Czepiak
| Ateles | |||
| É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806[1] | |||
 Czepiak czarnoręki (Ateles geoffroyi) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
czepiak | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Simia Paniscus Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
| Zasięg występowania | |||
_range.png)
| |||
Czepiak[7] (Ateles) – rodzaj nadrzewnych ssaków naczelnych z podrodziny czepiaków (Atelinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w gęstych lasach Ameryki Środkowej i Południowej – od Meksyku po dorzecze Amazonki[8][9][10].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała samic 30–66 cm, samców 37–70 cm, ogona 64–93 cm; masa ciała samic 5–10,5 kg, samców 7,4–10,4 kg[9][11]. Czepiaki z tego rodzaju charakteryzują się smukłą sylwetką przystosowaną do szybkiego przemieszczania się pomiędzy konarami drzew. Bardzo sprawnie poruszają się metodą brachiacji, wykorzystują również długi, chwytny ogon do przytrzymywania się gałęzi.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1806 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w artykule poświęconym małpom z rodzaju Ateles, opublikowanym w roczniku Annales du Muséum d’histoire naturelle[1]. Geoffroy Saint-Hilaire wymienił kilka gatunków – Ateles pentadactylus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806 (= Simia Paniscus Linnaeus, 1758), Simia Paniscus Linnaeus, 1758, Ateles arachnoides É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806, Ateles belzebuth É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806 i Ateles policomos (?) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[12] Simia Paniscus Linnaeus, 1758.
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Ateles (Ateleus): gr. ατελης atelēs ‘niedoskonały’; w aluzji do braku kciuka[12].
- Paniscus: gr. Πανισκος Paniskos, od zdrobnienia Παν Pan, w mitologii greckiej syn Hermesa i Dryope, bóg opiekuńczy lasów i pól, strzegący pasterzy oraz ich trzód wywodzący się z Arkadii[13].
- Mamatelesus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[14].
- Montaneia: Luis Montané Dardé (1849–1936), kubański lekarz i antropolog[5]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Montaneia antropomorpha Ameghino, 1911.
- Ameranthropoides: nowołac. Americanus ‘Amerykanin, z Ameryki’[15]; gr. ανθρωπος anthrōpos ‘człowiek’[16]; -οιδης -oidēs ‘przypominający’[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ameranthropoides loysi Montandon, 1929 (= Ateles hybridus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1829).
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[18][11][8]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[7] | Podgatunki[9][8][11] | Rozmieszczenie geograficzne[9][8][11] | Podstawowe wymiary[9][11][c] | Status IUCN[19] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Ateles geoffroyi | Kuhl, 1820 | czepiak czarnoręki | 6 podgatunków | wschodni i południowo-wschodni Meksyk (od wschodniego San Luis Potosí, Veracruz i wschodniej Oaxaci) na południe do północno-zachodniej Kolumbii (Cordillera de Baudó) | DC: 31–63 cm DO: 64–86 cm MC: 6–9,4 kg |
EN |
 |
Ateles fusciceps | J.E. Gray, 1866 | czepiak ciemny | 2 podgatunki | wschodnia Panama (zbocza od strony Oceanu Atlantyckiego), zachodnia i południowo-zachodnia Kolumbia oraz północno-zachodni Ekwador (2 pozostałe populacje na zachód od Andów); zakres wysokości: 100–2500 m n.p.m. | DC: 30–64 cm DO: 66–86 cm MC: 8–9 kg |
EN |
 |
Ateles chamek | (Humboldt, 1812) | czepiak czarnolicy | gatunek monotypowy | amazońska Brazylia na południe od rzeki Amazonka, wschodnie Peru oraz północna i środkowa Boliwia | DC: 40–60 cm DO: 70–88 cm MC: 5–7 kg |
EN |
.jpg) |
Ateles paniscus | (Linnaeus, 1758) | czepiak czarny | gatunek monotypowy | region Gujana (na wschód od rzeki Escequibo, nie na wybrzeżu), północno-wschodnia Brazylia (na północ od rzeki Amazonka, na wschód od rzeki Negro i rzeki Branco); wątpliwy na zachód od rzeki Escequibo | DC: 42–66 cm DO: 64–93 cm MC: 8,4–9,1 kg |
VU |
 |
Ateles marginatus | É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1809 | czepiak białolicy | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, pomiędzy wschodnim brzegiem od rzek Tapajós i Teles Pires i zachodnim brzegiem rzeki Xingu) | DC: 35–70 cm DO: 62–90 cm MC: 5,8–10,4 kg |
EN |
 |
Ateles belzebuth | É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806 | czepiak czarci | gatunek monotypowy | południowa Wenezuela, północno-zachodnia Brazlia, wschodnia Kolumbia, wschodni Ekwador i północno-wschodnie Peru; granice zasięgu nie są dobrze znane | DC: 46–50 cm DO: 74–81 cm MC: 7,8–9,3 kg |
EN |
.jpg) |
Ateles hybridus | I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1829 | czepiak brązowy | gatunek monotypowy | północno-wschodnia Kolumbia (dolina środkowego biegu rzeki Magdalena, Serranía de Perijá) do zachodniej Wenezueli (Andy; izolowane populacje w północno-środkowej części w Parku Narodowym Guatopo; zakres wysokości: 20–700 m n.p.m. | DC: 45–50 cm DO: 74–81 cm MC: 7,5–10,5 kg |
CR |
Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.
Takson o nieznanym lub wątpliwym zastosowaniu (nomen dubium)[20]:
- Simia Sapajus variegatus Kerr, 1792
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nieuzasadniona poprawka Ateles É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1806.
- ↑ Nomen nudum.
- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire Sur les Singes à main imparfaite ou les Atéles. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 7, s. 262, 1806. (fr.).
- ↑ J. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 529. (łac.).
- ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature: or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).
- ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 19. (hiszp.).
- ↑ a b F. Ameghino. Montaneia antropomorpha un género de monos hoy extinguido de la isla de Cuba. „Anales del Museo Nacional de Buenos Aires”. Serie III. 13, s. 317, 1911. (hiszp.).
- ↑ G. Montandon. Un singe d’apparence anthropoide en Amérique du Sud. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 188, s. 817, 1929. (fr.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 43–44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 216. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 537–541. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Ateles. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 140–141. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 127.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 509.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
- ↑ Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 21.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 172.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-08]. (ang.).
- ↑ Taxonomy: – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-04]. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra: Ateles. Hesperomys project. [dostęp 2022-11-22]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 3, rewizja 2, Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316, OCLC 11069271 (ang.).