Damnatio ad bestias
Damnatio ad bestias – metoda wykonania kary śmierci, niekiedy traktowana jako osobna forma kary[1], praktykowana w starożytnym Rzymie, polegająca na zmuszeniu skazanego do walki z dzikimi zwierzętami na arenie[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Damnatio ad bestias stanowiło jedną z gałęzi popularnych w czasach rzymskich rozrywek określanych jako venationes[3]. Do innych form zmuszania ludzi do walki na arenie należały damnatio ad gladium ludi oraz damnatio in ludum[4]. Ad bestias stosowano najpewniej od 2. połowy II w. p.n.e.[5] Prawdopodobnie stanowiło implementację wschodnich praktyk, o czym mogą świadczyć opisy Salustiusza i fragmenty Starego Testamentu[6]. Niewykluczone, że Rzymianie przejęli tę formę zadawania śmierci od Kartagińczyków bądź Numidyjczyków[7]. Ad bestias w pierwszym okresie stanowiło element wojskowego systemu kar[8]. Początkowo karę stosowano wobec zbiegów z wojska i jeńców wojennych, tych jednak tylko, którzy nie byli obywatelami rzymskimi[9]. Pierwszym potwierdzonym historycznie przypadkiem damnatio jest rzucenie przez Lucjusza Emiliusza Paulusa na pastwę dzikich zwierząt dezerterów ze swojej armii (167 p.n.e.)[7]. Podobne igrzyska wraz z egzekucją zdrajców urządził w 146 p.n.e. jego syn, Scypion Afrykański[10]. Wiadomo też, że po upadku drugiego powstania sycylijskiego prokonsul Akwiliusz zamierzał rzucić ocalałych niewolników na pożarcie zwierzętom[11].
Z I w. p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki źródłowe o uśmiercaniu poprzez damnatio, przy okazji igrzysk, pospolitych przestępców[5]. Źródła do tego okresu stanowią m.in. niektóre pisma Cycerona[12]. Pompejusz Wielki w ramach wystawianych przez siebie igrzysk zorganizował starcie skazańców ze słoniami[13]. Najprawdopodobniej początkowo damnatio przy okazji venationes nie oznaczało rzucania przeciwko zwierzętom bezbronnych ludzi; otrzymywali oni pewne przeszkolenie i wyposażenie[14]. Z przyczyn logistycznych ad bestias można było organizować wyłącznie przy okazji igrzysk i wówczas mogło ono stanowić formę wykonania wyroku[15]. Jednocześnie jako forma publicznej rozrywki damnatio ad bestias stanowiło element polityki społecznej[16]. Z reguły karę tę wymierzano sprawcom najcięższych przestępstw[17]. Uznawano ją za równorzędną pod względem surowości karom ukrzyżowania bądź spalenia[18].
Damnatio ad bestias jako popularny sposób wykonywania wyroków śmierci niewolników i humiliores zyskało popularność w czasach Augusta, a w każdym razie znajduje z tego okresu więcej poświadczeń źródłowych[13][19]. Wciąż jednak unikano stosowania tej kary wobec obywateli rzymskich, wobec których najczęściej starano się stosować bardziej honorowe ścięcie[20]. Skazywanie honestiores uznawano z reguły za nadużycie władzy[21]. Praktyki ad bestias i ogólnie venationes były ostro krytykowane przez niektórych myślicieli i pisarzy epoki, m.in. przez Petroniusza i Senekę[22]. Historyk prawa Przemysław Kubiak zwrócił uwagę na fakt, że w czasach klasycznych kara damnatio ad bestias, mimo iż powszechna, nie została w żaden sposób oficjalnie skodyfikowana w żadnym z ówczesnych zbiorów praw[23]. Jej obecność w kodyfikacji notuje się dopiero w czasach Justyniana Wielkiego[24]. Świadectwa przeprowadzania venationes wraz z egzekucjami notuje się jeszcze w VI wieku n.e.[25]
Przebieg egzekucji[edytuj | edytuj kod]
Zachowane źródła pozwalają częściowo zrekonstruować przebieg damnatio ad bestias w okresie późnorzymskim[26]. W przeddzień wydarzenia urządzono defiladę, w której prezentowano zwierzęta i skazańców[26]. Skazanych oznaczano tabliczkami z wypisanymi na nich przestępstwami, które popełnili[27]. Przed wykonaniem wyroku ofiary niekiedy torturowano[28]. Najczęściej wykorzystywanymi zwierzętami były lwy, dziki, niedźwiedzie, lamparty czy nosorożce[29]. Zwierzęta drażniono dodatkowo rozgrzanymi prętami i biczami[29]. Skazańcy niekiedy byli wpuszczani na arenę pojedynczo, niekiedy w grupach, czasami przywiązywano ich do pala bądź innej konstrukcji, aby utrudnić ucieczkę[29]. Zdarzało się, że otrzymywali broń[29]. Sytuacje ułaskawienia zdarzały się rzadko; z reguły przestępców wystawiano przeciw zwierzętom do skutku, tj. do śmierci[30]. Z czasem wprowadzano do egzekucji inne formy urozmaicenia, np. inscenizując różnego typu przedstawienia historyczne, mitologiczne czy fabularyzując starcia na rekonstrukcje bitew[30].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kubiak 2011 ↓, s. 189–190.
- ↑ Pawłowska 2007 ↓, s. 78.
- ↑ Słapek 1996 ↓, s. 127.
- ↑ Kubiak 2011 ↓, s. 184.
- ↑ a b Słapek 1996 ↓, s. 134.
- ↑ Słapek 1996 ↓, s. 131.
- ↑ a b Słapek 1996 ↓, s. 132.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 69.
- ↑ Słapek 1996 ↓, s. 134, 136.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 70.
- ↑ Słapek 1996 ↓, s. 133.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 71.
- ↑ a b Kubiak 2014 ↓, s. 72.
- ↑ Słapek 1996 ↓, s. 136.
- ↑ Kubiak 2011 ↓, s. 191.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 73.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 77.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 84.
- ↑ Kubiak 2011 ↓, s. 185.
- ↑ Kubiak 2011 ↓, s. 188–189.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 179–181.
- ↑ Słapek 1996 ↓, s. 138.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 74–75.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 75.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 93.
- ↑ a b Kubiak 2014 ↓, s. 88.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 88–89.
- ↑ Kubiak 2014 ↓, s. 89.
- ↑ a b c d Kubiak 2014 ↓, s. 90.
- ↑ a b Kubiak 2014 ↓, s. 91.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Przemysław Kubiak, Damnatio ad bestias – Rodzaj kary czy sposób jej wykonania?, „Zeszyty Prawnicze UKSW” (1), 2011, s. 181–193.
- Przemysław Kubiak, Damnatio ad bestias i inne kary wykonywane na arenie w antycznym Rzymie, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, ISBN 978-83-7969-337-5, ISBN 978-83-7969-114-2.
- Anna Pawłowska, Sposoby wykonywania kary śmierci w relacjach Tacyta i Swetoniusza, „Studia Prawnoustrojowe” (7), 2007, s. 77–90.
- Dariusz Słapek, Damnatio ad bestias w rozwoju venationes okresu republiki rzymskiej, [w:] Henryk Kowalski, Marek Kuryłowicz (red.), Kara śmierci w starożytnym Rzymie, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1996, s. 127–142, ISBN 83-227-0828-9.