Gołdap

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Gołdap
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Gołdap
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo  Polska
Województwo  warmińsko-mazurskie
Powiat gołdapski
Gmina Gołdap
Prawa miejskie 1570
Burmistrz Tomasz Rafał Luto[1]
Powierzchnia 17,2 km²
Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość
13 740[2][3]
798,8 os./km²
Strefa numeracyjna (+48) 87
Kod pocztowy 19-500 i 19-501
Tablice rejestracyjne NGO
Położenie na mapie gminy Gołdap
Mapa konturowa gminy Gołdap, u góry znajduje się punkt z opisem „Gołdap”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Gołdap”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Gołdap”
Położenie na mapie powiatu gołdapskiego
Mapa konturowa powiatu gołdapskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Gołdap”
Ziemia54°18′58″N 22°18′34″E/54,316111 22,309444
TERC (TERYT) 2818034
SIMC 0977700
Hasło promocyjne: Gołdap – Mazurski Zdrój
Urząd miejski
pl. Zwycięstwa 14
19-500 Gołdap
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Gołdap (niem. Goldap, lit. Geldapė) – miasto uzdrowiskowe w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gołdap, na Mazurach. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego, a w latach 1999–2001 do powiatu olecko-gołdapskiego. Siedziba władz powiatu gołdapskiego od 1 stycznia 2002.

Tężnia solankowa

Miasto posiada status uzdrowiska. Jako uzdrowisko klimatyczno-borowinowe oferuje usługi lecznictwa w zakresie schorzeń narządów ruchu, reumatycznych, stanów pourazowych oraz niektórych chorób kardiologicznych, układu oddechowego i nerwowego, a także chorób kobiecych[4].

Według danych z 1 stycznia 2018 Gołdap liczyła 13 740 mieszkańców[2].

W 2010 r. miasto otrzymało środki zewnętrzne na szereg inwestycji uzdrowiskowych, w tym na budowę nad jeziorem dwóch tężni solankowych, których realizacja zakończyła się z ponad półrocznym opóźnieniem 30 kwietnia 2014; był to czwarty obiekt tego typu w Polsce[5].

Decyzja o budowie Parku Zdrojowego z pijalnią wód mineralnych, groty solnej i tężni zapadła w 2012 roku. Dwie pierwsze otwarto w Parku w 2013 r[6].

Gołdap jest także ośrodkiem narciarskim. Na stokach Pięknej Góry (Gołdapskiej Góry), w Centrum Sportowo-Rekreacyjnym Piękna Góra udostępniono ponad 2000 m tras zjazdowych oraz 5 wyciągów narciarskich (w tym kolej krzesełkową przy trasie zjazdowej o długości 750 m)[7]. Przy dobrych warunkach śniegowych funkcjonuje tam również ponad kilometrowy betonowy tor saneczkowy[8].

W mieście znajduje się również Centrum Edukacyjno-Rekreacyjne z basenem oraz halą sportową.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Gołdap leży na Mazurach[9], na obszarze historycznej Jaćwieży[10][11], jest także zaliczana do Małej Litwy[12], jako obszar tradycyjnie zamieszkiwany zarówno przez polskich Mazurów, jak i Litwinów pruskich.

Miasto położone jest na Mazurach Garbatych[13], przy Puszczy Rominckiej.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,20 km²[14].

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kalendarium historii Gołdapi.
Zrujnowana Gołdap w czasie I wojny światowej

Nazwa miasta ma pochodzenie staropruskie. Galdo oznacza dolinę, podłużną nieckę, a ape rzekę, co w połączeniu daje rzekę płynącą w dolinie; por. litewskie odpowiedniki gelda i upė[15][16].

Wieś Szyłajty powstała w 1565 roku z polecenia księcia Albrechta Hohenzollerna w miejscu wybranym przez starostów Rynu, Olecka i Wystruci, zasadźcą i pierwszym sołtysem był Bronisz Rostek. Prawa miejskie dawnej wsi Szyłajty nadał w 1570 r. książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern (obecna nazwa pochodzi od rzeki), uprawnił mieszczan do spławiania towarów do Królewca, połowu ryb oraz urządzania polowań na niedźwiedzie, wilki i lisy, a także uprawiania pszczelarstwa. W 1583 r. miał miejsce bunt mieszczański, skutkujący znaczącą emigracją[17]. Podczas potopu szwedzkiego w 1656 r. przez kilka tygodni w Gołdapi stacjonowały polskie wojska Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego, przyszłego hetmana wielkiego koronnego. Tu w 1664 r. urodził się ks. Jan Jakub Gräber, polski duchowny luterański i wydawca publikacji religijnych w Królewcu. W XVIII w. przez Gołdap przebiegały dwie poczty konne: polska i litewska[18]. W 1807 r. w Gołdapi stacjonowały wojska gen. Jan Henryka Dąbrowskiego[19]. W latach 1878–1879 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Ełkiem i Wystrucią. Zostało poważnie zniszczone w I i II wojnie światowej.

W stanie wojennym ośrodek internowania[20].

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Romincki Kombinat Rolny w Gołdapi[21][22].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 31 grudnia 2018 r. miasto miało 13 735 mieszkańców[23].

  • Piramida wieku mieszkańców Gołdapi w 2017 roku[2].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Konkatedra NMP Matki Kościoła
  • konkatedra NMP Matki Kościoła (poewangelicka) z 1560 r., odbudowana po zniszczeniach wojennych w latach 80. XX wieku,
  • kościół św. Leona z 1894 roku,
  • dwie wieże ciśnień, w tym odremontowana wieża ciśnień z przełomu XIX i XX wieku,
  • magistrat z okresu międzywojennego,
  • zespół koszar wojskowych z lat 1906-1910, obejmujący m.in. dawne kasyno oficerskie, zbrojownię, stajnie, budynek straży pożarnej,
  • magazyn zbożowy z pocz. XX w.,
  • kamienice, wille i domy z XIX i XX w.,
  • stary cmentarz żydowski z początku XIX wieku,
  • nad zachodnim brzegiem jeziora Gołdap, opodal sanatorium „Wital”, zachowały się pozostałości zbudowanej w 1940 roku głównej kwatery wojennej dowództwa Luftwaffe (niem. Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier) o kryptonimie „Robinson”, współpracującej z kwaterą Hermanna Göringa w Romintach (obecnie Krasnolesie) w Puszczy Rominckiej[24]. W czasie wojny znajdował się tu m.in. schron przeciwlotniczy, dwa schrony do pracy sztabowej ze stopami strunobetonowymi, 6 obiektów ceglanych oraz 3 duże zbiorniki przeciwpożarowe. Była tam także eksperymentalna hamownia silników odrzutowych. W nocy z 19 na 20 października 1944 roku, w obliczu nadciągającej Armii Czerwonej, na hasło „Johannisfeuer”, kompleks został zniszczony[24].
  • W rejonie miasta są znajdowane zabytki archeologiczne.

Pomniki przyrody[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta znajdują się następujące pomniki przyrody[25]:

Nr Lokalizacja Forma Nazwa Obwód
przy powołaniu [cm] 		Nr ew. Rok uznania Zdjęcie
1. ul. Malarska pojedyncze drzewo dąb szypułkowy 320 103 1975
2. ul. Paderewskiego 34 pojedyncze drzewo dąb szypułkowy 303 106 1977
3. Plac Zwycięstwa pojedyncze drzewo dąb szypułkowy 401 107 1977
4. 70 m od zabudowań siedziby Nadl. Gołdap grupa drzew 4 dęby szypułkowe 214, 170, 183, 167 185 1978
5. Plac Zwycięstwa pojedyncze drzewo klon zwyczajny 270 186 1978
6. ul. Wolności pojedyncze drzewo klon zwyczajny 294 233 1980
7. ul. Wojska Polskiego, przy ZPEW pojedyncze drzewo jesion wyniosły 237 234 1980
8. ul. Kościuszki 12, park osiedlowy grupa drzew 21 jarzębów szwedzkich od 128 do 225 468 1996
Panorama Gołdapi

Instytucje zajmujące się edukacją, wychowaniem i opieką[edytuj | edytuj kod]

Przedszkola:

  • Przedszkole Samorządowe nr 1 w Gołdapi,
  • Przedszkole Prywatne „U Kubusia Puchatka”,
  • Przedszkole Prywatne „Bajka”,
  • Przedszkole Niepublicznie „Zuchowa Przygoda”.

Szkoły podstawowe:

  • Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Gołdapi,
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gołdapi,
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im T. Kościuszki w Gołdapi,
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Noblistów Polskich w Gołdapi.

Szkoły ponadgimnazjalne:

  • Liceum Ogólnokształcące im Jana Pawła II w Gołdapi (ul. Popiełuszki 2)
  • Zespół Szkół Zawodowych w Gołdapi (ul. Jaćwieska 14)
Plac Zwycięstwa

Inne:

  • Dom św. Faustyny „Nie lękajcie się” w Gołdapi Caritas Diecezcji Ełckiej (ul. Wojska Polskiego 16),
  • Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Gołdapi (ul. Wolności 11),
  • Zespół Placówek Edukacyjno-Wychowaczych w Gołdapi (ul. Wojska Polskiego 18), w skład którego wchodzą: Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Bursa Szkolna i Biblioteka Pedagogiczna,
  • Biblioteka Publiczna w Gołdapi (ul. Partyzantów 31),
  • Dom Kultury w Gołdapi (ul. Krótka 2),
  • Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Gołdapi (ul. Partyzantów 31),
  • Ośrodek Sportu i Rekreacji (ul. Partyzantów 31),
  • Kino Kultura (wejście od ul. Plac Zwycięstwa 14).

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Park w centrum Gołdapi
  • W Domu Kultury działa Galeria K-2,
  • W Domu Kultury działa kino „Kultura”,
  • Muzeum Ziemi Gołdapskiej im. Mieczysława Ratasiewicza (dział zbiorów specjalnych Biblioteki Publicznej w Gołdapi na prawach izby regionalnej),
  • Cykliczne imprezy: Kierunek Gołdap (styczeń), Bieg Jaćwingów (ferie zimowe), Dni Gołdapi (lipiec), Międzynarodowy Konkurs Krzyku (lipiec), Kartaczewo (sierpień), Święto Jajka (sierpień), Międzynarodowy Półmaraton Gusiew – Gołdap (sierpień), Letni Bieg Jaćwingów (sierpień).

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa klub piłki nożnej Rominta Gołdap, założony w 1948 roku.

Wspólnoty religijne[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Józefa

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i wspólnoty wyznaniowe:

Cmentarz Komunalny przy ul. Cmentarnej

Cmentarze:

  • Cmentarz Komunalny – ul. Gumbińska,
  • Cmentarz Komunalny – ul. Zadumy (nowo budowany),
  • Cmentarz Komunalny – ul. Cmentarna (stary),
  • Cmentarz Niemiecki – ul. Cmentarna,
  • Cmentarz Wojskowy z I wojny światowej – ul. Reymonta,
  • Cmentarz Wojskowy z II wojny światowej – ul. Suwalska,
  • Cmentarz Wojskowy z II wojny światowej – ul. Boczna,
  • Cmentarz Żydowski – ul. Cmentarna:

Przejście graniczne[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Przejście graniczne Gołdap-Gusiew.

Ok. czterech kilometrów na północ od centrum miasta znajduje się drogowe przejście graniczne z Rosją.

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Starostwo Powiatowe

Miasta partnerskie Gołdapi[27]:

Oprócz współpracy z miastami partnerskimi Gołdap aktywna jest na polu międzynarodowej współpracy w zakresie turystyki – należy do organizacji Cittàslow skupiającej miasta zainteresowane rozwojem zrównoważonego ruchu turystycznego[28].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe 2014. Państwowa Komisja Wyborcza, 2014-12-01. [dostęp 2014-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  2. ↑ a b c Gołdap w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
  4. ↑ Sanatorium Uzdrowiskowe WITAL w Gołdapi. [dostęp 2011-11-06].
  5. ↑ Tężnie solankowe w Gołdapi. Mazury aktywnie.pl. [dostęp 2017-02-19].
  6. ↑ Park przy pijalni wód, Gołdap
  7. ↑ O nas (pol.). Zajazd Piękna Góra Rudziewicz Gołdap. [dostęp 2011-11-06].
  8. ↑ Narty na Mazurach – Piękna Góra w Gołdapi. Zajazd Piękna Góra Rudziewicz Gołdap. [dostęp 2011-11-06].
  9. ↑ Mały słownik historii Polski, red. nacz. Tadeusz Łepkowski. Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1961, wyd. II, s. 133.
  10. ↑ Stanisław Zajączkowski: Problem Jaćwieży w historiografii, w: „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Kwartalnik poświęcony historii Wielkiego Pomorza”, t. XIX. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1953, s. 32. ISSN 0209-2158
  11. ↑ Stanisław Achremczyk, Anna Andrusikiewicz, Jan Bałdowski: Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany. Agencja Fotograficzno-Wydawnicza „Mazury”, Olsztyn 2001, s. 123. ​ISBN 83-86565-71-3​
  12. ↑ Jan Wyganowski: Królewiec znów litewski? (pol.). suwalki24.pl, 19 kwietnia 2015. [dostęp 2021-04-14].
  13. ↑ Mazury Garbate – przewodnik turystyczny – Warto zobaczyć
  14. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  15. ↑ Informacje ogólne. Historia Gołdapi.. Baza Informacji Lokalnej Gołdap (goldap.bil-wm.pl). [dostęp 2011-07-03].
  16. ↑ signi: Zaklęte w nazwach. goldap.org.pl, 2011-03-6. [dostęp 2011-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)].
  17. ↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ​ISBN 83-7200-631-8​, s. 167
  18. ↑ Uchwala Nr XL/258/2017 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 30 maja 2017 r., s. 38
  19. ↑ Uchwala Nr XL/258/2017 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 30 maja 2017 r., s. 39
  20. ↑ Marcin Zwolski: Ośrodek Odosobnienia dla Internowanych Kobiet w Gołdapi. Encyklopedia Solidarności. [dostęp 2020-06-18].
  21. ↑ Internetowe wydanie Tygodnika Przegląd, przeglad-tygodnik.pl [dostęp 2017-11-23].
  22. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych
  23. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2018 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 16-10-2019, s. 97. ISSN 1505-6716.
  24. ↑ a b Kwatera główna Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych: Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier goldap.bil-wm.pl [dostęp 2011-07-05]
  25. ↑ Wykaz pomników przyrody w województwie warmińsko-mazurskim, RDOŚ Olsztyn, styczeń 2010. [dostęp 29-04-2013].
  26. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-19].
  27. ↑ Jacek Rakowski: Dubna nowym miastem partnerskim Gołdapi (pol.). GOLDAP.INFO, 2010-05-14. [dostęp 2012-11-27].
  28. ↑ Gołdap. Member of the Polish National Network. cittaslow.org. [dostęp 21 kwietnia 2020].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ​ISBN 83-902165-0-7​, s. 210-212

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Miasta województwa warmińsko-mazurskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa warmińsko-mazurskiego

Gmina Gołdap
Wsie
Kolonia
Osady
Osada leśna
Integralne
części wsi
  • Cicholaski
  • Czarnówko
  • Głażejewo
  • Jakubiny
  • Łubno
  • Morzęty
  • Moskorzyn
  • Niegocin
  • Nowosady
  • Ostrówko
  • Rakówko
  • Tatary
  • Wólka Marcinowska
  • Zaścianek

Gmina Gołdap

Powiat gołdapski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

POL powiat gołdapski COA.svg

Powiat gołdapski (1945–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gołdap&oldid=64096532”