Franciszek Gazda (ludoznawca)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Franciszek Gazda
Data i miejsce urodzenia

8 lutego 1910
Ostrawa

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1969
Cieszyn

Zawód, zajęcie

Nauczyciel

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi

Franciszek Gazda (ur. 8 lutego 1910 w Morawskiej Ostrawie, zm. 22 lutego 1969 w Cieszynie) – polski ludoznawca i nauczyciel, znawca i miłośnik folkloru babiogórskiego. Założyciel zespołu regionalnego Górali Babiogórskich. Autor śpiewnika pieśni babiogórskich. Członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość

Był synem Wojciecha Gazdy, z zawodu hutnika, oraz Franciszki Gazdy z domu Pasternak[1]. Ojciec po powrocie z I wojny światowej był inwalidą niezdolnym do pracy w zawodzie[1]. Po sprzedaniu mienia cała rodzina postanowiła przenieść się na tereny odzyskanej Polski, gdzie w Brodach koło Kalwarii Zebrzydowskiej zakupiła niewielkie gospodarstwo rolne[1]. Tam Franciszek Gazda ukończył szkołę powszechną, a następnie w Krakowie ósmą klasę szkoły wydziałowej[1]. Dalsze nauki pobierał w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim[1]. W Krakowie zetknął się z młodzieżowym ruchem krajoznawczym i ludoznawczym, poznał również wybitne jednostki tego ruchu: Adolfa Chybińskiego, prof. Tadeusza Seweryna, prof. Leopolda Węgrzynowicza oraz wielu innych[1].

Wiek dojrzały

Od roku 1929 do 1931 pracował jako nauczyciel w Siedlcach, następnie przez jeden rok szkolny mieszkał w Brodach[1]. Od roku 1932 do 1938 pracował w Zawoi[2]. Tam angażował się w życie kulturalne społeczności lokalnych, czas wolny poświęcał na wędrówki po okolicach Przysłopa[2]. Gazda żywo interesował się folklorem babiogórskim, dlatego zbierał w terenie dawne melodie i teksty pieśni, prowadził zapiski na temat babiogórskich tańców i obrzędów[2]. Na potrzeby zespołu Górali Babiogórskich odtworzył męski strój ludowy tamtego regionu, który wtedy prawie zanikł[2]. Zespół ten początkowo występował podczas lokalnych uroczystości w Zawoi, jednak już w roku 1935 wyjechał na pierwszy występ poza wsią do Zakopanego na Zjazd Ziem Górskich, gdzie został bardzo dobrze przyjęty[2]. Rok później zespół wystąpił w Sanoku, a w 1937 osiągnął ogromny sukces w Wiśle podczas Tygodnia Gór dzięki widowisku folklorystycznemu napisanemu i wyreżyserowanemu przez Franciszka Gazdę pt.: Hej, chłopcy, na „mazury”. Obecnie rękopis scenariusza znajduje się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie[2].

Od roku 1929 był członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego[3].

W roku 1938 ukazał się drukiem śpiewnik Babiogórskie pieśni z Zawoi na 3 i 4 głosy równe, autorstwa Franciszka Gazdy, wydany przez Małopolski Związek Teatrów i Chórów Ludowych w Krakowie[2]. Tego samego roku Gazda zmuszony był opuścić Zawoję z powodu złego stanu zdrowia[2]. Do Zawoi już nigdy nie powrócił[2].

Obejmując w roku 1938 stanowisko kierownika szkoły w Skawie, zorganizował także kurs dokształcający dla dorosłych, którzy pragnęli ukończyć szkołę powszechną[2]. Założył tam równocześnie chór oraz zespół muzyczny[2].

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Gazda uciekł na wschód, jednak już 15 listopada 1939 powrócił[2]. Po przymusowej przeprowadzce do wsi Ciche w roku 1940, natychmiast podjął współpracę z ruchem oporu i prowadził tajne nauczanie[2].

26 lipca 1947 roku ożenił się z nauczycielką Marią Ignacek, z którą miał dwie córki[3]. Uroczystość odbyła się w Zebrzydowicach[3].

Kres życia

W roku 1950 przystąpił do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego[3]. W 1969 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[3].

Franciszek Gazda zmarł 22 lutego 1969 roku w Cieszynie, gdzie został pochowany[3]. W roku 1973 odbyła się ekshumacja zwłok Gazdy, po której szczątki przeniesiono do Zebrzydowic[3].

Praca zawodowa[edytuj | edytuj kod]

Lata 1929-1931

Pierwszą posadę nauczyciela kontraktowego zdobył w Siedlcach na Podlasiu[1]. Tam zaangażował się w pracę na rzecz kultury regionu oraz lokalnych środowisk, co zaowocowało stworzeniem chóru międzyszkolnego oraz pobudziło pozostałe okoliczne chóry do systematycznej działalności[1]. Zorganizował tam również konkurs pieśni chóralnej z okazji pierwszego Święta Pieśni, którego był pomysłodawcą oraz inicjatorem[1].

Lata 1931-1932

Po dwóch latach pracy w Siedlcach Franciszek Gazda podupadł na zdrowiu i musiał zrezygnować z posady z powodu rozwijającej się gruźlicy[1]. Wrócił w rodzinne strony do wsi Brody i zamieszkał z rodzicami[1]. Tam poddał się leczeniu[1]. Nie chcąc marnować czasu zapisał się na roczny kurs rolniczo-oświatowy, organizowany w latach 1931/32 przez Związek Nauczycielstwa Polskiego[1].

Lata 1932-1938

Po ukończeniu kursu, w roku 1932 objął posadę nauczyciela w Zawoi na Przysłopiu, gdzie otrzymał polecenie zorganizowania jednoklasowej szkoły powszechnej[1]. Niedługo potem zajął się organizacją regionalnego zespołu Górali Babiogórskich o nazwie Babiogórcy oraz kapeli[2]. W tamtym czasie współpracował z Państwowym Archiwum Fonograficznym, z Polskim Radiem oraz z Muzeum Tatrzańskim[2]. W Zawoi pracował do roku 1938[2].

Lata 1938-1945

W roku szkolnym 1938/39 pracował jako kierownik zbiorczej szkoły powszechnej w Skawie koło Rabki[2]. Pracował tam do 1 maja 1940, następnie władze niemieckie przeniosły go do wsi Ciche, gdzie objął stanowisko kierownika Szkoły Powszechnej nr 2[2]. Pracował tam do końca wojny[2].

Lata 1945-1969

Po wojnie, 24 maja 1945 roku objął kierownictwo w szkole podstawowej w Pielgrzymowicach na Śląsku[2]. W 1948 przeniósł się do Raciborza, gdzie na początku pracował jako nauczyciel oraz sekretarz powiatowego zarządu Związku Nauczycielstwa Polskiego[2]. Od 1951 pracował jako kierownik Szkoły Podstawowej nr 3[2]. W 1950 założył Miejskie Ognisko Muzyczne w Raciborzu, gdzie uczył w klasie fortepianu oraz skrzypiec[2]. Od 1968 został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 6 w Raciborzu[2].

Izba Regionalna im. Franciszka Gazdy[edytuj | edytuj kod]

W roku 1998 w Szkole Podstawowej nr 4 im. Rafała Kalinowskiego w Zawoi-Przysłowie powstała Izba Regionalna poświęcona pamięci Franciszka Gazdy. W zbiorach znajdują się cenne eksponaty: dawne narzędzia oraz sprzęty, elementy stroju regionalnego oraz fotografie. W 2018 roku Izba Regionalna została przeniesiona do Domu Strażaka w Przysłopiu[4].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • 1938 – śpiewnik: Babiogórskie pieśni z Zawoi na 3 i 4 głosy równe[2]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Janicka-Krzywda 2007 ↓, s. 94.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Janicka-Krzywda 2007 ↓, s. 95.
  3. ↑ a b c d e f g Janicka-Krzywda 2007 ↓, s. 96.
  4. ↑ Zawoja Przysłop – O izbie [online], www.przyslop.zawoja.pl [dostęp 2019-05-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-15].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Urszula Janicka-Krzywda, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss (red.), t. II, Wrocław-Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie, 2007, ISBN 978-83-87266-96-7.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Franciszek_Gazda_(ludoznawca)&oldid=71790730”