Gierzwałd
53°32′28″N 20°05′20″E/53,541111 20,088889| wieś | |
 Kościół ewangelicki w Gierzwałdzie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
732[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
14-107[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NOS |
| SIMC |
0474755 |
Położenie na mapie gminy Grunwald  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego  | |
| 53°32′28″N 20°05′20″E/53,541111 20,088889[1]
| |
Gierzwałd (niem. Geierswalde[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
W latach 1954–1971 wieś była siedzibą gromady Gierzwałd.
Wieś jest siedzibą gminy Grunwald.
We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika[5] oraz Gminny Ośrodek Kultury[6]. Jest tu także ochotnicza straż pożarna[7].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W czasach krzyżackich wieś pojawia się w dokumentach w roku 1325, podlegała pod komturię w Ostródzie, były to dobra rycerskie o powierzchni 80 włók[8]. Wieś założona w 1325 r. przez Hansa von Otatza i Piotra w Gierzwałdu, w kształcie owalnicy. W 1352 r. wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode nadał Piotrowi z Gierzwałdu i Tomaszowi z Rychnowa 42 włóki na prawie chełmińskim. Ziemia znajdowała się między źródłami Drwęcy, jeziorem Mielno a Szymbarkiem. W czasie wojny polsko-krzyżackiej z lat 1409–1411 wieś została zniszczona, a straty wyceniono na tysiąc marek. Kościół spłonął wraz z wyposażeniem. W 1540 r. obok majątku szlacheckiego Fryderyka Birckhama i Bastiana Burskiego we wsi było 12 chłopów i dwóch zagrodników. Pasto opłacany był przez szlachtę. W 1570 r. Jakub Birckham, były właściciel Gierzwałdu, został starostą w Kwidzynie. W 1562 r. odbyła się w Gierzwałdzie narada szlachty starostwa ostródzkiego, olsztyneckiego i dąbrówieńskiego na temat odbudowy tych terenów.
Na początku XVII w. okoliczna szlachta protestowała przeciwko kontrybucji, nałożonej przez elektora. W 1625 r. wśród właścicieli Gierzwałdu był Albrecht Zakrzewski. W latach 1783–1787 właścicielem tutejszego majątku ziemskiego był kapitan Piotr Salicki. W 1714 r. utworzono wspólną parafię dla Gierzwałdu i Rychnowa. Jeszcze w XVIII w. w tutejszym kościele odbywały się nabożeństwa w języku polskim. W 1820 r. we wsi mieszkały 164 osoby. W 1872 r. w parafii było 2215 osób, w tym 1710 Polaków. W 1884 r. na 2558 osób 1400 było Polakami. W tym czasie przed dwie niedziele w miesiącu odprawiano nabożeństwa po polsku, a przez dwie – po niemiecku. Według danych z 1896 r. na 2900 parafian było 2000 Polaków.
W 1902 roku 700 osób z parafii rozumiało kazania wygłaszane po polsku. Msze z kazaniami po polsku odbywały się w każdą niedzielę. W 1910 r. do Gierzwałdu należały także osady: Grabiczki, Kitnowo i Korsztyn. W tym czasie mieszkało tu 241 osób, w tym 68 Polaków. Do parafii w 1912 r. włączono także Kiersztanowo. W tym czasie było 2700 parafian, w tym 315 określiło się jako Mazurzy. W 1925 r. wieś i majątek ziemski obejmowały łącznie 2263 ha ziemi, mieszkało tu 931 osób, w tym 81 katolików. W 1939 r. we wsi mieszkało 951 ludzi.
W 1947 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Gierzwałdzie, jako straż przyzakładowa[9].
W lipcu 1991 r. powstała Parafia Świętego Jana Chrzciciela. W styczniu 2001 r., powstał Gminny Ośrodek Kultury w Gierzwałdzie. W skład GOK wchodzi dwanaście świetlic wiejskich w miejscowościach: Rychnowo, Kiersztanowo, Domkowo, Kitnowo, Marcinkowo, Frygnowo, Łodwigowo, Dylewo, Glądy, Zybułtowo, Pacółtowo oraz Grunwald[6]. W 2014 r. poszukiwacze z Elbląga i Sopotu wydobyli z okolicznych pól silniki niemieckiego bombowca Heinkel He-111, który rozbił się pod Gierzwałdem wiosną 1944 r. Samolot stacjonował na lotnisku w Gryźlinach[10].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół ewangelicki z 1780[11], korpus wsparty na przyporach, na froncie czworoboczna wieża z hełmem ostrosłupowym. Wewnątrz rokokowy ołtarz główny i ambona.
- Neoklasycystyczny pałac z końca XIX w., parterowy, na osi ozdobne ryzality, w otoczeniu naturalny park[12].
Religia
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki – Parafia św. Jana Chrzciciela w Gierzwałdzie
- Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP – Parafia Ewangelicko-Metodystyczna w Gierzwałdzie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 32572
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 17 września 2023 [dostęp 2022-11-17].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 299 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Szkoła Podstawowa Im. Mikołaja Kopernika W Gierzwałdzie [online], pl.tl [dostęp 2024-04-23] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-27].
- ↑ a b Gminny Ośrodek Kultury. [dostęp 2015-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-27)].
- ↑ OSP Gierzwałd [online], ospgierzwald.prv.pl [dostęp 2017-11-23].
- ↑ Cz. Baszyński: Osadnictwo komturstwa ostródzkiego do połowy XV w. Zapiski historyczne, t. 25, 1960, str.: 103-118, za Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.
- ↑ OSP Gierzwałd [online], ospgierzwald.prv.pl [dostęp 2017-11-23].
- ↑ Natasza Jatczyńska, Gierzwałd powiat ostródzki: Sensacyjne odkrycie z lat II wojny – Moje Mazury http://mojemazury.pl/217632,Gierzwald-powiat-ostrodzki-Sensacyjne-odkrycie-z-lat-II-wojny.html#ixzz3bMsowfbK.
- ↑ Gierzwałd. metodysci.mazury.pl. [dostęp 2021-09-14].
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 233.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gierzwałd, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 565.
| Miejscowości gminy |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostki pomocnicze gminy |
|
