Choroba ze Škrljeva
Choroba ze Škrljeva, znana pod wieloma innymi nazwami – jedna z krętkowic endemicznych (niewenerycznych), takich jak bejel, pinta czy malinica, wywoływana przez Treponema pallidum endemicum. Objawiała się podobnie jak kiła. Pojawiła się w Chorwacji pod koniec XVIII w., a opisano ją po raz pierwszy w 1790 w wiosce Škrljevo, gdzie znana była jako choroba z Rijeki, choroba z Fiume, albo choroba z Grobnika. Zanim poznano właściwą etiologię schorzenia, utożsamiano je z trądem, gnilcem, świerzbem i innymi chorobami. Endemia choroby w regionie Rijeki miała ścisły związek z warunkami socjoekonomicznymi tamtejszej ludności w tym czasie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nazwę morbus Škrljevo nadał lekarz Giovanni Battista Cambieri (1754-1838) w 1809[1]. Późniejsi autorzy używali nazwy Cambieriego w różnych transliteracjach (morbus de Scharlievo, Scarlievo, Skriljevo), a także innych określeń: mal de Fiume, morbus Fluminensis, choroba Rijeka, od pobliskiej miejscowości Rijeka (Flume), czy morbus Grobnicensis (od miejscowości Grobnik)[2], a nawet morbus Croaticum[3]. Przypadki schorzenia w północnych Włoszech na terenie Istrii określano jako falcadina, a w Słowenii i w Dalmacji mal del Breno. W szerzeniu się choroby na sąsiednie regiony pośredniczyły prostytutki, marynarze, kupcy i żołnierze.
Po Cambierim kolejnym, który poczynił obserwacje nowej choroby był protomedyk z Rijeki Josip Leopold Mašić i chirurg Fentler. W lipcu 1800 opisali oni 2600 przypadków schorzenia, we wszystkich grupach wiekowych i u obu płci. Mašić uważał, że choroba jest niezwykłą postacią kiły skojarzonej ze świerzbem, i nazwał ją morbus venereoscabiosus. Ponadto wysunął tezę, że chorobę przywlekł do Rijeki dezerter z Bośni albo czterech dunajskich marynarzy. Gminne przypuszczenie, że chorobę przyniosła prostytutka o imieniu Margarita znalazło odbicie w popularnej nazwie Margaretica.
Przyczyny choroby upatrywano w skażonej wodzie lub zatrutym powietrzu (miazmatach). Dr Sax uważał, że jest to postać skrofulozy, dr Lipić, że trądu (napisał monografię „Leprasyphilis illirica”). Z czasem europejskie autorytety medyczne uznały, że choroba jest postacią kiły[4][5].
Objawy i przebieg[edytuj | edytuj kod]
Cambrieri opisując przebieg choroby wyróżnił cztery stadia:
- pierwsze, trwające kilka tygodni, stadium prodromalis, charakteryzujące się złym samopoczuciem, gorączką, bólami kostnymi, zwłaszcza kręgosłupa, i bólami głowy (cephalea nocturna)
- drugie, stadium eruptionis: objawiające się zmianami błon śluzowych jamy ustnej, bólem gardła, nadżerkami, różnorodnymi zmianami na skórze (plamami, grudkami, krostami, łuskami i innymi)
- trzecie stadium, rozwijające się po 3–4 latach, w którym tworzyły się guzki i zmiany o charakterze czyraków na skórze, a także owrzodzenia jamy ustnej
- czwarte, w którym dochodziło do destrukcji kości.
Epidemiologia[edytuj | edytuj kod]
Choroba w samej Rijece była rzadka, szerząc się w okolicznych, wyżej położonych miejscowościach: Grobniku, Kukuljanovie, Krasicy, Praputnjaku, Jelenje i Dradze. W 1801 r. w obszarze zachorowań odnotowano około 4500 przypadków; szczyt zachorowań przypadł na połowę XIX w., kiedy w obszarze endemii chorowało około 13 000 ludzi, ponad 1/3 całej tamtejszej ludności.
Leczenie i kontrola zachorowań[edytuj | edytuj kod]
Chorobę leczono głównie preparatami rtęci, doustnie, jako maści i inhalacje. Z preparatów ziołowych przepisywano głównie gumę gwajakowca (lignum vitae), łopian, sarsaparillę, korę drzewa chinowego, a także specjalne diety i kąpiele w morzu[6]. Z czasem do leczenia wprowadzono odkrytą przez Wallace’a w 1835 roku jodynę. Podejmowano administracyjne próby ograniczenia epidemii, takie jak zakaz małżeństwa osoby zdrowej z chorą, zakaz opuszczania miejsca zamieszkania bez poświadczenia zdrowia. W Kraljevicy i Bakarze poddawano chorych kwarantannie. Szpital w Kraljevicy działał przez czterdzieści lat, przewinęło się przez niego 14 381 pacjentów, z których zmarło 755 (5%).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cambieri GB. Malattia di Scherljevo. Giorn Med Prat 1812;2:167-94.
- ↑ Lagneau LV. Traite Pratique des Maladies Syphilitiques. Bruksela: CJ Mat et H Remy, 1828:374-7.
- ↑ Giacich AF. Sullo Skrilievo. Padwa: P Prosperini, 1862:7-31.
- ↑ Pernhoffer G. [Examinations and findings about the Škrljevo disease in the Croatian-Istrian Littoral: a contribution to syphilidology (with a map and two tables)] Wiedeń: Tandler & Co; 1868.
- ↑ Grön K. [The endemics of syphilis]. [w:] Josef Jadassohn (red.). Handbuch der Haut- und Geschlechtskrankheiten, vol. xvii/3. Berlin: Springer; 1928. p.285-350.
- ↑ Santes Z. De Scherlievo (Dissertatio) Patavii: Minerva, 1835:6.
