Denis Diderot

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Denis Diderot
Ilustracja
mal. Louis-Michel van Loo, 1767, Luwr
Data i miejsce urodzenia

5 października 1713
Langres

Data i miejsce śmierci

31 lipca 1784
Paryż

Narodowość

francuska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła

Kubuś Fatalista i jego pan

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Denis Diderot, wym. ['dəni 'did(ə)ʁo] (ur. 5 października 1713 w Langres, zm. 31 lipca 1784 w Paryżu[1]) – francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu Oświecenia.

Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le Fataliste et son maître, wyd. 1796), a najbardziej znaną powieścią Zakonnica (La Religieuse, wyd. 1796).

Jest on twórcą nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości. Teorię opisał w dziełach: Rozmowy o synu naturalnym (Entretiens sur « Le fils naturel », 1757) i O poezji dramatycznej (De la poésie dramatique, 1759).

Jego Jacques le Fataliste et son maître (dekretem z 1804 roku) oraz Encyclopedie ou dictionnaire raisonne des sciences umieszczone zostały w index librorum prohibitorum[2].

Wielka Encyklopedia Francuska[edytuj | edytuj kod]

Denis Diderot stał się inicjatorem, naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii (1751–1772), która zebrała dorobek myśli społecznej, filozoficznej i moralnej europejskiego oświecenia[3]. Sam napisał szereg artykułów (około 7 tys.[4]) z dziedziny filozofii, sztuki i rzemiosła. To monumentalne dzieło współtworzył z nim matematyk Jean le Rond d’Alembert.

Prace nad Encyklopedią rozpoczął w roku 1745 i prowadził je przez 27 lat. Nie było to łatwe, gdyż kilkakrotnie był aresztowany i osadzony w więzieniu z powodów religijnych.

Poglądy[edytuj | edytuj kod]

Poglądy Diderota ewoluowały od teizmu, poprzez deizm do otwartego, materialistycznego ateizmu, połączonego z sensualizmem i determinizmem witalistycznym. Swoje poglądy religijne wyłożył w Liście o ślepcach (Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient, 1749).

Postulował pierwszeństwo nauk eksperymentalnych przed spekulatywnymi, akcentował też względność ludzkiego poznania i sprzeczność różnych dziedzin wiedzy.

Diderot uważał, że natura człowieka została zdemoralizowana przez niewłaściwy ustrój i brak kultury, dlatego postulował oświecenie ludu i odbudowę zasad moralnych poprzez silne więzi społeczne i reformę władzy we Francji. Politycznie był początkowo zwolennikiem absolutyzmu oświeconego. Potępił jednak absolutne rządy, kiedy caryca Katarzyna II – pozornie zainteresowana liberalną myślą – odrzuciła jego projekt reformy szkolnictwa wyższego w Rosji. Jego poglądy ewoluowały w kierunku demokratyzmu. Był przeciwnikiem kolonializmu i despotyzmu. Domagał się utworzenia parlamentu – reprezentanta suwerennego ludu i instytucję sprawującą kontrolę nad władzą wykonawczą. W kwestii gospodarki opowiadał się po stronie leseferyzmu, bogacenie się jednostek uznawał za przejaw dobrobytu ogółu. Popierał wolny handel i powszechną oświatę; sprzeciwiał się ograniczaniu prawa własności. Zauważał jednak, że sukcesy w tej sferze funkcjonowania państwa nie rozwiążą problemów społecznych, jakie spowodują rozwój techniki i kapitalistyczny wyzysk.

Diderot zajmował się też krytyką malarstwa, a swoje poglądy przedstawił w esejach Salons (1759–1781).

Dzieła[edytuj | edytuj kod]

  • Essai sur le mérite et la vertu, napisane przez Shaftesbury'ego tłumaczenie Diderota na j.francuski (1745)
  • Pensées philosophiques (Myśli filozoficzne), esej (1746)
  • La promenade du sceptique (1747)
  • Les bijoux indiscrets, powieść(1748)
  • Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient (List o ślepcach na użytek tych co widzą) (1749)
  • Encyclopédie (1750–1765)
  • Lettre sur les sourds et muets (1751)
  • Pensées sur l'interprétation de la nature, esej (1751)
  • Le fils naturel (1757)
  • Entretiens sur le Fils naturel (1757)
  • Discours sur la poesie dramatique (1758)
  • Salons, critique d'art (1759–1781)
  • Zakonnica, powieść (1760)
  • Kuzynek mistrza Rameau, dialog filozoficzny (1761?)
  • Lettre sur le commerce de la librairie (1763)
  • Mystification ou l’histoire des portraits (1768)
  • Entretien entre D'Alembert et Diderot (1769)
  • Sen D'Alemberta, dialog (1769)
  • Suite de l'entretien entre D'Alembert et Diderot (1769)
  • Paradoxe sur le comédien (Paradoks o aktorze) (1773–1778, wydany pośmiertnie w 1830)
  • Apologie de l'abbé Galiani (1770)
  • Principes philosophiques sur la matière et le mouvement, essai (1770)
  • Entretien d'un père avec ses enfants (1771)
  • Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le fataliste et son maître), powieść (1765–1780)
  • Supplément au voyage de Bougainville (1772)
  • Histoire philosophique et politique des deux Indes, in collaboration with Raynal (1772–1781)
  • Voyage en Hollande (1773)
  • Éléments de physiologie (1773–1774)
  • Réfutation d'Helvétius (1774)
  • Observations sur le Nakaz (1774)
  • Essai sur les règnes de Claude et de Néron (1778)
  • Lettre apologétique de l'abbé Raynal à Monsieur Grimm (1781)
  • Aux insurgents d'Amérique (1782)
  • Salons

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Diderot Denis, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-05-09].
  2. ↑ Index librorum prohibitorum Ssmi D.N. Leonis XIII iussu et auctoritate recognitus et editus : praemittuntur constitutiones apostolicae de examine et prohibitione librorum, Rzym 1900, s. 110.
  3. ↑ Sara. Ayad, Ewa (tłumacz) Romkowska, Historia książki : od glinianych tabliczek po e-booki, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2015, s. 159, ISBN 978-83-213-4907-7, OCLC 924922565 [dostęp 2020-02-05].
  4. ↑ Andrew S. Curran, 'Beware the affluence of gold': on reading Diderot in the age of Trump, The Guardian, 15 grudnia 2018 [dostęp 2023-08-20] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Denis_Diderot&oldid=71080166”