Estetyka muzyczna
Estetyka muzyczna – dział estetyki ogólnej poświęcony muzyce[1]; filozofia muzyki[2]. Uprawiana przez filozofów, teoretyków muzyki[1] oraz praktyków[2]. Jej centralnym zagadnieniem jest stosunek muzyki do rzeczywistości[2] – swoista relacja, w której materiał muzyczny nie występuje w przyrodzie, lecz jest tworem człowieka[3].
Głównymi problemami, które podejmuje są zagadnienia:
- istoty muzyki[1],
- funkcji muzyki w społeczeństwie i stosunku wartości estetycznych do etycznych[2],
- specyfiki muzyki w stosunku do innych sztuk[1],
- zmienności kryteriów oceny dzieła muzycznego[2],
- kryteriów wartości estetycznej w muzyce[1],
- smaku, jego zróżnicowania i zmienności[2],
- istoty przeżycia muzycznego[1],
- fizjologii wyższych czynności nerwowych, informatyki[2],
- treści i formy, specyficznych cech gatunków i stylów muzycznych[2].
Centralne zagadnienie – stosunek muzyki do rzeczywistości – jest traktowane dwojako:
- estetyka muzyczna autonomiczna (formalistyczna[2]) przyjmuje, że dzieło muzyczne nie odzwierciedla treści realnych lub zjawisk psychicznych[1] (muzyka absolutna),
- estetyka muzyczna heteronomiczna przyjmuje, że dzieło muzyczne ukazuje treści pozamuzyczne, niezależne od struktur dźwiękowych[2] (muzyka programowa), przy czym różne odłamy tego kierunku dociekają innej natury zjawisk pozamuzycznych:
- heteronomiczna estetyka metafizyczna twierdzi, że dzieło muzyczne ujawnia istotę bytu (wolę, ideę itp.)[2],
- heteronomiczna estetyka wyrazu twierdzi, że dzieło ujawnia przeżycia twórcy lub uogólnione zjawiska psychiczne[1],
- heteronomiczna estetyka naśladownictwa twierdzi, że dzieło naśladuje zjawiska realne[2],
- heteronomiczna estetyka marksistowska widzi w muzyce uogólnione odzwierciedlenie rzeczywistości[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze próby wyjaśnienia istoty muzyki pojawiły się w drugim tysiącleciu p.n.e. w pismach filozofów starożytnych Chin, Indii, antycznej Grecji, Mezopotamii i innych. Istoty muzyki doszukiwały się w jej funkcji społecznej[3].
Kosmologiczno-etyczny charakter miały traktaty Konfucjusza i Laozi oraz starohinduski Natjaśastra mędrca Bharata Muni.
W starożytności estetyka muzyczna rozwijała się jako część filozofii starogreckiej[1]: u Platona i Arystotelesa jako estetyka etyczno-wychowawcza, u pitagorejczyków jako estetyka kosmologiczna, u Arystoksenosa z Tarentu jako estetyka empiryczna[3]. Przejawiała się też w rozważaniach niektórych Ojców Kościoła (Augustyn z Hippony)[1].
W okresie późnego średniowiecza Tomasz z Akwinu tłumaczył istotę twórczości muzycznej bezpośrednią personifikacją Ducha Świętego[3].
W renesansie rozważania estetyczne oderwały się od pojęć teologicznych, matematycznych, i przeniknęły na grunt teoretyczno-dydaktyczny[3].
W XVIII wieku we Francji rozwinęła się heteronomiczna estetyka naśladownictwa[3]. Przedstawicielami tego kierunku byli Jean-Philippe Rameau, Jean-Jacques Rousseau, Denis Diderot[1]. W Niemczech podobny nurt reprezentowali Johann Mattheson, Friedrich Wilhelm Marpurg oraz Johann Philipp Kirnberger[3].
Na początku XIX wieku dominowała heteronomiczna estetyka metafizyczna (Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, Arthur Schopenhauer), u romantyków natomiast – heteronomiczna estetyka wyrazu (E.T.A. Hoffmann, Robert Schumann, Ferenc Liszt, później Richard Wagner[4])[1]. Obok niej rozwijał się kierunek formalistycznej estetyki muzycznej (Eduard Hanslick, Moritz Bermann), później – psychologicznej, badającej istotę przeżycia muzycznego (Gustav Theodor Fechner[4]), oraz empirycznej, rozważającej istotę dzieła muzycznego[1].
W XX wieku bardzo ważną rolę odegrała energetyczna koncepcja muzyki (Ernst Kurth, Hans Mersmann), potem – kierunek fenomenologiczny (w Polsce – wybitny przedstawiciel Roman Ingarden, we Francji – Gisèle Brelet)[1].
Przedstawicielami estetyki marksistowskiej byli m.in.: w ZSRR Boris Asafjew, Julij Kriemlow, Boris Jarustowski, w Polsce – Zofia Lissa, Stefania Łobaczewska, w Czechosłowacji – Antonín Sychra[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zofia Lissa: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.