Czernidłak kołpakowaty
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
czernidłak kołpakowaty |
| Nazwa systematyczna | |
| Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. Tent. disp. meth. fung. (Lipsiae): 62 (1797) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
Czernidłak kołpakowaty (Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coprinus, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1780 Otto Friedrich Müller nadając mu nazwę Agaricus comatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1797 Christian Hendrik Persoon, przenosząc go do rodzaju Coprinus[2].
Posiada 25 synonimów. Niektóre z nich[3]:
- Agaricus comatus O.F. Müll. 1780
- Agaricus comatus O.F. Müll. 1780 var. comatus
- Agaricus comatus var. ovatus (Schaeff.) Fr. 1821
- Agaricus cylindricus Sowerby 1799
- Agaricus fimetarius Bolton 1788
- Agaricus ovatus Schaeff. 1762
- Coprinus comatus var. caprimammillatus Bogart 1975
- Coprinus comatus var. ovatus (Schaeff.) Quél. 1886
- Coprinus ovatus (Schaeff.) Fr. 1838
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka kołpak, kołpak, czubajka, kołpaczek, sowa[4]. Inne nazwy potoczne to czernidlak, psia bedłka, psia betka, psi grzyb, mierzwiak[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Wysokości 5–10 cm, początkowo cylindryczny, później dzwonkowaty. U dojrzałego owocnika kapelusz promieniście pęka, jego brzeg rozchyla się i unosi i cały kapelusz razem z blaszkami rozpływa się w czarną ciecz. Ma biały kolor i jest włókniście łuskowaty, jedynie czubek ma ochrowy kolor i jest nagi[6].
W młodym owocniku białe, później różowe, a na koniec czarne, gęste i cienkie[7].
Wysokość 10–20 cm, grubość 0,8–2 cm. Jest cylindryczny, pusty, łatwo odłamujący się od kapelusza, trochę korzeniasty. Powierzchnia gładka, biała, z ruchomym pierścieniem[6].
Biały, w kapeluszu cienki i kruchy, w trzonie miękki, włóknisty. Smak nieznaczny, zapach przyjemny, ale niewyraźny[7].
Czarny. Zarodniki o średnicy 10–15 × 6–8 µm, eliptyczne, gładkie, czarne[7].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje na wszystkich kontynentach poza Afryką i Antarktydą[8]. W Polsce jest grzybem bardzo pospolitym[9].
Występuje dość często w bliskim sąsiedztwie człowieka, w przydomowych ogródkach, trawnikach osiedlowych, nad brzegami rzek, na śmietniskach i innych siedliskach ruderalnych, a także na łąkach, pastwiskach i w lasach. Owocniki wytwarza od kwietnia do listopada[6].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Dobry grzyb jadalny, ale jadalne są tylko zupełnie młode, zamknięte, w całości białe okazy. Starsze owocniki ciemno zabarwione, rozpływają się i nie nadają się do spożycia[7]. Rozkład komórek grzyba w trakcie dojrzewania (autoliza) trwa zaledwie kilka godzin. Z tego też powodu dla celów spożywczych mogą być zbierane tylko bardzo młode kapelusze, bez śladów czernienia. Nadaje się do zup i ciemnych sosów. Ma subtelny smak i delikatny miąższ. Aby zachować oryginalny smak, nie należy dodawać czosnku ani innych mocnych przypraw. Smaczną przystawkę stanowią kapelusze zanurzone w cieście piwnym i przysmażane na tłuszczu[10].
W niektórych atlasach grzybów podawano dawniej, że grzyb ten jest trujący w połączeniu z alkoholem. Badania naukowe wykazały jednak, że czernidłak kołpakowaty nie zawiera związków chemicznych, które mogłyby być trujące w połączeniu z alkoholem[11][9] lub blokujące metabolizm alkoholu etylowego[12].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Czernidłaka kołpakowatego można pomylić z czernidłakiem pospolitym (Coprinopsis atramentaria), który różni się tym, że jego kapelusz jest gładki a kolor szary. To właśnie co najmniej 24 godziny przed i 72 godziny po spożyciu tego gatunku nie można spożywać alkoholu. Oba gatunki mają niemal takie same miejsca występowania[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Coprinus comatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] (ang.).
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Henryk Orłoś, Atlas grzybów jadalnych i trujących, wyd. VII uzupełnione i poprawione, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1996, s.57
- ↑ a b c Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-09-15].
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Łukasz Łuczaj, Dwa czernidłaki: jeden w pełni jadalny, drugi niebezpieczny z alkoholem [online], 23 października 2015 [dostęp 2018-09-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-25].
- ↑ Edmund Garnweidner, Monika Shaffer-Fehre (tłum.), Mushrooms and Toadstools of Britain & Europe, Londyn: HarperCollins Publishers Ltd., 2016, s. 112.