Fiołek trójbarwny
A V. tricolor B V. arvensis (po lewej) | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
fiołek trójbarwny | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Viola tricolor L. Sp. Pl. 935 1753[3] | |||||
|
Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.)[5] – gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch.). Nazwa ludowa: bratek polny[6]. Występuje w stanie dzikim w Europie i Azji (Zachodnia Syberia, Turcja, Iran)[7]. W Polsce pospolity.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Pojedyncza lub gałęzista, leżąca, podnosząca się lub wzniesiona, czterokanciasta, delikatnie owłosiona. Wysokość: 10–30 cm.
- Liście
- Dolne sercowate, górne lancetowate lub eliptyczne. Wszystkie mają karbowane brzegi.
- Kwiaty
- Pojedyncze, obupłciowe, wyrastają w kątach liści na długich szypułkach. Korona znacznie dłuższa od kielicha, płatki górne fioletowe, boczne i dolne żółte. Ostroga zielonawo-fioletowa. Kielich złożony z 5 lancetowatych działek z przedłużeniami poniżej nasady. Gatunek bardzo zmienny w ubarwieniu kwiatów, rozróżnia się szereg odmian botanicznych.
- Owoce
- Trójklapowa torebka z drobnymi, brunatnożółtymi nasionami zawierającymi elajosom.
- Gatunki podobne
- Pozostałe dwa krajowe, występujące na niżu gatunki fiołków o bocznych płatkach częściowo nachodzących na płatki górne oraz żółtych elementach korony – fiołek polny oraz fiołek Kitaibela[8].
-
Pokrój
-
Kwiat
-
Kwiat i owoc
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina jednoroczna lub dwuletnia, owadopylna, kwitnie od czerwca do września. Nasiona rozsiewane są przez mrówki (myrmekochoria). Siedlisko: pola, przydroża, łąki, wzgórza, ogrody (chwast). Preferuje stanowiska suche o glebach piaszczystych, często ubogich. Gatunek kwasolubny, roślina wskaźnikowa gleb kwaśnych[9].
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]- Występuje w kilku podgatunkach[8]:
- V. tricolor subsp. curtisii (E. Forster) Syme. = V. tricolor var. maritima Schweigg. Łodyga dość gruba, o wysokości 3–15 cm i rozgałęziająca się zaraz nad ziemią. Mięsiste liście o wąskich łatkach. Przeważnie fioletowa korona kwiatów o długości 10-15 mm. Rośnie na piaskach, występuje głównie nad morzem. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Koelerion albescentis, Ass. Helichryso-Jasionetum[10]
- V. tricolor subsp. tricolor. Cienka i wzniesiona łodyga o wysokości 15-25 (40) cm, rozgałęziająca się wyżej nad ziemią. Korona kwiatów różnobarwna o długości 15-25 mm. Rośnie na murawach, przydrożach i obrzeżach lasów.
- Viola tricolor subsp. subalpina Gaudin. W niektórych ujęciach taksonomicznych traktowany jako odrębny gatunek – fiołek trwały (Viola saxatilis)
- Ze skrzyżowania V. tricolor, V. lutea (fiołek żółty) i V. altaica otrzymano popularne, dwuletnie bratki – fiołek ogrodowy (Viola ×vittrockiana Gams. ex Kappert).
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: cała roślina (Herba Violae tricoloris). Zawiera wiolutozyd, saponiny triterpenowe, śluz, alkaloid wiolinę (w korzeniach), fenolokwasy (kawowy, protokatechowy, gentozynowy, waniliowy i in.), rutynę
- Działanie: reguluje przemianę materii, działa moczopędnie, zmniejsza łamliwość naczyń krwionośnych. Stosuje się go w zapaleniach pęcherza moczowego, kamicy moczowej, uszkodzeniu nerek przez substancje toksyczne (również przez uboczne działanie antybiotyków), w chorobie gośćcowej, trądziku młodzieńczym, wykwitach skórnych, tak zwanych wysypkach uczuleniowych, nadciśnieniu tętniczym i chorobach siatkówki oka.
- Zbiór i suszenie: Ziele ścina się latem, suszy rozłożone jedną warstwą w miejscu ciepłym, ale nie na słońcu.
- Roślina ozdobna, uprawiana zwykle jako dwuletnia. Oprócz typowej formy w uprawie istnieją kultywary, m.in. ’Bowles Black’ posiadający jedne z najciemniejszych (niemal czarne) kwiaty wśród wszystkich roślin[11].
Przeciwwskazania: W wielopłytkowości (trombocytosis), zakrzepicy pourazowej (thrombosis posttraumatica) oraz zaawansowanej miażdżycy w wieku starszym wskazana jest ostrożność ze względu na przedłużanie przez rutynę działania adrenaliny na naczynia i możliwość niebezpieczeństwa agregacji trombocytów[12].
Filatelistyka
[edytuj | edytuj kod]Poczta Polska wydała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający fiołek trójbarwny o nominale 90 gr, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Fiołek trójbarwny pojawił się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-30] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-10].
- ↑ Viola tricolor L.. Plants of the World Online. [dostęp 2021-04-13]. (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 37.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Aleksander Ożarowski , Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, Warszawa 1982: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, s. 278-279, ISBN 83-200-0640-6 .
- ↑ Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).
- BioLib: 38871
- EoL: 584541
- EUNIS: 185219
- Flora of China: 200014437
- Flora of North America: 200014437
- FloraWeb: 6402
- GBIF: 5331347
- identyfikator iNaturalist: 55739
- IPNI: 869428-1
- ITIS: 22175
- NCBI: 214053
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2461201
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:869428-1
- Tela Botanica: 75507
- identyfikator Tropicos: 33800045
- USDA PLANTS: VITR
- CoL: 5BHQ6