Ełk (rzeka)

Ełk
	; Rzeka Ełk w okolicach wsi Miluki
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
	Rzeka
Długość	113,6 km
Powierzchnia zlewni	1524,5 km²
	Źródło
Miejsce	na Szeskiej Górze koło Gołdapi
Współrzędne	53°52′40″N 22°22′10″E/53,877778 22,369444
	Ujście
Recypient	Biebrza
Miejsce	w okolicach miejscowości Osowiec
Współrzędne	53°36′07″N 22°34′23″E/53,601944 22,573056
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego źródło ujście
	Położenie na mapie Polski źródło ujście
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ełk (dawniej Łek, niem. Leck, Lyck) – rzeka na Pojezierzu Mazurskim, prawy dopływ Biebrzy o długości ok. 114 km.

Rzeka Ełk jest prawobrzeżnym dopływem Biebrzy, ciekiem IV rzędu. Długość całkowita wynosi 113,6 km, w tym 86,0 km w województwie warmińsko-mazurskim. Powierzchnia zlewni wynosi 1524,5 km².

W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski według Kondrackiego zlewnia rzeki znajduje się w granicach trzech mezoregionów: Wzgórza Szeskie i Pojezierze Ełckie (makroregion Pojezierze Mazurskie) oraz Kotlina Biebrzańska (makroregion Nizina Północnopodlaska).

Początek bierze na Szeskiej Górze koło Gołdapi. Następnie przepływa południkowo przez wschodnie obszary województwa warmińsko-mazurskiego (przepływa przez teren powiatu gołdapskiego – gminę Gołdap, oleckiego – gminy: Kowale Oleckie, Świętajno oraz ełckiego – gminy: Stare Juchy, Ełk i Prostki) – obszar Pojezierza Ełckiego) oraz powiaty grajewski i moniecki w województwie podlaskim. Przepływa przez jeziora: Łaźno, Łaśmiady, Straduńskie, Ełckie. Największymi miejscowościami położonymi nad rzeką są: Ełk, Straduny, Nowa Wieś Ełcka, Prostki i Grajewo.

Początkowy odcinek rzeki (do ujścia do jeziora Łaśmiady) nosi nazwy Czarna Struga i Łaźna Struga. Nazwę Ełk przybiera po przepłynięciu Jeziora Ełckiego w kierunku południowym. Uchodzi do Biebrzy w okolicach miejscowości Osowiec, położonej na obszarze Bagien Biebrzańskich. Wody dolnego biegu rzeki nie przepływają pierwotnym korytem – zostały skierowane do Biebrzy krótszą drogą: Kanałem Rudzkim wybudowanym na przełomie XIX i XX wieku, omijającym dużą część starego koryta. Stary odcinek ujściowy wykorzystuje obecnie Jegrznia (Lega) przed ujściem do Biebrzy.

Do głównych lewobrzeżnych dopływów Ełku należą: Mazurka, Połomska Młynówka, Karmelówka, Kanał Kuwasy, a prawobrzeżnych: Gawlik, Różanica i Binduga. Zlewnia, ukształtowana przez zlodowacenie bałtyckie, w większości zbudowana jest z glin zwałowych z fragmentami piasków i żwirów. Gleby brunatne właściwe i wyługowane oraz płowe charakteryzują się małą przepuszczalnością. Rzeźba terenu jest urozmaicona. Występują liczne pagórki, zagłębienia bezodpływowe (często zatorfione). W strukturze użytkowania zlewni znaczną powierzchnię zajmują lasy oraz grunty orne.

Wody prawie na całej długości rzeki kwalifikuje się do III klasy czystości. Jedynie w Nowej Wsi Ełckiej stwierdzono II klasę^{[potrzebny przypis]}. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są ścieki z mechaniczno-biologicznej (ze stopniem defosfatacji) oczyszczalni dla Ełku w Nowej Wsi Ełckiej (około 11 660 m³/d ścieków – kontrola z czerwca 2002 r.^{[potrzebny przypis]}) oraz z oczyszczalni gminnej w Prostkach (165 m³/d ścieków – kontrola z września 2002 r.^{[potrzebny przypis]}). Mniejsze ilości ścieków są odprowadzane z osiedli mieszkaniowych w Stradunach (około 70 m³/d – kontrola WIOŚ ze stycznia 2000 r.^{[potrzebny przypis]}), Bobrach (około 60 m³/d – kontrola z października 2000 r.^{[potrzebny przypis]}), Wiśniowie Ełckim (około 20 m³/d – kontrola z marca 2001 roku^{[potrzebny przypis]}) i Pietraszach (około 10 m³/d – kontrola z marca 2001 r.^{[potrzebny przypis]}). Gorzelnia Rolnicza w Stradunach po zakończeniu kampanii produkcyjnej jednorazowo odprowadzała do rzeki Ełk (poprzez rów melioracyjny) ścieki oczyszczone w ilości około 50 m³/d (kontrola ze stycznia 2002 r.^{[potrzebny przypis]})

Jakość wód w 2006 r. badano w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym w Nowej Wsi Ełckiej, ujętym w europejskiej sieci EuroWaterNet. W odniesieniu do oceny za 2005 r. jakość wód Ełku nie uległa zmianie i nadal utrzymywała się na poziomie III klasy. W 2004 roku na stanowisku zlokalizowanym w Nowej Wsi Ełckiej odpowiadały normom III klasy. O ocenie ogólnej zadecydowały: barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjeldahla, bar oraz liczba bakterii grupy coli typu kałowego. Duży wpływ na poprawę czystości rzeki miała modernizacja oczyszczalni w Ełku i Prostkach (wprowadzono III stopień oczyszczania, polegający na redukcji biogenów w ściekach oczyszczonych. Doprowadziło to do znacznego zmniejszenia ładunku związków biogennych w rzece poniżej zrzutu.

Zobacz też

Rzeki Polski

Bibliografia

Różański S, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie, Raport o stanie Środowiska na obszarze Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000, ISBN 83-7217-093-2.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie, Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2006 roku, praca zbiorowa pod kier. Danuty Budzyńskiej, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Olsztyn 2007.
Marek Kuczyński, Ocena czystości wód Pojezierza Ełckiego, Praca licencjacka 2007 r.
JerzyJ. Kondracki JerzyJ., Geografia regionalna Polski, Warszawa: PWN, 1998 .

Linki zewnętrzne

Ełk, niem. Lyck Fluss, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 351 .