Gerezanka ruda

Gerezanka ruda
	Piliocolobus badius
	(Kerr, 1792)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Colobini
Rodzaj	gerezanka
Gatunek	gerezanka ruda
Synonimy
	Simia (Cercopithecus) badius Kerr, 1792; Simia ferriginea Shaw, 1800; Colobus ferruginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812; Colobus temminkii Kuhl, 1820; Colobus fuliginosus Ogilby, 1835; Colobus rufo-fuliginus Ogilby, 1838; Colobus rufo-niger Ogilby, 1838;
	Simia (Cercopithecus) badius Kerr, 1792; Simia ferriginea Shaw, 1800; Colobus ferruginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812; Colobus temminkii Kuhl, 1820; Colobus fuliginosus Ogilby, 1835; Colobus rufo-fuliginus Ogilby, 1838; Colobus rufo-niger Ogilby, 1838;
Podgatunki
	P. b. badius (Kerr, 1792); P. b. temminckii (Kuhl, 1820);
	P. b. badius (Kerr, 1792); P. b. temminckii (Kuhl, 1820);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gerezanka ruda^[10], gereza ruda^[11] (Piliocolobus badius) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Gerezanka ruda występuje w zachodniej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku^[12]:

P. badius badius – gerezanka ruda – Sierra Leone (zachodnia granica w Rokupr, 09°N, 12°34’48”W), południowa Gwinea, Liberia i zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (na wschód od systemu rzek Nzi-Bandama).
P. badius temminckii – gerezanka gwinejska – od rzeki Gambia i górnego biegu rzeki Senegal przez południowo-zachodni Senegal, Gambię i Gwineę Bissau (nieobecny na wschód od rzeki Corubal, z wyjątkiem rzekomej obserwacji w Catió, w pobliżu granicy z Gwineą) do północno-zachodniej Gwinei (na wschód do Kopulau Camp, 12°24’N, 13°34’48”W); prawdopodobnie występuje również w północno-zachodnim Sierra Leone. Raporty z wyżyny Futa Dżalon w Gwinei wymagają potwierdzenia.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w Robert Kerr nadając mu nazwę Simia (Cercopithecus) badius^[2]. Holotyp pochodził z Sierra Leone^[13].

Takson temminckii jest czasami uważany za odrębny gatunek ponieważ wydaje się, że między temminckii a badius występuje różnica w kolorze sierści; aby to wyjaśnić, potrzebne są dodatkowe badania^[12]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[12].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Piliocolobus: gr. πιλίον pilion „w czapce”, zdrobnienie od πιλος pilos „czapka”; rodzaj Colobus Illiger, 1811 (gereza)^[14].
badius: łac. badius „kasztanowaty, brązowy”^[15].
temminckii: Coenraad Jacob Temminck (1778–1858), holenderski zoolog, ilustrator i kolekcjoner^[16].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 43–63 cm, samców 50–63 cm, długość ogona 63–77 cm; masa ciała samic 6–9 kg, samców 9–12,5 kg^[17]. Małpa o małej głowie, krótkim pysku, bokobrodach skierowanych do tyłu. Ubarwienie ciała zmienne w zależności od podgatunku, prawie zawsze czerwonawe (łącznie z głową i bokobrodami). Wierzch ciała szary, z czerwonawym lub całkiem szarym spodem. Spód i nogi są najczęściej jaśniejsze. Ogon długi, cienki, na końcu trochę grubszy, jednolicie czerwony lub szary.

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkuje lasy wszystkich typów położonych do 1500 m n.p.m., najlepiej w pobliżu rzek i potoków. Aktywne w ciągu dnia. Żyją najczęściej w koronach drzew. Tworzą grupy składające się z 8 – 10 osobników, w których występują zwierzęta obojga płci. Na jednego samca przypada 2 do 3 samic. Młodociane samce i samice nie opuszczają macierzystej grupy. Zwierzęta są agresywne jedynie w stosunku do innych grup na obcym, nie znakowanym terytorialnie terenie. Więzi w grupie nią są zbyt silne. Zdarza się, że samce zabijają młode. Gerezy żywią się wyłącznie pokarmem roślinnym: liśćmi, młodymi pędami, pączkami kwiatów i owocami.

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Zachowania godowe i seksualne słabo poznane. Ciąża u samic trwa około 6 miesięcy, po czym rodzi się jedno młode. Młode karmione jest mlekiem matki przez rok. Pomiędzy kolejnymi miotami mija 2 lata. Dojrzałość płciową samice osiągają w 2 roku życia, samce w 3 roku życia.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Piliocolobus badius, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 74. (ang.).
↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 59. (ang.).
↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 92, 1812. Paris. (fr.).
↑ H. Kuhl: Beiträge zur Zoologie und vergleichenden Anatomie. T. 1. Frankfurt am Main: Verlag der Hermannschen Buchhandlung, 1820, s. 7. (niem.).
↑ W. Ogilby. Descriptions of Mammalia and Birds from the Gambia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 3, s. 97, 1835. (ang.).
↑ Ogilby 1838 ↓, s. 263.
↑ Ogilby 1838 ↓, s. 273.
↑ S.S. McGraw S.S. i inni, Piliocolobus badius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 90, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Piliocolobus badius. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-08].
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 537, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 407. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 705. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

W. Ogilby: The Menageries: The Natural History of Monkeys, Opossums, and Lemurs. T. 1. London: Charles Knight & Co., 1838, s. 1–442. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Opis gerezanki rudej (ang.)

[itis-1] Piliocolobus badius, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Kerr-2] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 74. (ang.).

[Shaw-3] G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 59. (ang.).

[Geoffroy-4] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 92, 1812. Paris. (fr.).

[Kuhl-5] H. Kuhl: Beiträge zur Zoologie und vergleichenden Anatomie. T. 1. Frankfurt am Main: Verlag der Hermannschen Buchhandlung, 1820, s. 7. (niem.).

[Ogilby-6] W. Ogilby. Descriptions of Mammalia and Birds from the Gambia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 3, s. 97, 1835. (ang.).

[CITEREFOgilby1838[https://books.google.pl/books?id=dUNKAAAAYAAJ&hl=pl&pg=PA264#v=onepage&q=rufo-fuliginus&f=false_263]-7] Ogilby 1838 ↓, s. 263.

[CITEREFOgilby1838[https://books.google.pl/books?id=dUNKAAAAYAAJ&hl=pl&pg=PA273#v=onepage&q&f=false_273]-8] Ogilby 1838 ↓, s. 273.

[iucn-9] S.S. McGraw S.S. i inni, Piliocolobus badius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).

[Cichocki&inni-10] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-11] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 90, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-12] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-13] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Piliocolobus badius. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-08].

[Palmer-14] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 537, 1904. (ang.).

[Jobling-15] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[Beolens&inni-16] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 407. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[Zinner&inni-17] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 705. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]