Franciszek Grześkowiak
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Odznaczenia | |
| |
Franciszek Grześkowiak (ur. 2 kwietnia 1900 w Gierłachowie (powiat kościański), zm. 6 lipca 1963 w Stargardzie) – polski leśnik, gajowy, powstaniec wielkopolski, żołnierz w czasie wojny polsko-bolszewickiej, zesłaniec na Sybir, żołnierz służby sanitarnej Armii Andersa, uczestnik bitwy o Monte Cassino.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Franciszek Grześkowiak ukończył szkołę powszechną w Gierałtowie. W poszukiwaniu pracy wyjechał w 1916 roku do Poznania, i wkrótce potem do Berlina. W 1918 roku został wcielony do armii Cesarstwa Niemieckiego. 9 listopada tego roku zdezerterował. Jako ochotnik[1] brał udział w powstaniu wielkopolskim, początkowo uczestniczył w rozbrajaniu Niemców, przejmowaniu urzędów, m.in. w Bielewie i Bielewku[a]. Pełnił również służbę partolową i wartowniczą. Wraz z bratem Józefem został żołnierzem Kompanii Krzywińskiej[4] i przybrał pseudonim Szarfszutze. 5 stycznia 1919 roku z kompanią tą uczestniczył w wyzwalaniu Wolsztyna.11 stycznia tego roku walczył w obronie Osiecznej[5][6].
Jego kompania stała się częścią Grupy „Leszno", która w Wojsku Polskim została przemianowana na 6 pułk Strzelców Wielkopolskich. Po ujednoliceniu numeracji jednostek wojskowych w styczniu 1920 roku pułk ten otrzymał nazwę 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Wraz z tym pułkiem brał udział w wyprawie kijowskiej. Walczył również na Wołyniu. 14 czerwca 1920 roku został ciężko ranny w głowę i stracił prawe oko. Został zdemobilizowany 24 maja 1921 roku jako inwalida wojenny[7].
W 1924 roku uzyskał pracę w leśniczówce w Rząśniku (obecnie powiat ostrowski), a następnie w Grabówce – osadzie leśnej w obecnym powiecie zambrowskim. Pracował tam jako gajowy.
10 lutego 1940 roku został wraz z całą rodziną (żoną i siedmiorgiem dzieci) – przez stację w Czerwonym Borze – wywieziony na Sybir. Po 2 tygodniach rodzina dojechała w miejsce docelowe, w rejonie niandomskim, w obwodzie archangielskim. Pod koniec 1941 roku zostali ponownie przetransportowani, tym razem po dwóch miesiącach podróży rodzina Franciszka znalazła się na granicy uzbecko-tadżyckiej, w okolicy Duszanbe. Tam Franciszek wstąpił do Armii Andersa, natomiast jego rodzina dostała przepustkę do Kermine (obecnie Nawoi w Uzbekistanie), stamtąd do Persji. Po roku pobytu tamże żona z dziećmi zastały przetransferowane do Abercorn w ówczesnej Rodezji (obecnie Mbala w północno-wschodniej Zambii), następnie – po kilku latach pobytu w Afryce – przez Kenię i Genuę 19 sierpnia 1947 roku wróciła do Polski[8][9].
Franciszek natomiast przeszedł z Armią Andersa cały jej szlak bojowy, ze względu na swoje inwalidztwo był przydzielony do służby sanitarnej. Uczestniczył w walkach w pobliżu Jerozolimy oraz w bitwie o Monte Cassino. Służył wtedy w stopniu kaprala w Szpitalu wojennym nr 6 3 brygady 3 Dywizji Strzelców Karpackich[10].
27 kwietnia 1947 roku wrócił przez Anglię do Polski[9]. Powrócił do swej pracy jako leśnik. Pracował m.in. w leśniczówce w Storkowie (powiat stargardzki). Kilka lat przed śmiercią przeniósł się do Stargardu.
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino – wydany na podstawie dekretu Naczelnego Wodza L.dz. 3504/Pers. 44 z 26 lipca 1944, rozkazem Dowództwa 2 Korpusu Nr 148/VII/Jj z dnia 17 marca 1945 roku (nr legitymacji 42192 z 23 kwietnia 1945 roku).
Życie rodzinne[edytuj | edytuj kod]
Franciszek Grześkowiak był synem Andrzeja (1865–1955) i Wiktorii z domu Ambroży (1875–1950). Miał dziesięcioro rodzeństwa. Byli to:
- Monika (1895–1895)
- Józef (1897–1978) – również powstaniec wielkopolski w Kompanii Krzywińskiej
- Stanisław (1903–1986)
- Władysława (1906–1906)
- Czesław (1907–2003)
- Helena, późniejsza Augustyniak (1910–2010)
- Piotr (1913–1995)
- Antoni (1915–1982)
- Józefa, późniejsza Kowal (1917–2007)
- Władysław (1920–2006).
Około 1926 roku ożenił się w Rząśniku z Marianną Grabowską (1907–1982), mieli siedmioro dzieci. Były to:
- Joanna Cecylia (1927–217), późniejsza żona Aleksandra Matejki
- Józefa Wiktoria (1929–2021), późniejsza Kierzkiewicz
- Teresa Helena (1931–1967), późniejsza żona Walentego Regulskiego, rodzice m.in. Elżbiety Regulskiej-Chlebowskiej
- Tadeusz Stanisław (1932–1997)
- Stefan (1934–2001)
- Jadwiga Marianna (1935–1982), późniejsza Szmidt
- Marian (1938–2005)[11].
Franciszek Grześkowiak zmarł 6 lipca 1967 roku w Stargardzie i został pochowany na tamtejszym Starym Cmentarzu Komunalnym (sektor A15, rząd 06, numer grobu 02)[12].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Bielewko to nieistniejąca obecnie osada w pobliżu Bielewa oraz błoto i bór na północny wschód od Bielewa, na wschód od Krzywinia[2]. Gmina wiejska Bielewko została zlikwidowana w 1930 roku[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Profil Franciszka Grześkowiaka w bazie danych „Powstańcy wielkopolscy” [online], powstancywielkopolscy.pl [dostęp 2023-11-28].
- ↑ Bielewko, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
- ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 11, poz. 74. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1930 r. o zniesieniu gminy wiejskiej Bielewko w powiecie kościańskim, województwie poznańskiem.
- ↑ Piotr Bauer, Przyczynek do historii Krzywińskiej Kompanii Powstańczej 1918/1919 r., [w:] Jerzy Zielonka (red.), Szkice z dziejów Krzywinia. Opracowanie zbiorowe pod redakcją Jerzego Zielonki, Kościan: Towarzystwo Miłośników Ziemi Kościańskiej, 1987, s. 71–72 [dostęp 2023-11-28].
- ↑ Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół: Zarząd Okręgowy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Poznaniu, sygn. 368: Relacje i wspomnienia dotyczące powstania wielkopolskiego: 1. Leszno, powiat Leszno, województwo poznańskie, 2. Łomnica, powiat Nowy Tomyśl, województwo poznańskie.
- ↑ Archiwum Państwowe w Lesznie, Zespół: Jerzy Zielonka – spuścizna (dziennikarz „Panoramy Leszczyńskiej”), sygn. 43: Spis powstańców wielkopolskiej Grupy „Leszno”. Zebrał i zestawił Piotr Laurentowski.
- ↑ Elżbieta Regulska-Chlebowska, Elżbieta. Ucieczka z internowania, [w:] Anna Herbich, Dziewczyny z Solidarności. Historie prawdziwe, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, s. 330–331, ISBN 978-83-240-3464-2.
- ↑ Józefa Grześkowiak-Kierzkiewicz, Joanna C. Grześkowiak-Matejko, Spod Archangielska do Afryki, [w:] Henryk Dąbkowski (red.), Polskie sybiraczki harcerki w Afryce 1942–1950, Warszawa: Henryk Dąbkowski z Sybiraczkami, 2002, s. 99–105, ISBN 83-917253-0-8.
- ↑ a b Joanna Cecylia Matejko, Fragment autobiografii, [w:] Henryk Dąbkowski (red.), Polskie sybiraczki harcerki w Afryce 1942–1950, Warszawa: Henryk Dąbkowski z Sybiraczkami, 2002, s. 106, ISBN 83-917253-0-8.
- ↑ Jerzy Hykiel, Janusz Stankiewicz, 3 Dywizja Strzelców Karpackich. Żołnierze 3 Dywizji Strzelców Karpackich 1942–1945. Nazwiska na literę E–G. Kompletny spis ok. 29.000 żołnierzy 3 Dywizji Strzelców Karpackich opracowany na podstawie 2-tomowego dzieła „Trzecia Dywizja Strzelców Karpackich 1942–1947 ”, wyd. Londyn 1991 r. [online], montecassino.eu [dostęp 2023-11-28].
- ↑ Marek Minakowski, Profil Franciszka Grześkowiaka w serwisie Wielka Genealogia Minakowskiego [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2023-11-28].
- ↑ Cmentarze komunalne w Stargardzie. Wyszukiwarka [online] [dostęp 2023-11-28].
- Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego
- Odznaczeni Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino
- Polacy – żołnierze Armii Cesarstwa Niemieckiego w I wojnie światowej
- Polscy leśnicy
- Polscy zesłańcy w ZSRR 1940–1941
- Powstańcy wielkopolscy (1918–1919)
- Uczestnicy bitwy o Monte Cassino 1944
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Uczestnicy wyprawy kijowskiej (1920)
- Urodzeni w 1900
- Zmarli w 1963
- Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR 1941–1942