Empiryzm

Empiryzm (od stgr. ἐμπειρία empeiría – „doświadczenie”) – kierunek filozoficzny głoszący, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, natomiast wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich (bodźców zmysłowych) wtórne. Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który głosi, iż źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe mają znaczenie drugorzędne.

Pierwszym filozofem, który krytykował takie poznanie, był Heraklit z Efezu. Zgodnie z głoszonymi przez niego tezami:

Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy mają duszę barbarzyńców.

Współczesna koncepcja empiryzmu została wysunięta przez Francisa Bacona, a następnie rozwinięta przez Johna Locke’a, George’a Berkeleya oraz Davida Hume’a.

W XXI wieku wyróżnia się empiryzm metodologiczny, który głosi nieistnienie sądów syntetycznych a priori, oraz empiryzm genetyczny, który głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (umysł jako tabula rasa – łac. „niezapisana tablica”) i że dopiero doświadczenie bezpośrednio lub pośrednio powoduje zapełnienie tej pustki sądami. Skrajną postacią empiryzmu genetycznego jest sensualizm, który głosi, że w umyśle nie znajduje się nic czego nie było wpierw w zmysłach (nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu). Poglądem przeciwstawnym do empiryzmu genetycznego jest natywizm. Z nurtu empiryzmu wykształciło się szereg innych prądów filozoficznych: kantyzm, pozytywizm, pozytywizm logiczny oraz fenomenologia.

Do szczególnie znanych empirystów należeli między innymi:

• Etienne Bonnot de Condillac
• Pierre Cabanis
• Charles de Bonnet
• Stanisław Staszic
• Jan Śniadecki
• Leonardo da Vinci

Zobacz też

• a posteriori

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

• Zygmunt Hajduk, Empiryzm, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dostęp 2024-05-05].

Anglojęzyczne

• Empiricism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-07]:

• PeterP. Markie PeterP., Rationalism vs. Empiricism, 6 lipca 2017 . (Racjonalzim kontra empiryzm)
• BradleyB. Monton BradleyB., ChadCh. Mohler ChadCh., Constructive Empiricism, 17 stycznia 2017 . (Empiryzm konstruktywny)
• Gregory W.G.W. Dawes Gregory W.G.W., Ancient and Medieval Empiricism, 27 września 2017 . (Empiryzm antyczny i średniowieczny)