Epiktet
| ||
![]() Wyobrażony portret Epikteta, grafika z około 1715 roku | ||
Data i miejsce urodzenia | 50 Hierapolis | |
Data i miejsce śmierci | 135 Nikopolis | |
Zawód, zajęcie | Filozof |
Epiktet z Hierapolis (ur. ok. 50 roku w Hierapolis – zm. w 135 roku)[1] – filozof grecko-rzymski, jeden z reprezentantów (kontynuator) stoicyzmu. Uczeń stoika Muzoniusza Rufusa. Twórca szkoły w Nikopolis w Epirze (współczesna Grecja). Był wyzwoleńcem.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się jako niewolnik[1]. Jego właścicielem od około 68 roku był wyzwoleniec Epafrodyt, współpracownik cesarza Nerona[1]. Ze względu na pracę u Epafrodyta Epiktet miał możliwość obserwacji życia na dworze cesarza Nerona[1]. Jako niewolnik młody Epiktet uczęszczał na wykłady Muzoniusza Rufusa w Rzymie, za zgodą Epafrodyta[1]. Prawdopodobnie wykładał w szkole Muzoniusza[1]. W pewnym momencie został wyzwolony przez Epafrodyta[1]. W 95 roku cesarz Domicjan wygnał z Rzymu i z Włoch wszystkich filozofów[1]. Epiktet opuścił Rzym i udał się do Grecji, był już wtedy na tyle popularny, że założył własną szkołę filozoficzną w mieście Nikopolis[1]. W tym mieście przebywał do śmierci w 135 roku[2].
Podobnie jak Sokrates Epiktet nauczał tylko ustnie. Jego nauki spisał jeden z jego uczniów - Flawiusz Arrian[3]. Dzieło zostało opublikowane po polsku pod tytułem Diatryby. Arrian sporządził też krótki ekstrakt z poglądów Epikteta, który zatytułował Encheiridion (Enchejridion)[3].
Poglądy[edytuj | edytuj kod]
Epiktet należał do tzw. późnej fazy rozwoju stoicyzmu, podobnie jak Muzoniusz Rufus, Seneka, Marek Aureliusz[4]. Cechą tej fazy rozwoju stoicyzmu była ograniczona refleksja teoretyczna, nacisk na filozofię praktyczną[4]. Największy wpływ na poglądy Epikteta wywarli: Sokrates, Diogenes z Synopy[5]. Filozofia według Epikteta oznacza przede wszystkim refleksję mającą na celu dobre, szczęśliwe życie[4].
Podstawowym pojęciem etyki Epikteta jest wolność, która ma dla niego charakter psychologiczny i jest związany z postawą wobec świata[6]. Wolność polega na zrozumieniu, że pewne rzeczy są zależne od naszej woli, a inne niezależne[7]. Zależne od nas są nasze wyobrażenia o świecie, pragnienia, odczucia odrazy, niezależne: majątek, sława, zdrowie[7]. Jeśli ktoś uznaje rzeczy niezależne od naszej woli za zależne, staje się od nich uzależniony, wtedy traci wolność i staje się nieszczęśliwy[7]. Z drugiej strony, jeśli jednostka koncentruje się na rzeczach zależnych od jej woli - osiąga wolność i szczęście[7].
Zdaniem Epikteta wszystkie ludzkie stany mentalne są uzależnione od sądów na temat rzeczywistości[6]. Jeśli osoba czegoś pragnie, w istocie wydaje sąd, że dana rzecz jest dobra, jeśli coś budzi strach, to jednostka uznała, że jest to złe[6]. W tym modelu umysłu wszystkie emocje są uwarunkowane przez przekonania na temat dobra i zła[6]. Tym, co zdaniem Epikteta, naprawdę niepokoi ludzi nie są rzeczy, a raczej ich wyobrażenia o rzeczach. To wyobrażenia (sądy) sprawiają, że ludzie są nieszczęśliwi[8].
Epiktet wyróżnia dwa kluczowe dla jego filozofii pojęcia: pojęcie prohairezy i pojęcie dihairezy. Prohaireza jest tym, co odróżnia istoty ludzkie od innych stworzeń. Jest to zdolność pozwalająca nam odczuwać pragnienie lub niechęć, pociąg lub awersję, zgodę lub niezgodę, w zależności od naszego sądu[8]. Epiktet utożsamia człowieka z jego prohairezą[9]. Dihaireza jest sądem, który wydaje nasza prohaireza i właśnie to nam pozwala odróżnić to, co jest w naszej wyłącznej mocy od tego, co nie jest w naszej wyłącznej mocy. Epiktet wyciąga z tego wniosek, że dobro i zło istnieją tylko w naszej prohairezie, a nigdy w zewnętrznych, aprohairetycznych rzeczach.
Uczeń filozofii, który całkowicie przyswoił sobie te pojęcia i zastosował je w życiu codziennym, był przystosowany do rozpoczęcia życia filozoficznego, którego celem była eudaimonia (szczęście, pełnia). Miał żyć cnotliwie, zgodnie z rozsądkiem i z naturą rzeczy.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Long 2004 ↓, s. 10.
- ↑ Long 2004 ↓, s. 11.
- ↑ a b Reale 1999 ↓, s. 127.
- ↑ a b c Long 2004 ↓, s. 18.
- ↑ Long 2004 ↓, s. 16.
- ↑ a b c d Long 2004 ↓, s. 27.
- ↑ a b c d Reale 1999 ↓, s. 130.
- ↑ a b Long 2004 ↓, s. 28.
- ↑ Long 2004 ↓, s. 29.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- A.A. Long: Epictetus: a Stoic and Socratic guide to life. Oxford: 2004. ISBN 978-0-19-926885-6. (ang.)
- Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 3, Systemy epoki hellenistycznej. Lublin: 1999. ISBN 978-83-7702-522-2.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Margaret Graver , Epictetus, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 17 kwietnia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16] (ang.).
- Keith H. Seddon , Epictetus, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
- Epiktet (MIT Classic) (ang.)
- Diatryby, Encheiridion, Fragmenty (gr.)
- Diatryby, Encheiridion, Fragmenty (ang.)
- ISNI: 0000 0001 2125 0744
- VIAF: 100218891, 459145857067122921794
- LCCN: n50082929
- GND: 118530577
- NDL: 00539714
- LIBRIS: nl02212627fwfmv
- BnF: 11901803b
- SUDOC: 026851822
- NLA: 35756965
- NKC: jn19981000989
- BNE: XX953221
- NTA: 068399006
- BIBSYS: 2017366
- CiNii: DA00596057
- Open Library: OL22801A
- PLWABN: 9810632309305606
- NUKAT: n95209605
- PTBNP: 925408, 1584766
- CANTIC: a10077911
- LNB: 000027793
- NSK: 000083916
- BNA: 000046661
- CONOR: 60812387, 168618595
- BLBNB: 000221309
- KRNLK: KAC199608194
- WorldCat: lccn-n50082929