy komputerowe sporządzane przez Stowarzyszenie Memoriał w Moskwie. Do bazy wprowadzono dane ofiar zbrodni katyńskiej z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, jeńców wojennych przetrzymywanych w innych obozach, osób deportowanych w głąb ZSRS w latach 1940–1941, osób internowanych na przełomie 1944 i 1945 roku, a także więźniów łagrów w okolicach Workuty. Obecnie w bazie internetowej „Indeks Represjonowanych” udostępnione jest 316 000 rekordów[10]. Ponadto Centrum dysponuje wewnętrzną wersją tej bazy liczącą ok. 1 200 000 rekordów[11].
  • Fort III Pomiechówek – w ramach wspólnego projektu Centrum Informacji o Ofiarach II Wojny Światowej, Wydziału Notacji i Opracowań Multimedialnych Biura Edukacji Narodowej IPN oraz Fundacji Fort III Pomiechówek, w latach 2018-2019 zostało nagranych blisko 20 notacji filmowych dotyczących losów więźniów Fortu III w Pomiechówku. Wspólny projekt obejmował także stworzenie bazy więźniów, kalendarium wydarzeń oraz wyprodukowanie filmu edukacyjnego, służącego upamiętnieniu ofiar popełnionych tam zbrodni[12].

Materiały archiwalne i pomoce[edytuj | edytuj kod]

Zasób aktowy[edytuj | edytuj kod]

Centrum dysponuje materiałami archiwalnymi zgromadzonymi przez Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, a przekazanymi do zasobu Archiwum IPN. W przechowywanej dokumentacji znajdują się zarówno akta wytworzone przez urzędy i organa bezpieczeństwa III Rzeszy, w tym m.in. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt) i Tajną Policję Państwową (Geheime Staatspolizei), jak i instytucje zagraniczne, m.in. Amerykańskie Trybunały Wojskowe w Norymberdze (US Nuremberg Military Tribunals).

Kartoteka polskich i ukraińskich robotników przymusowych będąca w dyspozycji Centrum

Centrum dysponuje również oryginalnymi aktami z niemieckich obozów koncentracyjnych (Auschwitz-Birkenau, Buchenwald, Dachau, Gross-Rosen, Mauthausen, Mittelbau, Ravensbrück i Sachsenhausen) oraz dokumentacją Polaków wysyłanych do pracy przymusowej na terytorium III Rzeszy, są to m.in. listy transportowe urzędów pracy w Warszawie i w Krakowie[13]. Obok dokumentów niemieckojęzycznych, w zasobie Centrum znajdują się także akta postępowań karnych wszczętych na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego, jak również akta prokuratorskie spraw umorzonych i zawieszonych na podstawie przedmiotowego dekretu.

Uzupełnieniem zasobu są archiwalia, które Główna Komisja otrzymała w wyniku współpracy z instytucjami zagranicznymi i polskimi archiwami państwowymi, a także materiały przekazane przez osoby prywatne. Są to cenne dokumenty historyczne, tj. raport Jürgena Stroopa, dotyczący likwidacji getta w Warszawie, dziennik generalnego gubernatora Hansa Franka czy też pamiętnik Johanna Paula Kremera, lekarza SS w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Te archiwalia były wykorzystane m.in. w procesie toczącym się po zakończeniu II wojny światowej przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze oraz w postępowaniach karnych przed polskim Najwyższym Trybunałem Narodowym (m.in. procesy Rudolfa Hössa oraz załogi obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau). Ponadto w dyspozycji Centrum są kopie cyfrowe tysięcy dokumentów uzyskanych od instytucji partnerskich z Estonii, Gruzji, USA, Ukrainy i Węgier[14].

Centrum dysponuje 3500 metrami bieżącymi materiałów archiwalnych, które wykorzystuje do realizacji swych zadań[15].

Baza danych Arolsen Archives[edytuj | edytuj kod]

Centrum dysponuje bazą danych Arolsen Archives. Jest to największy na świecie zbiór zdigitalizowanych dokumentów poświęconych osobom represjonowanym przez III Rzeszę, zawiera rekordy dotyczące ponad 17 mln osób. IPN jest jedną z nielicznych instytucji na świecie, które posiadają pełną wersję bazy. Dostęp do bazy stał się możliwy dzięki przystąpieniu 7 marca 2000 roku Rzeczypospolitej Polskiej do Umów Bońskich z 1955 roku[16].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Informacje o działalności IPN 2014 ↓, s. 104.
  2. ↑ Informacje o działalności IPN 2017 ↓, s. 84.
  3. ↑ Informacje o działalności IPN 2018 ↓, s. 95.
  4. ↑ Informacje o działalności IPN 2019 ↓, s. 91.
  5. ↑ Przegląd Archiwalny 2020 ↓, s. 407.
  6. ↑ Otwarcie wystawy „#StolenMemory – Skradziona Pamięć”. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-01-10]. (pol.).
  7. ↑ Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką 1939-1945. Instytut Pamięci Narodowej, Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
  8. ↑ Leśkiewicz 2014 ↓, s. 11.
  9. ↑ Gluza 2012 ↓, s. 97.
  10. ↑ O Indeksie. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
  11. ↑ Informacje o działalności IPN 2015 ↓, s. 126.
  12. ↑ Pomiechówek. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-01-10]. (pol.).
  13. ↑ Leśkiewicz 2014 ↓, s. 4.
  14. ↑ Informacje o działalności IPN 2015 ↓, s. 7.
  15. ↑ Bednarek, Leśkiewicz 2009 ↓, s. 14.
  16. ↑ Bednarek, Leśkiewicz, Perzyna 2018 ↓, s. 115.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Centrum_Informacji_o_Ofiarach_II_Wojny_Światowej&oldid=73510489”