Gwinea Bissau
| |||||
| |||||
| Dewiza: (port.) Unidade, Luta, Progresso (Jedność, Walka, Postęp) | |||||
| Hymn: (Jesteś naszą Ojczyzną umiłowaną) | |||||
| |||||
| Język urzędowy | portugalski | ||||
| Stolica | Bissau | ||||
| Ustrój polityczny | republika | ||||
| Głowa państwa | prezydent Umaro Sissoco Embaló | ||||
| Szef rządu | premier Nuno Gomes Nabiam | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
134. na świecie 36 120 km² 12% | ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia |
152. na świecie 1 700 000[1] 50 osób/km² | ||||
| PKB (2017) • całkowite • na osobę |
1,35 mld USD[1] 794[1] USD | ||||
| PKB (PSN) (2017) • całkowite • na osobę |
3,14 mld[1] dolarów międzynar. 1845[1] dolarów międzynar. | ||||
| waluta | frank CFA (XOF) | ||||
| Niepodległość • proklamowana • uznana |
od Portugalii 24 września 1973 10 września 1974 | ||||
| Strefa czasowa | UTC ±0 | ||||
| Kod ISO 3166 | GW | ||||
| Domena internetowa | .gw | ||||
| Kod samochodowy | GNB | ||||
| Kod samolotowy | J5 | ||||
| Kod telefoniczny | +245 | ||||
_-_GNB_-_UNOCHA.svg) | |||||
Gwinea Bissau (Guiné-Bissau; Republika Gwinei Bissau – República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem i Gwineą. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Obecnie członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Od XIII wieku do XV wieku terytorium dzisiejszego państwa znajdowało się w obrębie Imperium Mali, w XV i XVI wieku w Songhaj. Tereny te zamieszkiwane były przez różnorakie grupy etniczne, w tym Fulan i Mandinka. Od połowy XV wieku miała miejsce penetracja tych obszarów przez Portugalię. W 1687 roku kolonialiści utworzyli Bissau stanowiące ufortyfikowaną placówkę handlową[2]. Do XIX wieku Gwinea Bissau stanowiła miejsce handlu niewolnikami (po jego zakazie proceder był kontynuowany nielegalnie). Od 1879 roku pod nazwą Gwinea Portugalska. W 1886 roku w wyniku porozumienia pomiędzy Francją a Portugalią znaczna część terytorium Gwinei Portugalskiej przypadła Francuzom. W 1951 roku kolonii przyznano status prowincji zamorskiej. W 1956 roku utworzona została niepodległościowa Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC), z Amílcarem Cabralem na czele. W 1963 roku wybuchła wojna o niepodległość Gwinei Bissau. W 1973 roku PAIGC kontrolująca większość obszarów kraju ogłosiła niepodległość. W 1974 roku Portugalia wycofała swoje wojska z kraju i uznała niepodległość republiki[2].
W niepodległej republice monopartyjną władzę objęła PAIGC z Luísem Cabralem jako przewodniczącym Rady Państwa. W 1981 roku Cabral został obalony w wyniku zamachu stanu, a władzę objął João Bernardo Vieira. W 1991 roku wprowadzono system wielopartyjny. Wolne wybory odbyły się w 1994 roku i okazały się sukcesem rządzącej ekipy. W latach 1998–1999 trwała wojna domowa. W jej wyniku do władzy doszła opozycja z Kumba Ialáą jako liderem. W 2004 roku wybory parlamentarne okazały się sukcesem PAIGC, a rok później prezydentem ponownie został wybrany Vieira[2].
2 marca 2009 prezydent Vieira zginął w czasie ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy[3][4]. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze[5][6]. W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła się kolejnej próbę zamachu stanu[7]. Kolejne wybory prezydenckie odbyły się w 2014 roku. Zwycięstwo w nich odniósł José Mário Vaz z PAIGC[8].
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998–1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6. miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny.
ONZ zalicza Gwineę-Bissau do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[9].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Język[edytuj | edytuj kod]
Szacuje się, że w kraju używa się aż 22 języków, choć sporne jest, na ile są to 22 osobne języki, a na ile odmiany głównych języków[10]. Językiem urzędowym jest portugalski. Jest on używany w mediach, szkołach i komunikatach rządowych[10]. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony, takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku[potrzebny przypis]. W powszechnym użyciu dominują języki lokalne. Wśród nich szeroko używany jest język balanta, zaliczany do rodziny nigero-kongijskiej[10]. Dzieli się on na różne dialekty, wśród których najważniejsze to kentohe i fora[10]. Trzecim szeroko używanym językiem jest kreolski Gwinei Bissau, używany przez około 600 tys. osób, będący językiem ojczystym 100 tys. osób[10]. Występuje on w dwóch odmianach o nazwach kreolski niski i kreolski wysoki[10]. Prawie wszyscy użytkownicy kreolskiego rozumieją portugalski[10].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[11][12]:
- islam – 45,1%
- tradycyjne religie plemienne – 30,9%
- katolicyzm – 17,9%
- brak religii – 4,3%
- protestantyzm – 2,1% (głównie: Kościół Ewangeliczny, Zbory Boże, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Dane na podstawie szacunków IMF za rok 2017: World Economic Outlook, April 2018, www.imf.org [dostęp 2018-05-02] (ang.).
- ↑ a b c Gwinea Bissau. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-07-08].
- ↑ Guinea-Bissau president shot dead, BBC News, 2 marca 2009.
- ↑ Wojsko zamordowało prezydenta Gwinei Bissau, psz.pl, 2 marca 2009.
- ↑ Soldiers assassinate Guinea-Bissau president, For Mill Times, 2 marca 2009.
- ↑ Reuters, PAP, rian.ru: Prezydent zginął w zemście za śmierć generała. tvn24.pl, 2009-03-02. [dostęp 2009-05-05].
- ↑ Zamach stanu. Wojsko uprowadziło prezydenta, Polskieradio.pl, 13 kwietnia 2012.
- ↑ Guinea-Bissau election: Jose Mario Vaz wins run-off BBC News 2014-05-20.
- ↑ List of Least Developed Countries (as of May 2016), https://web.archive.org/web/20170623015529/http://www.un.org/en/development/desa/policy/cdp/ldc/ldc_list.pdf, (01.07.2017).
- ↑ a b c d e f g Katarzyna Kozakiewicz. Gwinejska Wieża Babel. „Zupełnie Inny Świat”. 10/2020. s. 6–9. ISSN 2082-0003.
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalna strona rządowa (fr.)
| Zachodnioafrykański frank CFA | |
|---|---|
| Środkowoafrykański frank CFA |
