Eksplozja wagonów kolejowych na Podgórzu
 Kamień z tablicą poświęconą mieszkańcom Podgórza, którzy zginęli w wybuchu w styczniu 1945 roku | |
| Państwo |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
|---|---|
| Miejsce | |
| Rodzaj zdarzenia |
wybuch dwóch wagonów kolejowych, wypełnionych trotylem |
| Data |
24 stycznia 1945 |
| Ofiary śmiertelne |
31 Polaków, nieznana liczba Niemców |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 52°59′38,68″N 18°35′35,06″E/52,994078 18,593072
| |
.jpg)
Eksplozja wagonów kolejowych na Podgórzu – katastrofa kolejowa, która miała miejsce 24 stycznia 1945 roku na toruńskim Podgórzu, spowodowana wybuchem dwóch wagonów kolejowych, wypełnionych trotylem[1][2] (według innego źródła: wypełnionych pociskami i dynamitem[3]). W wyniku wybuchu zginęło co najmniej 31 osób. Wybuch zniszczył 240 budynków[1].
Przyczyny eksplozji[edytuj | edytuj kod]
Wagony z 40 tonami trotylu sprowadzono z prawobrzeżnej części Torunia i ustawiono na bocznicy w pobliżu Browaru Pomorskiego[1][4]. Według jednej relacji, Niemcy polecili przetoczenie wagonów do parowozowni na dworcu Toruń Główny, by tam wysadzić je w powietrze. Polscy kolejarze, chcąc zachować parowozownię, odstawili je na tor odległy od zabudowań kolejowych, ale sąsiadujący z dzielnicą mieszkaniową[1]. Według innego przekazu Niemcy, prowadzący wówczas bezpośrednie walki z nacierającą armią radziecką, odstawili wagony w pobliże Browaru Pomorskiego, chcąc wysadzić jak największą część Podgórza. Około godziny 14 wagony podpalono[2]. Inna hipoteza mówi, że wagony miały być przetransportowane gdzieś dalej, ale pod browarem uderzył w nie pocisk radziecki[4].
Ofiary[edytuj | edytuj kod]
Wśród ofiar znalazło się 31 Polaków, głównie mieszkańców Podgórza i kolejarzy. Zginęli również pacjenci niemieckiego szpitala polowego, znajdującego się w podziemiach budynku Browaru[4]. Nieznana jest liczba zmarłych Niemców[5]. Listę polskich ofiar ustaliła Karola Ciesielska, polska historyk zajmująca się dziejami Podgórza[6]. Większość ofiar stanowią mieszkańcy ulicy Młyńskiej[7]. Część ofiar pochowano na tzw. nowym cmentarzu ewangelickim przy ulicy Poznańskiej[8].
Straty materialne[edytuj | edytuj kod]
Stopień zniszczeń na lewobrzeżnym Toruniu wyniósł ok. 20%. Zniszczone lub uszkodzonych zostało 240 budynków. Eksplozja zniszczyła między innymi Browar Pomorski, będący największym zakładem przemysłowym w tej części miasta. Zniknęły kamienice, hotel z restauracją i kino (tj. Poznańska 69, 71 i 73). Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła został zniszczony w 50%, a zabudowania klasztorne i gospodarcze w 68%. Zniszczone zostały również zabudowania przy ulicach Młyńskiej, Pokątnej i Parkowej. Uszkodzone zostały kamienice przy ul. Poznańskiej 36, 38, 46, 67, 78, 84[9] i 96 (tzw. Kamienica Szeczmańskich)[10]. Uszkodzony został również budynek przy ul. Poznańskiej 63/65, gdzie mieściła się poczta, oraz sąsiadujący z nią budynek (niezachowany)[11]. W 1947 roku stwierdzono, że kamienice i oficyny pod numerami 36, 46 i 67 nadają się wyłącznie do rozbiórki[9].
Straty oszacowano na ponad 80 mln złotych[2]. Podmuch dotarł do prawobrzeżnego Torunia. Wskutek wybuchu ucierpiały witraże w katedrze św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty na Starym Mieście. Pierwszą konserwację witraży przeprowadził Jan Zdziubany (pod kierownictwem Edwarda Kwiatkowskiego) w 1952 roku, drugą Konstanty Łyskowski w 1972 roku[12].
Eksplozja poczyniła największe spustoszenie na Podgórzu podczas II wojny światowej[13].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
12 września 2011 roku odsłonięto tablicę z nazwiskami polskich ofiar, którzy zginęli w wyniku eksplozji wagonów. Tablicę umieszczono na głazie zainstalowanym w parku przy ulicy Poznańskiej[6]. Pomnik powstał w wyniku inicjatywy Karoli Ciesielskiej, Wiceprezes Towarzystwa Miłośników Torunia[7].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Toruń: Tablica pamięci ofiar tragedii z 1945 roku. dzieje.pl, 2016-07-14. [dostęp 2020-07-05].
- ↑ a b c Ofiarom wybuchu trotylu. torun.pl, 2011-09-12. [dostęp 2020-07-05].
- ↑ Chruściel 1980 ↓, s. 76.
- ↑ a b c Szymon Spandowski: Tragiczny koniec „Śmietanki Pomorskiej”. nowosci.com.pl, 2010-01-21. [dostęp 2020-07-05].
- ↑ Szymon Spandowski: Jest kamień, są też nazwiska. nowosci.com.pl, 2011-02-03. [dostęp 2020-07-05].
- ↑ a b Iwaniszewska 2012 ↓, s. 314.
- ↑ a b Wasiewska 2017 ↓, s. 9.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 113.
- ↑ a b Kluczwajd 2018 ↓, s. 154.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 56.
- ↑ Kluczwajd 2017 ↓, s. 102.
- ↑ Domasłowski 2003 ↓, s. 225.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 157.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Anna Chruściel, Zniszczenia wojenne gospodarki Torunia i jej odbudowa w latach 1945–1950, „Rocznik Toruński”, 15, PWN, 1980, ISBN 83-01-03056-9.
- Jerzy Domasłowski: Wyposażenie wnętrza. W: Marian Biskup (red.): Bazylika katedralna Świętych Janów w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-59-1.
- Cecylia Iwaniszewska, Działalność Towarzystwa Miłośników Torunia w okresie od 24 maja 2011 r. do 24 maja 2012 r., „Rocznik Toruński”, 39, Towarzystwo Miłośników Torunia, 2012.
- Katarzyna Kluczwajd, Toruń, którego nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2017, ISBN 978-83-7729-333-1.
- Katarzyna Kluczwajd, Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat, Łódź 2018, ISBN 978-83-7729-452-9.
- Jolanta Wasiewska, Głaz – Pomnik upamiętniający podgórską tragedię, [w:] praca zbiorowa, 460 lat Podgórza 1555–2015, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2017, ISBN 978-83-927097-8-7.